Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı, Şuşa özünümüdafiə batalyonunun komandiri Ramiz Qəmbərovun adı hər bir azərbaycanlıya yaxşı məlumdur. 1962-ci ilin 2 iyul tarixində Şuşada anadan olan və ömrünün son dəqiqəsinə kimi bütün həyatını doğma şəhərinin müdafiəsinə həsr edən Ramiz Qəmbərov, sonsuza kimi xalqımızın dərin ehtiram və minnətdarlıq hissi ilə xatırlayacağı böyük qəhrəmanlarımızdandır. Bu yazımızda sizi Ramiz Qəmbərov, onun şərəfli döyüş yolu ilə bağlı yeni faktlarla tanış edəcək, Milli Qəhrəmanımızın vətənimizin müdafiəsində göstərdiyi tarixi xidmətlərə yeni prizmadan yanaşmağa çalışacağıq.

“Heç nədən” yaradılan batalyon: İnamın formalaşdırdığı güc!

Ramiz Qəmbərovun bacarıqlı sərkərdə kimi əsas xarakterik xüsusiyyətlərdən biri onun yüksək səriştə və təşkilatçılıq qabiliyyətinə malik olması idi. 1992-ci ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin öz himayədarlarının dəstəyi ilə müstəqilliyini yenicə elan etmiş Azərbaycan torpaqlarına bir-birinin ardınca kəskin hücumlar həyata keçirdiyi bir dönəmdə, böyük bir missiya üzərinə götürən Ramiz Qəmbərov, Şuşa özünümüdafiə batalyonu yaratmaqla mövcud reallığa adekvat münasibət ortaya qoydu.

Şuşa özünümüdafiə batalyonunu yaratması heç şübhəsiz Ramiz Qəmbərovun ölkə adına böyük uğuru idi. Lakin bundan daha böyük uğur onun bu batalyonu “heç nədən”, məhdud imkanlar hesabına yaratması, batalyonu onun uğurlu əməliyyatları hesabına ayaqda tutması idi.

Ramiz Qəmbərov Şuşanın yenilməzliyinə, Azərbaycanın bu savaşdan qalibiyyətlə çıxacağına bütün qəlbi ilə inanırdı. O, müqəddəs saydığı bu həqiqətlərə inanmaqla qalmır, bu inamını başqalarına da təlqin edir, onları da qələbəyə, zəfərə ruhlandırırdı. Ramiz Qəmbərovdakı inam və ruh yüksəkliyi onu tanıyan, onunla ünsiyyətdə olan hər kəsə sirayət edir, bütün bu insanların batalyon komandirinin ətrafında cəmlənməsinə səbəb olurdu.

Apardığı mübarizənin aliliyinə inam Ramiz Qəmbərov üçün sadəcə daxili güc mənbəyi deyildi. Bu inam onun üçün suyu, çörəyi, silahı – bir sözlə hər şeyi əvəz edirdi. O, bütöv bir batayonu məhz bu inam sayəsində ayaqda saxlayırdı. Ramiz Qəmbərov yaxşı başa düşürdü ki, inamın itməsi bəribaşdan yarıməğlubiyyət deməkdir və bu, doğma şəhərinə ölüm və göz yaşından başqa heç nə vəd etmir.

Eyniylə mərhum xalq şairi Cabir Novruzun dediyi kimi:

“Inam dostum, inam anam, inam atam,

İnamını itirəndə ölür adam!”

Düşmənin “ağır artilleriyaya çevirdiyi” səhəng...

Vaxtiylə Ramiz Qəmbərovla birlikdə Şuşa və ətraf kəndlərin müdafiəsində iştirak edən Mübariz Əliyev mərhum batalyon komandirinin praktiki döyüşlərdə böyük ağıl və səriştə sərgilədiyini, düşməninn bir çox hiylələrini ifşa etdiyini bildirir:

“1992-ci ildə ölkəmizdəki ağır vəziyyət, daxili vəziyyətin gərginliyi, mütəşəkkil nizami ordunun formalaşmasındakı çətinliklər düşmənə də məlum idi. Buna görə də düşmən mövcud durumdan maksimum yararlanmağa çalışır,  əsgərlərimiz, eləcə də mülki insanlar arasında qorxu, vahimə mühiti yaratmağa cəhd edirdi. Düşmən hərbi-texniki baxımdan bizdən əhəmiyyətli dərəcədə üstün olsa da, qəhrəman hərbçilərimiz onların hücumlarını mətinliklə dəf edir, düşmən təxribatlarına layiqli cavab verirdi. Buna görə də ermənilər əsgərlərimizi qorxutmaq, özlərini olduğundna daha güclü göstərmək üçün müxtəlif hiylələrə əl atırdı. Hansı ki, bu hiylələrdən biri məhz batalyonumuz tərəfindən aşkar edilmişdi.

Belə ki, 1992-ci ilin ilk aylarından etibarən düşmən tərəfindən ağır artilleriyaya məxsus atəş səsləri eşidilməyə başladı. Olduqca vahiməli təsir bağışlayan səs ermənilərin əlində ağır, öldürücü silahların mövcudluğundan xəbər verirdi. Lakin sadəcə batalyona qoşulan könüllülər deyil, peşəkar hərbçilər də bu səs əsnasında həmin texnikanın adını və növünü müəyyənləşdirə bilmirdi. Hərbçilərdən heç kim etiraf etməsə də, bu səsin hər kəsin psixologiyasına mənfi təsir göstərdiyi məlum idi.

Günlərin bir günü Şuşa kəndlərinin birindəki döyüşlər zamanı ermənilərdəki “ağır artlleriya”nın sirri bəlli oldu. Məlum oldu ki, ermənilərin ağır artilleriya kimi bizə təqdim etməyə çalışdıqları “texnika” sadəcə adi səhənglər imiş. Belə ki, hərbçilərimizi qorxutmaq, əhali arasında vahimə yaratmaq üçün səhəngin arxa hissəsini kəsən ermənilər, avtomat və pulemyotun lüləsini səhəngin içərisinə salır, bundan sonra atəş açırdı. Atəş səhəngin içərisindən açıldığı üçün onun daxilində böyük və qorxunc əks-səda verir, böyük və dağıdıcı silah təəssüratı bağışlayırdı.

Ramiz Qəmbərovun rəhbərliyi ilə döyüşçülərimiz düşmənin bu hiyləsini ifşa etdi. Sonradan eşitdik ki, düşmən Füzuli-Ağdərə istiqamətindəki döyüşlərdə də eyni hiylədən istifadə edərək döyüşçülərimizi çaşdırmaq istəyib”.

“Yaxşı nə varsa, öncə postdakı, ön xətdəki əsgərlərə göndərilməlidir” – “İzmir” siqaretlərinin izi ilə...

Ramiz Qəmbərovla bağlı xatirələrini dilə gətirən M.Əliyev, onun ön xətdə dayanan, düşmənlə üzbəüz mövqelərdə xidmət edən əsgərlərə münasibətdə daha duyarlı olduğunu, ilk növbədə bu qəbildən olan hərbçiləri diqqət mərkəzində saxladığını vurğuladı:

“1992-ci ildə ölkədəki ümimi qarışıqlıq və gərginlik ordu sıralarında da özünü göstərirdi. Şəhərdə digər hərbi birləşmələrə məxsus birliklər, silahlı dəstələr də mövcud idi ki, vahid komandanlıq olmadığı üçün bu müxtəliflik bəzi hallarda anlaşılmazlıqlara səbəb olurdu. Bəzi hallarda batalyon daxilində də müəyyən gərginbliklər yaranırdı. Bu cür halalrda Ramiz Qəmbərov dərhal prosesə müdaxilə edir, gərginliyin daha da böyüməsinə imkan vermir, hər bir mübahisə və narazılığı ədalətli şəkildə həll edirdi. Hansı ki, bunlardan biri “İzmir” siqaretləri ilə bağlı baş verən gərginlik idi. Belə ki, müharibə dönəmində Şuşada döyüşən əsgərlərə iki cür siqaret göndərilirdi ki, bunlardan da biri adi “Pirima”, digəri isə Türkiyə istehsalı olan “İzmir” siqaretləri idi. “İzmir” siqaretləri filtirli, daha perestijli və bahalı siqaret sayıldığı üçün siqaret çəkən hərbçilərin çoxu məhz bu siqaretləri əldə etməyə çalışırdı.

Bir gün postdakı hərbçilərdən biri Ramiz Qəmbərovla söhbətində onlara “İzmir” siqaretinin gəlmədiyini, ön xətdəki əsgərlərə yalnız ucuz “Prima” siqaretinin göndərildiyini bildirir.

Ramiz Qəmbərov elə həmin gün batalyona daxil olan “İzmir” siqaretlərinin ilk növbədə postdakı hərbçilərə göndərilməsi ilə bağlı göstəriş verir. Bildirir ki, bundan sonra hər şey öncə səngərdəki hərbçilərə göndəriləcək, əgər artıq nə isə qalarsa, şəhər daxilindəki döyüşçülərə paylanılacaq. “Yaxşı nə varsa, öncə postdakı, ön xətdəki əsgərlərə göndərilməlidir”. Bu, Ramiz Qəmbərovun tez-tez dediyi, təkrarladığı ifadələrədn biri idi.

Ramiz Qəmbərovun bu göstərişindən sonra ön xətdəki hərbçilərin siqaret problemi həll edildi. Postlarda olduqları halda bu kimi məsələlərdə tez-tez yad edilmələri əsgərləri bir az da ruhlandırdı, batalyon daxilindəki narazılğın  daha da böyüməsinə imkan vermədi”.

“Əsgər şərəfini oğru adına dəyişmək olmaz” – Hər cür yağmaçılığı yasaqlayan komandir!

Ramiz Qəmbərovu xarakterizə edən ən mühüm göstəricilərdən biri də onun dürüstlüyü, müharibə dövrü üçün xarakterik olan qəsb, yağmaçılıq kimi neqativ hallara barışmaz münasibəti idi. Ramiz Qəmbərov hesab edirdi ki, əsgərin işi vətəni qorumaq, düşmən hücumlarını dəf etmək, əks-həmlələrlə onu geri oturtmaqdır. Düşmənə məxsus olsa belə, hər hansı əmlakın talanması, yağmalanması onun nəzərlərində ən bağışlanılmaz əməllərdən biri idi.

Ramiz Qəmbərovla yaxından təmasda olan hərbçilərin sözlərinə görə, batalyon komandiri əsgərlərinə daxil olduqları yaşayış məntəqlərində yalnız iki şeyə toxunmağa icazə vermişdi. Bunlardan biri silah, digəri isə ərazaq məhsulları idi. Hansı ki, batalyonun mübarizəni davam etdirməsi üçün bunların hər ikisinə ehtiyacı var idi. Ramiz Qəmbərov hesab edirdi ki, əsgərin nəyisə yağmalaması hər şeydən öğncə onun missiyası, vəzifəsi ilə ziddiyyət təşkil edir, onu gözdən salır. O, hesab edirdi ki, hər bir əsgər bu məsələyə həssas yanaşmalı, əsgər şərəfini oğru adına dəyişməməlidir.

“Imtiyaz istəyən hər kəs öncə buna layiqliyini sübut etməlidir...”

Ramiz Qəmbərovun komandirlik fəaliyyəti ilə bağlı maraqlı məqamlardan biri də onun hər kəsi öz qabiliyyət və bacarığına, cəsarət və ağlına uyğun postlara təyin etməsi idi. O, hesab edirdi ki, batalyon daxilində hansısa vəzifə tutmaq, hansısa imtiyaz əldə etmək istəyən hər kəs öncə bu imtiyaza layiqliyini sübut etməlidir. Yalnız özünü hərbi əməliyyatlarda müsbət mənada təsdiqləyən, öz iddiasına layiq olduğunu əməli surətdə sübut edən şəxs, hansısa posta marağını ortaya qoya bilər.

Əslində batalyondakı bütün postlar da məhz bu prinsip əssında bölünmüşdü. Ramiz Qəmbərtovun Şuşada – özünümüdafiə batalyonu daxilində tətbiq etdiyi bu prinsip qədim türk ordusunda əsrlər uzunu mövcud olan ənənənin davamı idi. Və bu ənənə iddiası ilə imkanları üs-üstə düşməyən şəxslərin layiq olmadığı postda qərarlaşmasına imkan vermirdi.

Qəfil peydə olan “pulemyot bölüyü”, yaxud “axtarışa verilən” silah!

Şuşa və ətraf kəndlərdəki hərbi əməliyyatlarda iştirak edən veteranların sözlərinə görə, Ramiz Qəmbərov fərdi cəsarət və igidlik göstərən hərbçilərə xüsusi rəğbətlə yanaşır, əsgərləri düşmən məhv etməyə, onun silah və hərbi sursatını ələ keçirməyə həvəsləndirirdi. Məhz onun bu yanaşması sayəsində Şuşa özünümüdafiə batalyonunun silah anbarı öldürülən düşmən hərbçilərinin silah-sursatı hesabına daim zənginləşirdi. Azsaylı hərbçilərimizin qəfil həmlələrindən özünü itirən düşmən bəzən silahlarını ataraq qaçır, ələ keçirilən silahlar batalyona yeni qatılan şəxslərə verilirdi. Bu silahların içərisində müxtəlif ölkələrdə istehsal edilən atıcı silahlar mövcud idi ki, onlar həm forma, həm də texniki xüsusiyyətlərinə görə digər silahlardan fərqlənirdi.

Kərkicahanda döyüşən müharibə veteranlarından biri başlarına gələn maraqlı bir hadisəni belə nəql edir:

“Kərkicahanda ağır küçə döyüşlərinin getdiyi vaxt idi. Düşmən kəndin ələ keçirilməsinə ermənilərlə yanaşı, çoxlu sayda muzdlular da cəlb etmişdi. Qaradərili muzdlulara yüksək dozada narkotik maddələr verir, bununla da onlarda qorxu hissini tamamilə öldürür, həmin şəxsləri canlı robotlara çevirirdilər. Yüksək dozalı narkotik bir çox hallarda həmin şəxslərdə ağrı hissini əhəmiyyətli dərəcədə ortadan qaldırdığı üçün aldıqları güllə yarasından yerə yıxılan muzdlular qan itirməklərinə baxmayaraq irəliyə doğru sürünür, həmçinin öz dillərində qorxunc səslə mahnılar oxuyaraq bizdə vahimə yaratmağa çalışırdılar.

Belə günlərin birində əsgərlərimiz qəfil pulemyot atəşinə məruz qaldı. Bir anda dörd tərəfdən pulemyot səsləri gəlməyə başladı. Səslər hər tərəfdən və şiddətli şəkildə gəldiyi üçün pulemyot bölüyü tərəfindən mühasirəyə alındığımızı düşündük. Fikirləşdik ki, artıq sonumuz çatıb və yəqin ki, yaxın dəqiqələrdə hamımız pulemyot atəşindən məhv olacağıq. Lakin bu zaman snayperimiz bizə atəş açan düşmən pulemyotunun yerini müəyyən etdi və sərrast atəşlə onu məhv etdi. Bir pulemyotçunun vurulması ilə digər pulemyotlar da susdu. Biz düşmən pulemyotunu götürməyə cəhd etsək də, geri çəkilən düşmən əsgərlərindən biri onu götürərək arxaya qaçdı. Məlum oldu ki, əslində ta başından bəri ortada hər hansı pulemyot bölüyü olmayıb. Sadəcə, düşmənin bizə qarşı istifadə etdiyi silah xarici ölkələrin birindən gətirilən xüsusi növ pulemyot olub. Hansı ki, həmin pulemyotdan atəş açan zaman dörd tərəfdən atəş səsi eşidilir, bununla da həm pulemyotçunun mövqeyi gizli qalır, həm də qarşı tərəf bir deyil, bir neçə pulemyotun hədəfində olduğunu düşünür.

Biz bu siılah haqqında Ramiz Qəmbərova danışdıqda, o həmin silahı ələ keçirə bilmədiyimizə görə təəssüfləndi və zarafatla həmin silahın bu andan etibarən axtarışa verildiyini bildirdi. Vurğuladı ki, kim düşməndən bu silahı alıb batalyona gətirsə, ona xüsusi mükafat veriləcək. Ancaq təəssüf ki, proseslərin sonrakı inkişafı bizim üçün uğursuz oldu və biz bu silahı ələ keçirə bilmədik”.

Ölümqabağı son sözlər: “Batalyonu qoruyun, o, bu şəhərə lazımdır”

Ramiz Qəmbərovun yaralandığı və şəhdiliyə qovuşduğu döyüşün iştirakçısı, Milli Qəhrəmanı yaralı vəziyyətdə döyüş mövqeyindən çıxaran İbrahim Məmmədovun ötən il mediaya verdiyi açıqlama, həyatını Şuşanın müdafiəsinə fəda edən qəhrəmanın son anda belə özünü deyil, batalyonu düşündüyünü göstərir. İbrahim Məmmədovun sözlərinə görə, yolda vəziyyəti tədricən ağırlaşan Ramiz Qəmbərov dostuna, ona nə isə olacağı təqdirdə batalyonu dağılmağa qoymamağı tapşırıb.

Batalyon Ramiz Qəmbərov üçün Şuşanın özü idi. Çünki o, bu batalyonun yaradıcısı kimi yaxşı bilirdi ki, Şuşanın müdafiəsinin əsas ağırlığı batalyonun üzərindədir və batalyonun yoxluğu şəhərin müdafiəsiz qalması deməkdir.

Bu gün Ramiz Qəmbərov fiziki baxımdan yoxdur. Lakin onun Azərbaycan insanı, Azərbaycan hərbi üçün qoyub getdiyi zəngin bir məktəb, böyük insanlıq və komandirlik yolu var. Bu yol ilk baxışdan adidən adi insan təsiri bağışlayan böyük bir komandirin qəhrəmanlıq yoludur və  bu yol 28 ildir ki, öz yeni yolçularını gözləyir...

Seymur ƏLİYEV

Məqalə Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayev adına Fondun "Hərb tariximiz" mövzusunda elan etdiyi yazı müsabiqəsinə təqdim olunur.