“O, Azərbaycan dövlətçiliyini klassik imperiya səviyyəsinə yüksəltdi...”-Tariximizə fərqli baxış...
“Nəsli və özü türk idi. Hamı ona Piri-türk, türk müqəddəsi, türk gənci, türk oğlu deyirdi, özünü
“türkzadə”- türk oğlu adlandırırdı...”
Moderator.az aktuallığını nəzərə alaraq tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Akif Nağının Azərbaycan tarixinə və onun öyrənilməsinə fərqli baxışlarıyla bağlı silsilə yazılarını oxucuların müzakirəsinə buraxır:
(Əvvəli burada:)
(Əvvəli burada:)
Səfəvilər dönəmində Böyük Azərbaycan İmperiyası...- XXVI mövzu
Səfəvilərin hakimiyyətə gəlməsi və hökmranlığı. Şah I İsmayıl.
Səfəvilər sülaləsi Azərbaycanın dövlətçilik tarixində yeni mərhələnin
başlanğıcını qoydu. Onların dövründə (1501-1736-cı illər) Azərbaycan dövləti
böyük imperiyaya çevrildi, 3,5 milyon kvadrat kilometr ərazini, o cümlədən
Azərbaycanın Araz çayından şimala və cənuba, həmçinin qərbə doğru indi
Ermənistan adlanan bütün ərazilərini, indiki İran, Gürcüstan, Türkmənistan,
Əfqanıstan, İraq, Şərqi Türkiyə, Küveyt, Bəhreyn, Pakistanın bir hissəsini,
Özbəkistanın cənubunu, Suriyanın şərqini, Rusiyanın Dərbənd bölgəsini əhatə
edirdi. Orta əsr mənbələrində bu dövr Azərbaycan dövləti daha çox Qızılbaş
dövləti kimi təqdim olunurdu [17, s.254-255; 10, s.34]. Dövlətin paytaxtları Təbriz
(1501-1555), Qəzvin (1555-1598), İsfahan (1598-1736) şəhərləri olub.
Səfəvilər yerli Azərbaycan türk sülaləsi idi [8, s.109; 13, s.345-357].
Dövlətdə Azərbaycan türkcəsi geniş şəkildə istifadə olunurdu, bu dili türk, bəzən
isə Qızılbaş türkcəsi adlandırırdılar. Alman səyyahı Adam Oleari Şah I Səfinin
(1629-1642) vaxtında Azərbaycana səfəri ilə bağlı yazılarında bildirir ki, Səfəvi
sarayında yalnız türk dilində danışırdılar, nadir hallarda fars dilində danışana rast
gəlmək olardı, ona görə də farsların əksəriyyəti türk dilini öyrənirdilər [12].
Səfəvilər təriqətinin və Səfəvilər sülaləsinin əsasını Şeyx Səfiəddin Musəvi
qoymuşdur (1252-1334) və təriqət də öz adını “Səfiəddin” adından götürmüşdür.
Səfiəddinin ata-babaları Səlcuqlu sultanlarının soyundan və Qınıq boyundan
olmuşlar. Onlar təmiz türk mənşəli nəsil idilər [16, s.748]. Şeyx Səfiəddin
Ərdəbilin Kəlxuran kəndində 1252-ci ildə anadan olmuşdu. Nəsli və özü türk idi.
Hamı ona Piri-türk, türk müqəddəsi, türk gənci, türk oğlu deyirdi, özünü
“türkzadə”- türk oğlu adlandırırdı. O, 20 yaşında təhsil almaq üçün Şiraza gedib, 5
il sonra təhsilini davam etdirmək üçün Gilana, dövrün tanınmış alimi Zahid
Gilaninin yanına gedib, orada mükəmməl təhsil alıb. Az sonra müəllimin qızı Bibi
Fatimə ilə evlənib. Zahid Gilaninin vəfatından sonra, 1294-cü ildə Ərdəbilə
qayıdıb, Səfəviyyə təriqətinin əsasını qoyub. Şeyx Səfiəddin 7-ci imam Musa
Kazımın 21-ci nəslindən hesab edilir. Onların nəslindən Ərdəbilə gələn ilk şəxs
Şeyxin 4-cü babası Firuzşah olub. Ondan sonra Əvəz, Məhəmməd, Səlahəddin,
Əminəddin və nəhayət, Səfiəddin olub. Şeyx Səfiəddin Azərbaycan türkcəsində bu
gün də tam başa düşülən şerlər yazıb. Məsələn, “Göy güldü, bulud ağladı”,
“Yazdım sənə səndən şikayətlər”, “Çağırdım qatı avaz ilə” kimi misralarla
başlayan şerlərini göstərmək olar [7, s.24,26].
XIV yüzilin ikinci yarısında Səfəvi təriqət qurumunun ictimai siması
dəyişikliyə uğradı, təriqət başçısı şeyx böyük torpaq sahibinə çevrildi. Şeyx
Səfiəddinin oğlu Şeyx Sədrəddin (1334-1392) böyük torpaq sahiblərindən idi.
Şeyx Xacə Əli (1392-1429) və Şeyx İbrahim (1429-1447) artıq Ərdəbilin
hakimlərinə çevrilmişdilər. Tərəfdarlarının artması XV əsrin ortalarından
Səfəvilərə siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə aparmağa imkan verdi. İlk dəfə
siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizəyə başlayan Şeyx İbrahimin oğlu Şeyx Cüneyd
(1447-1460) oldu. Səfəvilərin nüfuzunun artmasına görə Qaraqoyunlu hökmdarı
Cahanşah özü onlara meyl etmiş, hətta şiəliyi dövlət səviyyəsində dəstəkləməyə
başlamışdı. Ancaq Şeyx Cüneydə dini təəssübkeşlik lazım deyildi. Onu
maraqlandıran siyasi hakimiyyət idi. Səfəvilərin siyasi fəallığı Cahanşahı narahat
etməyə başladı və Cahanşah Şeyx Cüneydin Ərdəbildən çıxmasını tələb etdi. Şeyx
Cüneyd tərəfdarları ilə bir müddət Türkiyədə fəaliyyət göstərdi [2, s.883] və 1456-
cı ildə Diyarbəkirə, Qaraqoyunlunun düşməni Uzun Həsənin yanına gəldi. Hətta
Uzun Həsənin bacısı Xədicə Bəyimlə evləndi.
Fəal siyasət yeritmək və söz sahibi olmaq üçün Səfəvilərə hərbi qüvvə və
maliyyə vəsaiti lazım idi. Maliyyə vəsaiti əldə etməyin ən tez yolunun hərbi
qənimət olduğunu yəqin edən Səfəvilər “çərkəzlər arasında din yaymaq” pərdəsi
altında Azərbaycanın şimal bölgələrinə və Dağıstana yürüşlərə başladılar.
“Qəzavət” bayrağı altında təşkil olunan bu yürüşlər Şirvanşah I Xəlilullahın
razılığı ilə həyata keçirilirdi. Əslində Şeyx Cüneydin əsas məqsədi Şirvanı ələ
keçirmək idi. Şeyx Cüneydin yürüşünün əsas məqsədini başa düşən I Xəlilullah
ona qarşı qoşunla çıxdı və 1460-cı ilin martında Samur çayı yaxınlığında baş verən
döyüşdə Səfəviləri məğlub etdi və Şeyx Cüneydi öldürdü [4, s.101-102]. Məzarı
indiki Qusar rayonu Həzrə kəndində yerləşir.
Şeyx Heydər (1460-1488) atası Şeyx Cüneydin siyasətini davam etdirirdi. O,
təriqətin hərbi gücünü artırdı. Azərbaycan, Anadolu və Şamda yaşayan Əfşar,
Qacar, Zülqədər, Təkəli, Ustaclı, Şamlı, Rumlu kimi türk tayfalarına arxalanmağa
başladı. Hərbi baxımdan güclənmiş olan Şeyx Heydər tarixə ayrıca bir təriqət
atributu gətirdi. “Qazi” və “sufi” dəstələrini “qızılbaş” adı altında birləşdirdi. (12
imamın şərəfinə başlarına 12 qızılı zolaqdan ibarət çalma bağladıqlarından bütün
Səfəvi təriqət adamları “qızılbaşlar”, təriqətin sonra rəhbərlik etdiyi dövləti isə bəzi
hallarda “Qızılbaş dövləti” adlandırmışlar) [1, s.296].
Şeyx Heydər ilk növbədə Ağqoyunlularla münasibətləri yaxşılaşdırdı, dayısı
Uzun Həsənin qızı Aləmşah Bəyim ilə (Marta) evləndi. Şeyx Heydər də ata-
babalarının siyasətini davam etdirərək Şimali Qafqaza yürüşlər təşkil etdi. Bu
yürüşlər, təbii ki, Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqubun icazəsi ilə həyata
keçirilirdi. Səfəvi dəstələrinin Şirvandan keçirilməsi isə Şirvanşah Fərrux Yasarla
razılaşdırıldı. Şeyx Heydər 1483-1487-ci illərdə Dərbənddən Kabardaya qədər
ərazilərə yürüşlər etdi və çoxlu qənimətlə geri döndü. Bu yürüşlər Fərrux Yasarda
narahatlıq yaratdı. Sultan Yaqub da hərbi gücü artan Şeyx Heydərə təhlükə
mənbəyi kimi baxırdı. 1488-ci ildə Şeyx Heydər yenə anası Xədicə bəyimi işə
qatıb Sultan Yaqubdan 3-cü yürüşə icazə aldı. Sultan Yaqub icazə verdi, amma
onun üzərinə qoşun da göndərdi. Süleyman bəy Bicanoğlunun başçılığı altında
göndərilən 4 minlik Ağqoyunlu atlı qoşunu ilə Şeyx Heydərin qoşunu arasında 9
iyul 1488-ci ildə qanlı toqquşma oldu. Tabasaranda (Dağıstanın Tabasaran və
Dərbənd rayonları) baş verən bu döyüşdə Ağqoyunlu tərəfində Şirvan qoşunları da
iştirak edirdilər. Boğazından oxla vurulan Şeyx Heydər öldürüldü [19, s.92-95].
Səfəvilərin bu uğursuzluğundan sonra Sultan Yaqub Ərdəbili tutdu, Şirvandan
canını qurtarıb qayıdan təriqət qazilərinin qalıqlarını dağıdıb məhv etdi. Şeyx
Heydərin oğlanları – Sultanəli, İbrahim və İsmayılı həbs etdirib Şirazda İstəxr
qalasına saldırdı.
1490-ci ildə Sultan Yaqub öldü, hakimiyyətə oğlu Baysunqur gəldi. 1490-
1492-ci illərdə hakimiyyətdə olan Baysunqur da Səfəvilərə qarşı sərt mövqe tutdu.
Uzun Həsənin başqa bir nəvəsi Rüstəm Mirzə 1492-ci ildə Baysunquru məğlub
edərək hakimiyyətə gəldi və Səfəvi şeyxlərini həbsdən azad etdi ki, Baysunqurla
mübarizədə onlardan istifadə etsin. Rüstəm Mirzə Ərdəbil hakimliyini Səfəvilərə
qaytardı. 1493-cü ildə Sultanəlinin və Ağqoyunlu Əmir Aybə Sultanın birləşmiş
qoşunları Əhər-Meşkin yaxınlığında baş verən döyüşdə Baysunqurun qoşunlarını
darmadağın edib, özünü də öldürdülər. Öz əli ilə siyasət meydanına çıxardığı
Sultanəlinin nüfuzunun artması Rüstəm Mirzəni narahat etməyə başladı. Sultanəli
bu təhlükəni hiss edərək 1494-cü ildə müridlərin Sarıqamış yığıncağında azyaşlı
İsmayılı Səfəvi təriqətinin başçısı elan etdi və Ərdəbilə göndərdi [3, s.36]. Özü isə
Ağqoyunlu ilə döyüşə hazırlaşmağa başladı. 1494-cü ildə Ərdəbil yaxınlığında,
Şəməsi döyüşündə Sultanəlinin dəstələri Rüstəm Mirzənin qoşunları ilə üz-üzə
gəldi və Sultanəli döyüşdə öldürüldü. Rüstəm Mirzə Ərdəbili ələ keçirdi, İsmayılın
axtarışını elan etdi. Müridlər İsmayılı bir müddət Ərdəbildə gizlətsələr də, sonra
daha etibarlı yerə Gilanın (İndiki İranda mərkəzi Rəşt şəhəri olan vilayət) Biyəriş
vilayətinin hakimi Mirzə Əlinin yanına apardılar [4, s.112-113].
XV yüzilliyin son illərində Bayandur (Ağqoyunlu) şahzadələri arasındakı
çəkişmələrdən, savaşlardan əziyyət çəkən və nəticədə mərkəzləşdirilmiş dövlətə
böyük ehtiyac hiss edən Azərbaycan xalqının Səfəvi şeyxi İsmayıla rəğbəti
gündən-günə artırdı. 1499-cu ilin avqustunda 13 yaşlı İsmayıl Gilanı (Lahicanı)
yeddi nəfər türk qızılbaş qazisi – Hüseyn bəy Lələ Şamlı, Əbdüləli bəy Dədə Talış
(Dədə bəy), Xadim bəy Xüləfa Talış, Rüstəm bəy Qaramanlı, Bayram bəy
Qaramanlı, İlyas bəy Xunuslu və Qarapiri bəy Qacar ilə tərk etdi [11, s.85].
Xalxala (Ərdəbil vilayətində mahal) yaxınlaşarkən İsmayılın başına toplaşan
qızılbaş döyüşçülərinin sayı artıq 1500-ə çatdı. İsmayıl öz atlıları ilə birlikdə qışı
Astara yaxınlığındakı Ərçivanda keçirdi. 1500-cü ilin yazında Anadoludakı
tərəfdarlarına qovuşmaq üçün buradan Ərzincana getmək qərara alındı. Ərzincana
çatdıqdan sonra İsmayılın artıq 7000 qazisi var idi. Bunlar Ustaclı, Şamlı, Rumlu,
Təkəli, Afşar, Qacar, Varsaq tayfalarından olan gənclər, habelə «Qaradağ
(Qaracadağ) sufiləri» idilər [6, s.355-359].
Qızılbaş bəyləri içərisində dərhal Şirvanşah Fərrux Yasara qarşı yürüş
keçirmək istəyənlər üstünlük qazandılar. Yürüşə 14 yaşlı İsmayıl özü başçılıq
edirdi. O, Kür çayının «Qoyun ölümü» adlanan çətin keçidini at üzərində ilkin
olaraq özü keçdi. Bununla o, tərəddüd edənləri ruhlandırdı. Qızılbaşların 7 minlik
qoşununun yaxınlaşmasını eşidən Şirvanşah Fərrux Yasar Qəbələdə əsgəri hazırlıq
işinə girişdi. Qızılbaşlar Şamaxını tutub Şirvanşaha Gülüstan qalasına girməyə
macal verməyib Cabanıdə onun 20 min atlı və 6 min piyadadan ibarət olan
qoşununu darmadağın etdilər. Buğurd qalasına qaçıb gizlənmək İstəyən Fərrux
Yasar qızılbaş döyüşçülərinin əlinə keçib öldürüldü [9, s.45]. Bir neçə gün İsmayıl
döyüş yerində qaldı. Şamaxıya qayıtdıqda şəhər varlıları onu qarşılamağa çıxdı,
tabe olduqlarını bildirdilər. Muğanda Mahmudabad (indiki Salyan rayonu
ərazisində) yaxınlığındakı qışlağa gedən İsmayıl, Məhəmməd bəy Ustaclu və Ilyas
bəy Xunuslu başda olmaqla Bakını tutmaq üçün qoşun göndərdi. Şirvanşahların
ikinci paytaxtı sayılan Bakı qalası Qızılbaş elçilərinə xərac verməkdən boyun
qaçırdı. Bakıda güclü müqavimət göstərilməsi İsmayılı 1501-ci ilin yazında
Muğandan buraya yürüməyə məcbur etdi. O, qalanın qapıları, divar və bürcləri ilə
tanış olub danışıq yolu ilə qalanın təslim edilməsinə çalışdı. Bakı qalabəyi Fərrux
Yasarın oğlu Qazı bəy idi. O, əlçatmaz dağ qalalarını döyüşlərə hazırlamaq üçün
göndərildiyindən Bakının müdafiəsinə onun arvadı Şahbəy xatun başçılıq edirdi.
Bu qadın İsmayılın əmri ilə qalanın təslim olunması barədə tələb gətirən elçini
öldürtdü. Onu bu işdən çəkindirməyə çalışan Bakı darğası Əbdülfəttah bəyi də
edam etdirdi [5, s.161]. İsmayılın əmri ilə qala bürclərinin birinin altından böyük
lağım atıldı. Bürc uçsa da, yerli döyüşçülər yenə də müqavimət göstərirdilər.
Nəhayət, qızılbaşlar onların müqavimətini qırıb şəhərə soxuldular. Bakı
əyanlarından 70 nəfəri əllərində Quran İsmayılın ayağına gəldikdən sonra şəhərdə
qətl və qarətə son qoyulması haqda əmr verildi.
Qızılbaşlar buradan Gülüstan qalasını mühasirə edənlərin köməyinə
yollandılar. Bu qala ərzaq və yaraq ehtiyatı baxımından çox güclü olduğu üçün
qızılbaşlar mühasirəni dayandırmalı oldular. İsmayıl hərbi müşavirə çağırdı,
qızılbaşlara üz tutub soruşdu: «Sizin istəyiniz nədir? Azərbaycan, yoxsa Gülüstan
qalası?» Onlar söylədilər: «İstədiyimiz Azərbaycandır». Bu cavab Şirvandakı
əməliyyatların dayandırılması və Ağqoyunlu yürüşünün qarşısının alınması barədə
hökm verilməsi demək idi. Sürətlə Kürü keçən qızılbaş qoşunu, Naxçıvana çatmış
Əlvənd Mirzəyə qarşı yönəldi. Bu zaman İsmayılın qızılbaşlarının sayı 7000,
Ağqoyunlu qoşunu isə 30.000 nəfərdən ibarət idi. Həlledici döyüş 1501-ci ilin
yayında Şərur düzündə oldu. Ağqoyunlu ordusu məğlub oldu. Əlvənd Mirzə özü
Ərzincana qaçdı. O, bir müddət Diyarbəkirdə hakimiyyəti ələ keçirdi, sonra 1505-
ci ildə Mardində vəfat etdi. Böyük qənimət ələ keçirən qızılbaşlar Təbrizə yol
aldılar. İsmayıl 1501-ci ilin payızında təntənə ilə Təbrizə gəlib özünü şah elan etdi.
Beləliklə, Azərbaycanda Səfəvi sülaləsi hakimiyyətə gəldi. Azərbaycan Şahlıq
sülaləsinin yaradıcısı İsmayıl hakimiyyətə Ağqoyunlu hökmdar irsinin davamçısı
kimi gəldi. O, parlaq zəka sahibi, istedadlı hökmdar və söz sahibi olmuşdur. Onun
hakimiyyəti Azərbaycan türk xalqının tarixi dövlətçilik ənənəsinə söykənirdi. Yerli
müəlliflər və italiyalı səyyahlar Şah İsmayılın ağbəniz, yaraşıqlı, orta boylu, enli
kürək, şabalıdı saçları, solaxay olduğunu, bığ saxladığını qeyd edirlər. Osmanlı
Sultanı I Səlim onun əfsanəvi türk hökmdarı Əfrasiyab ilə eyniləşdirdi. O, öz
dövründə “Türküstan piri”, “Azərbaycan türklərinin başçısı” kimi də təqdim
olunurdu [4, s.274-275]. Dövlətin banisi İsmayıl 1500-cü oldə Azərbaycan
torpaqlarını öz hakimiyyəti altında birləşdirməyə başladı, 1501-ci ildə Bakı,
Şamaxı və Təbrizi tutduqdan sonra Azərbaycan şahı titulunu, 1502-ci ildə isə İran
şahı titulunu qəbul etdi [14, s.321-354]. İran adı dövlətin xarakterini müəyyən
etmirdi. Şah İsmayılın hədəfi məhz qüdrətli Azərbaycan dövləti idi. XVI əsr
Osmanlı müəllifləri Osmanlıların hakimiyyətdə olduqları əraziləri İran, Səfəvilərin
torpaqlarını Turan adlandırırdılar. Tarixi ənənələrə, qədimliyə işarə edərək
Səlcuqlar, Elxanilər, ilk Osmanlılar da özlərini qədim İran dövlətinin varisləri elan
edir, özlərini İran hökmdarı adlandırırdılar [15, s. 176].
Şah İsmayıl Əcəm İraqı və Ərəb İraqının sahibi olan Ağqoyunlu Sultan
Muradın yanına 1503-cü ildə müridlərindən Qənbər bəyi göndərib ona tabe
olmasını təklif etdi. Şah Ağqoyunlu Muradla savaşmaq fikrində deyildi. Ancaq
Ağqoyunlu Murad şahın təklifini qəbul etmədi. Belə olduqda İsmayıl 12 minlik
qoşunla Həmədana doğru hərəkət etdi. Murad Şahın yürüşünü eşidərək 70 min
nəfərlik bir qoşun hazırladı. I Şah İsmayıl 1503-cü ilin iyununda Həmədan
yaxınlığında Alma Qulağı deyilən yerdə Ağqoyunlu Sultan Murad üzərində qələbə
qazandı [5, s.84-85]. Adlı-sanlı əmirləri döyüş meydanında qalan Murad özü qaça
bildi. İsfahan, Qum, Kirman, Şiraz tutuldu. Şah İsmayılın Sultan Murad üzərində
qələbəsindən sonra Osmanlı hökmdarı Sultan II Bəyazid 1504-cü ildə elçisini
qiymətli hədiyyələrlə Təbrizə göndərib Şah İsmayılı hakimiyyətə keçməsi, Əcəm
İraqı və digər əraziləri tutması münasibətilə təbrik etdi. Beləliklə, Osmanlı Sultanı
Şah İsmayılı Azərbaycanın dövlət başçİsı kimi rəsmən tanıdı.
Qərbdə böyük uğurlar əldə edən Şah İsmayıl Türküstan və Xorasan
hökmdarı Özbək Məhəmməd Şeybani xanın dövlətin Şərq sərhəddində yaratdığı
təhlükənin aradan götürülməsini qərara aldı. Tezliklə İsmayılın ordusu Xorasana
daxil oldu və tərəflər arasında baş döyüş 1510-cu ilin dekabrında Mərv
yaxınlığında oldu. Şeybani xan və yanındakı döyüşçülərin bir çoxu öldürüldü [18,
s.101-103].
1512-ci ildə Osmanlı taxtına çıxan Sultan I Səlim (1512-1520) və Şah
İsmayıl arasında münasibətlər kəskinləşdi, qarşılıqlı torpaq iddiaları ortaya çıxdı.
Sultan Səlim Anadoluda 40.000 nəfər qızılbaşı öldürtdü. Şah İsmayılla Sultan
Səlimin aralarındakı qızışdırıcı məktublardan sonra 23 avqust 1514-cü ildə Xoy
şəhərinin şimali-cənubunda, Çaldıranda bir qandan olub, bir dildə danışan qüvvələr
qarşılaşdı. Hər iki ordunun əsgərləri, «Allah», «Allah» deyə döyüşə daxil olub çox
igidliklə vuruşurdular. Sultan Səlimin qalib gəldiyi döyüşdə 3 min qızılbaş, 2 min
nəfər osmanlı əsgəri və hər iki tərəfdən bir çox adlı-sanlı əmirlər də öldürüldü [10,
s.41-42]. Sultan Səlim bu qələbədən sonra 1514-cü ilin sentyabr ayında Təbrizə
daxil oldu, ancaq burada çox qala bilmədi, tezliklə şəhəri tərk edib, Şərqi
Anadoluya yola düşdü.
Şah I İsmayıl bu məğlubiyyətdən sonra ciddi hərbi əməliyyatlar həyata
keçirmədi. Sultan Səlim də Azərbaycan ərazisində qalmadı. Şah I İsmayıl
Şirvanşahlarla sərt davranmadı, Fərrux Yasarın oğlu Şeyxşahı II İbrahim adı ilə
hakimiyyətdə saxladı, eyni zamanda Hüseyn bəy Lələni oraya öz nümayəndəsi
kimi göndərdi [20, s.66-67].
Şah I İsmayıl 23 may 1524-cü ildə, 37 yaşında Sərab şəhəri yaxınlığında
xəstələnib vəfat etdi. O, Ərdəbildə, Şeyx Səfiəddin türbəsində dəfn olundu. Böyük
dövlət adamı, qüdrətli sərkərdə, dahi insan olan Şah I İsmayıl Azərbaycan tarixinin
ən şərəfli səhifələrindən birini yaratdı, Azərbaycan dövlətçiliyini klassik imperiya
səviyyəsinə yüksəltdi, dünya tarixinin ən yüksək mövqelərindən birinə sahib çıxdı.
Ədəbiyyat:
1. Brockelman C. İslam milletleri ve devletleri tarihi. 1. (1-3 Kisimler). Çeviren: Prof. Dr.
Neşet Caqatay. 2.baskı. Ankara, Ankara Üni. İlahiyat Fakültesi yayınları, 1964.
2. Eravci M. “Safevi Hanedanı”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, c.6.
3. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007.
4. Musalı N.S. I Şah İsmayılın hakimiyyəti (“Tarixi- aləmarayi- Şah İsmayıl” əsəri
əsasında). Bakı, “Elm və Təhsil”, 2011.
5. Münşi İ. “Tarixi aləm Arayi Abbasi”. Bakı, “Şərq-Qərb”. 2010.
6. Rumlu H. Əhsənüt-təvarix (Tarixlərin ən yaxşısı). Kastamonu: Uzanlar, 2017.
7. Süleymanov M. Şah İsmayıl Səfəvi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2018.
8. Ayalon D. Gunpowder and Firelarms in the Mamluk Kingdom: A Challenge to a
Mediaeval Society. Vallentine, Mitchell, 1956.
9. Minorsky V. La Perse au XV-e siecle entre La Turque et Venise. Paris, 1933.
10. Savory R.M. İran Under the Safavids. Cambridge University Press, 2008.
11. Savory R.M. “The Consolidation of Safawid Power in Persia”. Studies on The
History of Safawid Iran, Variorum Reprints. London, 1987.
12. The travel of Olearius in seventeenth- century Persia,- depts. washington.edu/
silkroad/ texts/ olearius/ travels.html.
13. Togan Z.V. Sur L’origine des Safavides. Extrait des Melandes Louis Massignon,
Institut francais de Damas, 1957.
14. Trapper R. Shahsevid in Sefevid Persia// Bulletin of the Schopol of Oriental and
African studis.-University of London, 1974.- Buraxılış 37 (2).
15. Uluc L. The Shahnama of Firdausi in the Lands of Rum. Leiden: Brill, 2012.
16. Бартольд В.В. Сочинения, т.II, ч.I. Москва, изд-во Восточной литературы, 1963.
17. История Ирана, Ленинград, изд-во Ленинградского Университета, 1958.
18. Туркменистан и туркмены в конце XV-первой половине XVI в. По данным
«Алам ара-и Сефеви». Ашхабад, “Ылым”, 1981.
29. Хунджи Фазлуллах ибн-Рузбихан. Тарих-и алам ара-йи Амини. (под ред.
З.М.Буниятова и О.А.Эфэндиева). Баку, «Элм», 1987.
20. Эфэндиев О.А. Образование азербайджанского государства Сефевидов в начале
XVI в. Баку, Акад. Наук Аз. ССР, 1961.
10:22, Bu gün
Bu bürclərin qızları ilə ailə qurmaq sizə baha başa gələ bilər
10:16, Bu gün
VI sinif şagirdləri üçün monitorinq keçirilir
10:15, Bu gün
"Keşiş hökumətlə qarşıdurmaya getsə, Paşinyan bu addımı atacaq"
10:13, Bu gün
Çin kəşfiyyatı kosmosla bağlı casusluq faktı AŞKARLADI
10:07, Bu gün
Baqratdan ŞOK HƏDƏ: “Baha başa gələcək...”
10:05, Bu gün
“Bütün enerjisini işə həsr edənlərdə infarkt riski daha yüksəkdir”
10:02, Bu gün
Tağı Əhmədovun son halı - FOTO
09:50, Bu gün
10 manatdan 150 manatadək: Uşaq qidaları niyə bahadır? - AÇIQLAMA + VİDEO
09:48, Bu gün
Azərbaycan Basketbol Liqası: Final seriyasının ikinci oyunu keçiriləcək
09:43, Bu gün
Azərbaycan cüdoçuları dünya çempionatında mübarizəyə başlayır
09:37, Bu gün
Ziyafətdən sonra necə TEZ AYILMAQ OLAR? - Sadə və təsirli üsullar
09:34, Bu gün
Qəzzada ölən İsrail hərbçilərinin sayı 630-a çatıb
09:32, Bu gün
Qaradağda ağır qəza: İki nəfər yaralanıb
09:05, Bu gün
Gəncəçayda batan yeniyetmənin meyiti tapılıb
09:04, Bu gün
Səhər saatlarında şirin sıyıq yeməyin zərərləri
08:47, Bu gün
Almaniya Müdafiə Nazirliyi Ukraynaya dəstək üçün hökumətdən əlavə 3,8 milyard avro tələb edib
08:46, Bu gün
İngiltərədə 11 yaşdan kiçik futbolçulara topa başla vurmaq qadağan ediləcək
08:44, Bu gün
Silahlı qruplaşma Sudanda 8 mülki şəxsi öldürüb
08:35, Bu gün
Alimlər Günəş fırtınalarının insanlar üçün təhlükəli nəticələrini açıqlayıblar
08:29, Bu gün
Xalq şairi Rəsul Rzanın doğum günüdür
08:26, Bu gün
Rafael Ağayev Ginnesin Rekordlar Kitabına düşdü
08:24, Bu gün
Əfqanıstanda sel həyatı iflic etdi: Kütləvi ölüm, viran qalan şəhər - VİDEO
08:22, Bu gün
Rusiyada 40-dan çox bağ evi və yardımçı tikililər yanıb
08:22, Bu gün
Ukraynalı döyüşçü britaniyalını udub mütləq çempion oldu...-Rusiyalı isə isveçlidən ağır nokaund aldı...-FOTOLAR+VİDEO
07:57, Bu gün
Son zəng yaxınlaşır: Paltar tikdirmək neçəyə başa gəlir? - VİDEO
07:44, Bu gün
Bağırsaq bakteriyaları insan qərarlarına təsir edirmiş
07:30, Bu gün
“Həftə sonları”-nın yaratdığı TƏHLÜKƏ
07:15, Bu gün
“iPhone 16” istehsala hazırlaşır
06:51, Bu gün
Misirdəki piramidaların sirri açıla bilər
06:49, Bu gün
İsrail Rəfahda 50-yə yaxın terrorçunu məhv edib
10:22, Bu gün
Bu bürclərin qızları ilə ailə qurmaq sizə baha başa gələ bilər
10:16, Bu gün
VI sinif şagirdləri üçün monitorinq keçirilir
10:15, Bu gün
"Keşiş hökumətlə qarşıdurmaya getsə, Paşinyan bu addımı atacaq"
10:13, Bu gün
Çin kəşfiyyatı kosmosla bağlı casusluq faktı AŞKARLADI
10:07, Bu gün
Baqratdan ŞOK HƏDƏ: “Baha başa gələcək...”
10:05, Bu gün
“Bütün enerjisini işə həsr edənlərdə infarkt riski daha yüksəkdir”
10:02, Bu gün
Tağı Əhmədovun son halı - FOTO
09:50, Bu gün
10 manatdan 150 manatadək: Uşaq qidaları niyə bahadır? - AÇIQLAMA + VİDEO
09:48, Bu gün
Azərbaycan Basketbol Liqası: Final seriyasının ikinci oyunu keçiriləcək
09:43, Bu gün
Azərbaycan cüdoçuları dünya çempionatında mübarizəyə başlayır
09:37, Bu gün
Ziyafətdən sonra necə TEZ AYILMAQ OLAR? - Sadə və təsirli üsullar
09:34, Bu gün
Qəzzada ölən İsrail hərbçilərinin sayı 630-a çatıb
09:32, Bu gün
Qaradağda ağır qəza: İki nəfər yaralanıb
09:05, Bu gün
Gəncəçayda batan yeniyetmənin meyiti tapılıb
09:04, Bu gün
Səhər saatlarında şirin sıyıq yeməyin zərərləri
08:47, Bu gün
Almaniya Müdafiə Nazirliyi Ukraynaya dəstək üçün hökumətdən əlavə 3,8 milyard avro tələb edib
08:46, Bu gün
İngiltərədə 11 yaşdan kiçik futbolçulara topa başla vurmaq qadağan ediləcək
08:44, Bu gün
Silahlı qruplaşma Sudanda 8 mülki şəxsi öldürüb
08:35, Bu gün
Alimlər Günəş fırtınalarının insanlar üçün təhlükəli nəticələrini açıqlayıblar
08:29, Bu gün
Xalq şairi Rəsul Rzanın doğum günüdür
08:26, Bu gün
Rafael Ağayev Ginnesin Rekordlar Kitabına düşdü
08:24, Bu gün
Əfqanıstanda sel həyatı iflic etdi: Kütləvi ölüm, viran qalan şəhər - VİDEO
08:22, Bu gün
Rusiyada 40-dan çox bağ evi və yardımçı tikililər yanıb
08:22, Bu gün
Ukraynalı döyüşçü britaniyalını udub mütləq çempion oldu...-Rusiyalı isə isveçlidən ağır nokaund aldı...-FOTOLAR+VİDEO
07:57, Bu gün
Son zəng yaxınlaşır: Paltar tikdirmək neçəyə başa gəlir? - VİDEO
07:44, Bu gün
Bağırsaq bakteriyaları insan qərarlarına təsir edirmiş
07:30, Bu gün
“Həftə sonları”-nın yaratdığı TƏHLÜKƏ
07:15, Bu gün
“iPhone 16” istehsala hazırlaşır
06:51, Bu gün
Misirdəki piramidaların sirri açıla bilər
06:49, Bu gün
İsrail Rəfahda 50-yə yaxın terrorçunu məhv edib
18 May 2024 | 23:57
Elmdə sıçrayış: dondurulmuş insan beyni həyata qaytarılıb
18 May 2024 | 23:53
Azərbaycan millisi Almaniya və İsrail yığmaları ilə qarşılaşacaq
18 May 2024 | 23:50
"Ukrayna Rusiyanın neft emalı gücünün 14 faizini sıradan çıxarıb" - "Bloomberg"
18 May 2024 | 23:47
Gecə yatmazdan öncə ananas yeyin, görün nə olacaq - Bu problemi aradan qaldırır
18 May 2024 | 23:35
Meyiti tapılan qadın görün kimdir
18 May 2024 | 23:33
Putin Şimali Koreyaya səfər edəcək
18 May 2024 | 23:31
Gürcüstan parlamenti Prezidentin mübahisəli qanunla bağlı vetosunu dəf edə biləcək
18 May 2024 | 23:29
Evinə sevgilisi ilə gedən əri ARVADI DÖYDÜRDÜ - FOTO
18 May 2024 | 23:16
Bakıda mənzildə meyit aşkarlanıb
18 May 2024 | 23:15
Bu teatrdan 1500 nəfər TƏXLİYƏ EDİLDİ - ŞOK SƏBƏB- VİDEO
18 May 2024 | 22:52
Yatmazdan əvvəl bunları edin
18 May 2024 | 22:48
“Akkuyu” AES-də ilk enerji blokunun işə başlayacağı tarix açıqlanıb
18 May 2024 | 22:48
Afrikadan gələn maraqlı görüntü müzakirə mövzusuna çevrildi: Heyvanlar hərəkətsiz qaldı
18 May 2024 | 22:41
Eduard Məmmədov 11-ci dəfə Dünya Kubokunu qazandı
18 May 2024 | 22:33
Zelenski Makronun "Olimpiya atəşkəsi"ni rədd edib: "Bu, düşmənin əlinə oynamaqdır"
18 May 2024 | 22:25
Qətlə yetirilən tələbənin cinayət işində müəmma daha da böyüyür - Ailəsi DANIŞDI / VİDEO
18 May 2024 | 22:16
Sərhəddəki ermənilərə vaxt verildi: iyunun 24-dək tərk edin!
18 May 2024 | 22:09
DƏHŞƏTLİ QƏTL: arvadını öldürdü, cəsədi ilə selfi çəkdi, özü isə...
18 May 2024 | 22:07
Sankt-Peterburq hərbi akademiyasında "qeyri-iradi" patlayış baş verib, yeddi nəfər xəstəxanalıq olub
18 May 2024 | 21:57
Bu bürclərdən ehtiyatlanın: Sirr saxlaya bilmirlər!
18 May 2024 | 21:56
“Fransa qalib gələcək, amma...”
18 May 2024 | 21:49
Aygün Kazımovanı bir də belə görün - FOTOLAR
18 May 2024 | 21:44
Yaxşı yatmaq üçün YOLLAR: Minnətdar olacağınız məsləhətlər
18 May 2024 | 21:37
Hər şey yaxşılığa doğru dəyişəcək: Yazın sonuna qədər
18 May 2024 | 21:25
Latviya Parlamentinin sədri Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib - FOTO
18 May 2024 | 21:21
Qərbin Qafqaz "agentura"sı çökdürülür: ABŞ "casus savaşı"nı uduzur, regiondan çıxarılır
18 May 2024 | 21:15
Ermənistanla sərhəddə tikanlı məftillər çəkildi - FOTO
18 May 2024 | 21:09
NATO-nun ən güclü 10 ordusu - Türkiyə neçəncidir?
18 May 2024 | 21:07
Faiq Ələkbərlinin milli fəlsəfi fikir tarixinə aid yeni əsəri nəşr olunub
18 May 2024 | 20:56
Qəbizliyi aradan qaldıran qidalar
18 May 2024 | 20:50
32 ildən sonra Laçında ikinci toy - FOTO
18 May 2024 | 20:41
“Bayer” Almaniya çempionatını məğlubiyyətsiz başa vurub
18 May 2024 | 20:40
Şəkidə yol qəzasında xəsarət alanların kimliyi məlum olub - YENİLƏNİB
18 May 2024 | 20:33
5 nəfəri öldürən Əhməd azadlığa çıxacaq? - Bu yolla...
18 May 2024 | 20:27
İsrail "Hizbullah" döyüşçülərini daşıyan avtomobilə zərbə endirib - VİDEO
18 May 2024 | 20:23
Hikmət Hacıyev ABŞ Sülh İnstitutunda Azərbaycan-Amerika tərəfdaşlığını müzakirə edib
18 May 2024 | 20:10
Siyasi partiyalarla konstruktiv dialoq milli maraqların qorunmasına hesablanıb
18 May 2024 | 19:56
Putinlə Tokayev arasında kritik zəng
18 May 2024 | 19:50
Bolqarıstan Prezidenti Rusiya üzərində qələbəni qeyri-mümkün hesab edir
18 May 2024 | 19:49
Lerikdə uçqun zamanı bağlı qalan yol qismən açılıb
18 May 2024 | 19:30
Türkiyə səfirliyi Qırğızıstandakı vətəndaşlarına xəbərdarlıq edib
18 May 2024 | 19:29
Azərbaycan çempionatında möhtəşəm qol vuruldu
18 May 2024 | 19:16
Cəlilabadda canavarlar altı qoyunu parçalayıb, dördü xəsarət alıb
18 May 2024 | 19:12
Zurabişvili xarici agentlər haqqında qanuna veto qoyub
18 May 2024 | 19:08
"Rusiya ilə Qərb arasında hərbi qarşıdurmanın kəskin mərhələsi davam edir"
18 May 2024 | 19:07
Zəngilan məscidinin əsaslı təmirdən sonrakı görüntüləri - VİDEO
18 May 2024 | 18:30
Müdafiə Nazirliyinin idarə rəisi İŞDƏN ÇIXARILDI
18 May 2024 | 18:02
Qarabağ Universiteti ilə bağlı sualların cavablandırılması üçün bu nömrəyə ZƏNG EDİN
18 May 2024 | 17:57
Xalq artisti Roza Cəlilova yubileyi münasibətilə evində ziyarət olundu - FOTO
18 May 2024 | 17:53
Mehriban Əliyeva Zəngilan səfəri ilə bağlı paylaşım etdi - FOTO
18 May 2024 | 17:49
Ağasəlim Mircavadov "Sumqayıt"ın Premyer Liqada ikincilik şansını daha yüksək qiymətləndirib
18 May 2024 | 17:43
"Ağ Evin keçirdiyi unikal əməliyyat nəticəsində amerikalı həkimlər Qəzzanı tərk edib" - CNN + FOTO
18 May 2024 | 17:37
Binədə qeyri-adi hadisə: Yola tökdükləri başlarına bəla oldu - VİDEO
18 May 2024 | 17:31
Alim Qasımovu dünyaya təqdim edən tarzən: O, ölümündən əvvəl tarına nə deyib? - FOTO
18 May 2024 | 17:25
İtkin düşmüş qızla bağlı DİN-dən açıqlama - YENİLƏNİB + FOTO
18 May 2024 | 17:19
Fidan Qasımova və Nahidə Orucova nənə oldu-FOTO
18 May 2024 | 17:17
Qadın sürücüləri tənqid etdi: "Harda gəldi saxlayıb gedirlər"
18 May 2024 | 17:15
Tanınmış aparıcı: “Amerikada evlərə pizza daşımışam, əsəbimdən maşında oturub ağlamışam”-VİDEO
18 May 2024 | 17:09
Boksçularımız beynəlxalq turniri 5 medalla başa vurublar - FOTO
18 May 2024 | 17:04
Moskvada Azərbaycan məhsullarının dequstasiyası keçirilib - FOTO
18 May 2024 | 17:01
“Ermənilərin məşhur bəstəkarı özü etiraf etmişdi ki, musiqi yazmağı Üzeyir Hacıbəylidən öyrənib”-FOTO+ÖZƏL
18 May 2024 | 16:59
Maşanlı kəndində 590 fərdi ev inşa ediləcək
18 May 2024 | 16:58
"Kiyevin müttəfiqləri Ukraynanı sülh danışıqlarına meyilləndirir" - "Europe 1" radiostansiyası
18 May 2024 | 16:56
Qarabağ Universitetinin bukleti hazırlanıb
18 May 2024 | 16:54
2040-cı ilədək Sarıcallı kəndində 1 185 fərdi ev inşa ediləcək
18 May 2024 | 16:52
"Azəriqaz"-ın baş direktoru bir qrup Birlik əməkdaşını mükafatlandırdı - FOTO
18 May 2024 | 16:50
Yüz manatlıqlarla bağlı əhaliyə XƏBƏRDARLIQ: "DİQQƏTLİ OLUN!"
18 May 2024 | 16:48
Cəbrayılın Karxulu kəndində 940 fərdi ev inşa ediləcək
18 May 2024 | 16:45
Prezident və xanımı Zəngilan məscidinin açılışında - YENİLƏNİB
18 May 2024 | 16:42
2040-cı ilədək Mincivanda 630 fərdi ev və yaşayış binaları tikiləcək
18 May 2024 | 11:05
Sabah leysan olacaq, qar yağacaq, çaylardan sel keçəcək - PROQNOZ
18 May 2024 | 10:53
Roza Zərgərli: “Aftandil İsrafilov mənəvi atam idi, bir çox qadınların adına..."
18 May 2024 | 10:49
Sumqayıtda DƏHŞƏT: binanın qarşısında asılmış meyit tapıldı
18 May 2024 | 10:42
Bu il yüksək prestijli ixtisaslarda keçid balı artırıla bilər
18 May 2024 | 10:35
DİM-in elektron imtahanlar korpusunda ilk kütləvi imtahanlar keçirilir
18 May 2024 | 10:56
Azərbaycanda universitetlərə attestatla qəbul gözlənilir? - DİM sədri açıqladı
18 May 2024 | 10:58
Rusiyadan sonra İsrailə də futboldan qadağa qoyula bilər
18 May 2024 | 11:10
Hərbi Hava Qüvvələrinə yeni komandan TƏYİN EDİLDİ
18 May 2024 | 11:10
Avropa ölkələri Azərbaycandan nə qədər qaz alıb? - SOCAR-dan AÇIQLAMA
18 May 2024 | 11:50
Azərbaycanda fantastik qiymətə maşın nömrələri satılır - Video
12 May 2024 | 22:42
"Elə toy olub ki, 8 dəqiqə oturmuşam, heç oynamamışam”
18 May 2024 | 10:14
“Özünə yaxın şəxsi nazir qoyub ki, ayrılan pullar ondan xəbərsiz oğurlanmasın...”-Hərbi ekspert
16 May 2024 | 11:09
25 min məcburi köçkünün “çörəkpulu” kəsildi - QAÇQINLIQ DÖVRÜ BİTDİ...
12 May 2024 | 13:00
Abramyan bilmədən sirri açdı: Bu xəritə gizlədilir!
14 May 2024 | 10:09
ŞİKAYƏT: “Məlikov adına xəstəxanaya sağ gedən ölü çıxır, həkimlər yaxınlarını növbəsiz içəri keçirir”
14 May 2024 | 21:21
Mahsun Kırmızıgül: “Bakıdakı bütün evlər mənimdir”
16 May 2024 | 21:20
"Bircə o qalıb ki, Zaxarova şəxsən gəlib keşiş Baqratla birgə İrəvandakı aksiyalara qatılsın...”
12 May 2024 | 19:07
2 azyaşlı uşağı vuraraq hadisə yerindən qaçan ifaçı SÖYÜŞ SÖYDÜ
15 May 2024 | 22:56
Fitsoya sui-qəsdlə bağlı maraqlı FAKT - 2003-cü ildən sonra ilk dəfə... - VİDEO
17 May 2024 | 10:44
Bu rayonlarda insan alveri qurbanlarının sayı daha çoxdur -Gəncə, Sumqayıt...
18 May 2024 | 11:05
Sabah leysan olacaq, qar yağacaq, çaylardan sel keçəcək - PROQNOZ
18 May 2024 | 10:53
Roza Zərgərli: “Aftandil İsrafilov mənəvi atam idi, bir çox qadınların adına..."
18 May 2024 | 10:49
Sumqayıtda DƏHŞƏT: binanın qarşısında asılmış meyit tapıldı
18 May 2024 | 10:42
Bu il yüksək prestijli ixtisaslarda keçid balı artırıla bilər
18 May 2024 | 10:35
DİM-in elektron imtahanlar korpusunda ilk kütləvi imtahanlar keçirilir
18 May 2024 | 10:56
Azərbaycanda universitetlərə attestatla qəbul gözlənilir? - DİM sədri açıqladı
18 May 2024 | 10:58
Rusiyadan sonra İsrailə də futboldan qadağa qoyula bilər
18 May 2024 | 11:10
Hərbi Hava Qüvvələrinə yeni komandan TƏYİN EDİLDİ
18 May 2024 | 11:10
Avropa ölkələri Azərbaycandan nə qədər qaz alıb? - SOCAR-dan AÇIQLAMA
18 May 2024 | 11:50
Azərbaycanda fantastik qiymətə maşın nömrələri satılır - Video
