Müdafiə nazirinin sabiq müavini, ehtiyatda olan polkovnik Mehman Səlimov Moderator.az-a geniş müsahibəsində 1988-ci ildə Gümrüdəki sovet tank alayının komandir müavini kimi xidmət edərkən Ermənistanda Azərbaycan türklərinin kompakt yaşadığı ərazilərdə baş verən hadisələr, 1991-ci ildə Azərbaycanda Milli Ordunun bünövrəsinin qoyulması üçün gördüyü işlər,  birinci Qarabağ müharibəsi zamanı bir sıra əməliyyatların təfərrüatından danışıb, həmin dövrdə bir çox müəmmalı olaylar, o cümlədən Rusiya kəşfiyyatının əməliyyatlara müdaxiləsindən bəhs edib... 

Tanıtım:

 

 

 

 

1990-1991-ci illərdə Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin Bakıdakı 295-ci motoatıcı diviziyası komandirinin müavini -siyasi şöbənin rəisi vəzifəsini icra edib. 1991-ci ilin yayından başlayaraq  gizli və açıq şəkildə Azərbaycanda Milli Ordu quruculuğuna, Müdafiə Nazirliyi strukturunun formalaşmasına dəstək verməyə başlayıb.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-İlk vaxtlar erməni zabitlərlə və mülki ermənilərlə münasibətlərdə elə bir problem yox idi. Hətta tabeliyimdəki, məndən aşağı vəzifə və rütbəli erməni zabitlər hər vasitə ilə mənə yarınırdılar. Öncəki açıqlamalarımdan birində dediyim kimi, ermənidən yaxşısı yoxdur, amma gərək sən onun rəisi olasan...

 

Amma 1988-ci ilin əvvəllərindən  vəziyyət tədricən gərginləşməyə başladı. Artıq müəyyən qruplar mülki erməni əhalisi ilə azərbaycanlılar arasında münasibətləri gərginləşdirirdilər. Sumqayıt hadisələrindən sonra isə durum daha da kəskinləşdi. 1988-ci ilin, səhv etmirəmsə, yazında  məni Ermənistanın Amasiya rayonuna komendant təyin etdilər.  Orada azərbaycanlılar çox olduğuna görə komandanlıq hesab edirdi ki, mən onlarla dil tapıb sakitlik yarada bilərəm... Soydaşlarımızın ciddi təhlükə altında olduğunu görüb onlara hər vasitə ilə dəstək, kömək verməyə başladım. Bunu  hansı yollarla etdiyimi həmin vaxt Amasiyada yaşamış azərbaycanlılar yaxşı bilir... Bir müddət sonra  ermənilər məndən komandanlığa şikayət elədi ki, guya mən burada millətlərarası münasibətləri qızışdırıram... Başa  düşdüm ki, bunu daim azərbaycanlı kəndlərinə hücum edən erməni ekstremist və “bayevik”ləri   təşkil ediblər... Həmin şikayətlə bağlı  Tiflisdən  Zaqafqaziya dairəsinin komandan müavini olan bir general gəldi. Diviziya komandirinin otağında mənimlə söhbət etdilər... Və  bir erməni üzümə durdu ki, cənab general, bax, budur, bizimlə azərbaycanlıların arasını qızışdıran… Nəticədə  1989-cu ilin fevralında mənim iş yerimi Gəncəyə dəyişdilər...  Onu da deyim ki, artıq 1988-ci ilin payızına qədər Gümrüdəki  diviziyada xidmət edən azərbaycanlı zabitlərin və 70-dən çox əsgərimizin oradan sağ-salamat Azərbaycan Respublikasına gəlmələrini təmin etdim. Həmin soydaşlarımız bu günədək məni unutmur və hər görüşəndə, zəngləşəndə onların həyatlarını xilas etdiyimə görə minnətdarlıq edirlər... 

 

Ancaq artıq 1989-cu ilin qışında axırıncı azərbaycanlı hərbçi olaraq özümün də  Ermənistandan sağ-salamat çıxmağım  çətinliklə başa gəldi, bunun üçün bir əməliyyat qurmağa məcbur oldum. Elə təəssürat yaratdım ki, Gürcüstana gedəcəm, ancaq Qazaxa gəlib çıxdım... Gəncədə 130-cu tank alayının komandirinin siyasi işlər üzrə müavini işləməyə başladım...

 

 

-Yanvar faciəsi zamanı hələ Gəncədə idim. Hadisələrdən əvvəl burada azərbaycanlı zabitlərdən ibarət milli birlik yaratmışdıq. Həmin qurum vasitəsilə  rayon rəhbərliyi və xalq fəallarıyla əlaqəli şəkildə vəziyyətə nəzarət etməyə  çalışırdıq... Gəncədə də ermənilər   kompakt şəkildə yaşayırdı. Ona görə də hiss olunurdu ki, Moskvadan göndərilmiş xüsusi xidmət əməkdaşları  həm onlara, həm də sovet hərbi hissələrinə qarşı təxribatlar təşkil etməklə burada da azərbaycanlılara qarşı Bakıdakı kimi kütləvi qırğın törətməyə çalışırlar. Bu məqsədlə Gəncəyə də sırf ordu hissələrindən əlavə  Krasnodar, Stavropol və Rostovdan  aralarında ermənilər də olmaqla kazaklardan ibarət muzdlu birləşmələr yeridilmişdi.  Yadımdadır ki, aeroportdan diviziya ərazisinə  30-a yaxın hərbi “ZİL” maşınla belə birləşmələr gətirdilər. Əsl hərbçiyə qətiyyən  bənzəməyən bu kobud rəftarlı, saqqallı məxluqlar günlərlə bolluca yemək, spirtli içki və s. ilə bəslənərək qırğın üçün hazırlanırdılar...  Lakin biz ayıq tərpənərək təxribatların qarşısını aldıq.  Bir dəfə xeyli aqressiv adam diviziyaya hücum etməyə çalışdı. Artıq  pulemyotlar düzülmüşdü, içəri girənlər güllələnəcəkdi. Biz azərbaycanlı zabitlər camaatın qarşısına çıxdıq, mən şəxsən diz üstə çökərək yalvardım ki, geri dönün, bundan istifadə edib hamınızı qıracaqlar... Yaxşı ki, insanlarımız bizi eşitdi və düşmən təxribatı baş tutmadı... 

 

-Bəs Bakıdakı sovet diviziyasındakı xidmətinizdən hansı əsas məqamlar yadda qalıb?

 

-Bakıya 1990-cı ilin sentyabrında gəldim və diviziya komandirinin siyasi işlər üzrə müavini işləməyə başladım.  O dövrdə xalq fəallarıyla birgə müxtəlif yollarla hərbi hissələrin anbarlarından silah əldə edib Qarabağa yollamağa çalışırdıq. Bəzən bunu imkanlı soydaşlarımızın topladığı maliyyə hesabına da edirdik... Diviziya komandiri Antonovla razılaşırdıq. Pulu ona sonradan Azərbaycan Müdafiə Nazirliyində məsul vəzifələrdə olmuş o zaman  diviziyada kəşfiyyat taborunun qərargah rəisi işləyən Mudrak verirdi. Komandirlə şərikinə işləyirdilər. Məsələn, danışırdıq ki, gecə saat 3-də Üçtəpə poliqonundakı anbardan maşın çıxacaq. Anbarın mühafizəsindəki əsgərlərlə yalançı döyüş imitasiyası yaradıb onları tərksilah edirdik. Sonra da silah-sursatı maşınlara yığıb Şuşa, Laçın, Qubadlı, Kəlbəcərə və s. daşıyırdıq...

 

-Bəli, təbii ki. Əlimdən gələni etdim... 1991-ci il yayında - artıq  o vaxtkı prezident Ayaz Mütəllibov Milli Ordu yaradılması haqda qeyri-rəsmi qərar verəndən sonra Ali Sovetin sədri rəhmətlik Elmira Qafarova köməkçisi Cahangir Nəcəfovla birgə diviziyaya gəldi, komandirlə görüşdülər. Onlarla xeyli söhbət etdik. Bir müddət sonra Cahangir müəllim məni görüşə çağırdı və dedi ki,  Elmira xanım xahiş edir ki,  Milli Ordunun yaranması haqqında qanunun hazırlanmasında bizə kömək etsin.  Məmnuniyyətlə razılşadım. 1991-ci ilin  avqustunda məzuniyyətə çıxdım və parlament binasının 11-ci mərtəbəsində mənə verilmiş otaqda işləməyə başladım. O zaman Ali Sovetdə hüquq şöbəsinin müdiri işləyən Şahin Əliyevin rəhbərliyi ilə İlqar Qurbanov, Niyazi Səfərov adlı əməkdaşlar da mənə kömək edirdilər. Sonradan ilk Müdafiə nazirimiz general  Valeh Bərşadlı rəhmətlik Şikar Şikarovu da mənə dəstək vermək üçün göndərdi...

 

Xülasə, qanunu hazırladıq. İndi, bunu parlamentdə təqdim etmək lazım idi. Hələ sovet diviziyasında işləyirdim və belə işlərimə görə məni işdən qova bilərdilər. Ancaq  risk etmək qərarına gəldim. Və  oktyabrın 9-da özüm Silahlı Qüvvələr haqqında ilk qanunu Ali Sovetdə müzakirəyə çıxardım və nəhayət, həmin qanun qəbul olundu. Qanunun müzakirəsi zamanı maraqlı bir məqam oldu.  General Timoşenko deputat idi. Birdən ayağa qalxdı ki, "siz nə ordu yaradacaqsınız,  siz nə bilirsiz ki, ordu nədir. Sadəcə, bir misal gətirəcəm. Silahlı Qüvvələr haqqında qanun qəbul edirsiz, amma bilmirsiz ki, həmin qanundan öncə Hərbi And qəbul olunmalıdır"... Gördüm ki, bunu eşidən kimi Elmira xanım bir az pərt oldu.  Dedim ki,  Elmira xanım, Timoşenkonun iradı düzdür, Hərbi Andımız da hazırdır, lakin kabinetdə qalıb, fasilədən sonra deputatlara çatdırarıq. Cəmi 40-45 dəqiqəlik fasilə ərzində yenə də adını çəkdiyim hüquqşünaslarla birgə Hərbi Andı tərcümə edib Azərbaycan dövlətinə və ordusuna uyğun şəkildə  hazırladıq və dərhal çoxaldıb zaldakı bütün deputatların masalarına qoyduq.  Beləliklə, Silahlı Qüvvələr haqqında Qanun qəbul edildi və Milli Ordumuzun təməli rəsmən qoyulmağa başlandı...

Bundan sonra diviziyada komandanlıq məni separatçılıqda ittiham etdi və barəmdə cinayət işi qaldırıldı. Artıq məni sovet zabiti kimi hərbi trubunala verməyə hazırlaşırdılar. Bundan xəbər tutan rəhmətlik Elmira Qafarova diviziyaya gəldi və komandir Antonovla söhbət edib  mənim həbs olunmağımın qarşısını aldı...

 

(Davamı var)

 

 

 

 

 

Bu və digər suallara cavabları  sabiq nazir müavini, polkovnik Mehman Səlimovla müsahibənin davamında öyrənə bilərsiniz.

 

Moderator.az-ı izləyin!

 

Sultan Laçın