Azərbaycan xalqının Şuşa sevgisinin sirri

Qarabağ

Oxunub: 3673

08 May 2021 | 10:17

Azərbaycan xalqının Şuşa sevgisinin sirri

Əsrlər keçəcək, tədqiqatlar aparılacaq, ancaq bu sirri dünyada heç kim çözə bilməyəcək...

Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Şuşa şəhəri Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edildi. Bu çox önəmli hadisədir, vaxtında və yerində verilmiş qərardır. Bu gün Şuşanın qədim Azərbaycan şəhəri kimi bütün dünyada təbliğinə ciddi ehtiyac vardır.

Sərəmcamda qeyd ounduğu kimi, Şuşa şəhəri tarixən Azərbaycanın tarixi-mədəni, ictimai-siyasi həyatının mühüm mərkəzlərindən biri olub. 1977-ci ildə xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə “Şuşa şəhərinin tarixi hissəsini tarix-memarlıq qoruğu elan etmək haqqında” qərar qəbul edilib. Həmin qərar nəticəsində Şuşada abidələrin qorunması, görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin xatirələrinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılıb.

Ancaq Azərbaycana qarşı başladığı hərbi təcavüz nəticəsində Ermənistan Respublikası 1992-ci il mayın 8-də Şuşa şəhərini işğal etmiş və şəhərdə xalqımızın tarixi-mədəni irsinin məhv edilməsi siyasətini həyata keçirmişdi. Müzəffər Ordumuz ötən il noyabrın 8-də Şuşanı işğaldan azad edib. İndi dövlətimiz Şuşa şəhərinin tarixi şöhrətini özünə qaytarmaq üçün əməli addımlar atır. Şuşanın Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan olunması da o addımlardan biridir.

Şuşanın bir mistik enerjisi var. Xalqımızın qəlbində Şuşanın yeri başqadır. Tipik azərbaycanlıya məxsus yerlibazlıq söhbəti də Şuşa adı gələndə kənara qoyulub. Bu ölkənin dörd bir tərəfində yaşayanlar – Lənkərandan Qazaxa, Qusardan Bakıya, burdan da Naxçıvana qədər hər kəs özünü Şuşalı sayıb. Mən inanmıram ki, Şuşanın işğaldan azad olunması xəbərini eşidən kimsə kövrəlməsin. Azad Şuşa xəbərini eşidən Azərbaycan xalqının ogünkü sevincinə bütün dünya şahidlik etdi. Televizya ekranlarında həmin görüntüləri izləyən bir xarici jurnalist dostum söhbət zamanı mənə dedi ki, dünya belə bənzərsiz mənzərəni bir də görməyəcək. O heyrətlə soruşdu: Bütün xalqınızı bir yumruq kimi birləşdirən, uşaqdan böyüyə hər kəsə bəlkə də həyatının ən sevincli gününü yaşadan bu Şuşada nə var axı? Şuşa sizin üçün niyə bu qədər önəmlidir? Jurnalist dostuma o vaxt da dediyim kimi, bunu bilmək üçün gərək Azərbaycanda yaşayasan. Bizim qəhərəman oğullarımızı dağlardan, dərələrdən, keçilməsi mümkün olmayan yollardan keçib bu şəhəri azad etməyə, ölümün gözünə dik baxmağa aparan da elə Şuşa sevgisi idi.

Şuşa uğrunda aparılan diplomatik mübarizə, döyüşlərdəki qəhrəmanlıq nadir hadisə kimi, tarixdə əbədi qalacaqdır. Tədqiqatlar aparılacaq, ancaq Azərbaycan xalqının Şuşa sevgisinin sirrini dünyada heç kim çözə bilməyəcək.

Hələ 2019-cu ilin oktyabr ayında Rusiya Federasiyasının Soçi şəhərində keçirilən “Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubunun 16-cı illik iclasının plenar sessiyasında “Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi” bəyanatını verən dövlətimizin başçısı bir il sonra Türkiyənin “A Haber” televiziyasına müsahibəsində “Şuşasız bizim işimiz yarımçıq olar” deməklə xalqımızın ən böyük probleminin birdəfəlik həllində qətiyyətli olduğunu, Şuşanın bizim üçün nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini bütün dünyaya nümayiş etdirmişdi.

İşğaldan azad edilmiş torpaqların hər bir qarışı, hər bir şəhər, qəsəbə, kənd bizim üçün doğmadır, dəyərlidir. Ancaq ölkə rəhəbərimizin də dediyi kimi, Şuşanın Azərbaycan xalqının qəlbində xüsusi yeri var. Bu, bizim tarixi şəhərimizdir, qədim mədəniyyət ocağıdır.

Şuşa Prezident İlham Əliyev üçün həmişə qırmızı xətt olub. Çünki dövlət başçısı bilirdi ki, Şuşa Azərbaycan xalqının qırmızı xəttidir. Müzakirələr prosesində də hər zaman bu məsələ gündəlikdə idi. Ona görə də ölkə rəhbəri yuxarıda qeyd etdiyimiz müsahibəsində bildirmişdi ki, “Şuşanın işğaldan azad edilməsi bizim hədəflərimizin arasında xüsusi yer tutur. Biz buna çalışmalıyıq, biz buna nail olmalıyıq”.

Şuşa zəfəri İkinci Qarabağ savaşının dönüş nöqtəsi oldu. Bundan sonra Ermənistan ağ bayraq qaldırdı və kapitulyasiya aktını imzaladı. Göründüyü kimi, Şuşa həm də buna görə əhəmiyyətli idi. Azərbaycan xalqı bu xoşbəxtliyi bizə yaşadanları heç vaxt unutmayacaq, onları əsrlər sonra da böyük minnətdarlıqla xatırlayacaqdır.

Şuşa Qarabağın inzibati-siyasi və mədəni mərkəzi olub

Azərbaycanın tarixində xüsusi yeri olan Şuşa şəhərinin əsası Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən qoyulub. 1756-cı ildə Qarabağ xanlığının paytaxtı Şahbulaq qalasından ilk dövrlərdə öz banisinin adı ilə Pənahabad adlandırılan Şuşa qalasına köçürülüb.

“Qarabağın incisi” adlandırılan Şuşanın bir şəhər kimi formalaşması XVIII əsrin ortalarından başlayıb və üç mərhələdən keçərək XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərinə qədər davam edib. Pənahəli xanın (1748-1763) hakimiyyət dövrünü əhatə edən birinci mərhələdə şuşalıların sonralar “Aşağı” adlandırdıqları “Təbrizli” hissəsi salınıb. Bu hissədə “Çuxur”, “Qurdlar”, “Culfalar”, “Seyidlər”, “Quyular”, “Hacı Yusifli”, “Merdinli”, “Qazançalı” və “Çöl qala” adlandırılan 9 məhəllə var idi. 1823-cü ildə Qarabağ xanlığının rus məmurları tərəfindən tərtib edilmiş “Qarabağ əyalətinin təsviri” adlı sənəddə verilmiş əhalinin siyahıyaalınmasından aydın olur ki, Şuşanın “Təbrizli” hissəsinin əhalisi ancaq Azərbaycan türklərindən ibarət olub.

Əlverişli hərbi-strateji mövqeyə malik olan Şuşa şəhəri bütün Qarabağ xanlığında yaşayan əhali üçün olduqca cəlbedici idi. Bunun nəticəsi idi ki, İbrahimxəlil xanın hakimiyyəti dövründə (1763-1806) şəhərdə əhalinin sayı sürətlə artıb və 8 məhəllədən (“Xanlıq”, “Saatlı”, “Köçərli”, “Mamayı”, “Xoca Mərcanlı”, “Dəmirçi”, “Hamamqabağı”, “Təzə”) ibarət “Yuxarı məhəllə” adlandırılan ikinci hissənin formalaşması başa çatıb. Şuşanın “Qazançalı” adlanan üçüncü hissəsinin tikintisinə 1806-cı ildə İbrahimxəlil xanın ölümündən sonra başlanılıb və XX əsrin əvvəllərinə qədər davam edib. On iki məhəllədən ibarət olan bu hissədə daha çox əhali yaşayırdı. Burada yerləşən məhəllələrə misal olaraq “Çiləbörd”, “Dərə”, “Bağlar” və digərlərini göstərmək olar.

Şuşa yarandığı gündən Qarabağın inzibati-siyasi mərkəzi rolunu oynayıb. Şəhər 1756-1822-ci illərdə Qarabağ xanlığının paytaxtı olub, 1822-1840-cı illərdə Qarabağ əyalətinin, 1840-1923-cü illərdə isə müxtəlif inzibati-ərazi vahidlərinin tərkibində olmuş Şuşa qəzasının mərkəzi funksiyasını yerinə yetirib. Yalnız sovet hakimiyyəti illərində Şuşa Qarabağın inzibati mərkəzi statusundan məhrum edilib. Şəhər 1923-cü ildə təşkil edilmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin tərkibində yaradılmış Şuşa rayonunun mərkəzinə çevrilib.

Çar Rusiyasının köçürmə siyasətinin geniş miqyas aldığı XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri istisna olmaqla, bütün dövrlərdə Şuşa şəhərində yaşayan əhalinin mütləq əksəriyyətini Azərbaycan türkləri təşkil edib. “Qarabağ əyalətinin təsviri” əsasında aparılmış hesablamalar göstərir ki, 1823-cü ildə Şuşada qeydə alınmış 1532 ailənin 1000-dən çoxu Azərbaycan türklərindən, 500-dən bir qədər çoxu isə alban mənşəli xristianlardan ibarət idi. Şəhərin Ermənistan tərəfindən işğalından bir qədər əvvəl – 1989-cu ildə keçirilmiş siyahıyaalmaya görə isə burada yaşayan 20 579 nəfər əhalinin yalnız 1377 nəfəri ermənilər olub.

Şuşa özünün memarlıq abidələri ilə də məşhurdur. XVIII - XIX əsrlərdə burada inşa edimiş bir çox memarlıq abidələri – saraylar, məscidlər, karvansaralar, hamamlar, yaşayış evləri özlərinin orijinal memarlıq üslubuna görə seçilirlər. Bu abidələrdən bir çoxu, o cümlədən Pənahəli xan və Qaraböyük xanıma məxsus saraylar, Xurşidbanu Natəvan tərəfindən inşa etdirilmiş “Xan qızı bulağı”, görkəmli memar Kərbalayi Səfi xan Qarabaği tərəfindən tikilmiş və yenidən qurulmuş Aşağı və Yuxarı Gövhər ağa məscidləri və digərləri günümüzə qədər gəlib çatıb.

Heydər Əliyev Şuşanı yenidən Qarabağın inzibati-siyasi, Azərbaycanın isə mədəni mərkəzinə çevirib

Ulu Öndər Heydər Əliyev Şuşanın Azərbaycan üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu bildirərək deyib: “...Şuşa Azərbaycanın ən əziz və böyük tarixi olan bir guşəsidir. Şuşanı yaradanlar, Şuşa şəhərini quranlar, Şuşa qalasını tikənlər Azərbaycan torpağının sahibləri olublar və Qarabağda Azərbaycan torpağının daim qorunması, saxlanması üçün Şuşa şəhərini, qalasını yaradıblar. Bu, Azərbaycan xalqının, əcdadlarımızın yaratdığı böyük abidədir, təkcə şəhər deyil, böyük bir tarixi abidədir. Bu şəhərdə, onun ətrafında Azərbaycan xalqının bir neçə əsrlik tarixə malik böyük mədəniyyəti, mədəni irsi, qəhrəmanlıq nümunələri yaranıbdır. Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaşımız üçün əziz bir şəhərdir, əziz bir torpaqdır, əziz bir qaladır, əziz bir abidədir”.

Şuşanın Azərbaycan üçün əhəmiyyətini düzgün qiymətləndirən Ulu Öndər Heydər Əliyev ölkəmizə rəhbərlik etdiyi dövrlərdə bu şəhərlə bağlı mühüm qərarlar qəbul edib. Bu şəhərin yenidən Qarabağın inzibati-siyasi və mədəni mərkəzinə çevrilə bilməsi üçün ötən əsrin 70-80-ci illərində mühüm layihlər həyata keçirilib. O dövrdə Şuşada böyük tikinti-quruculuq işləri aparılıb. 1977-ci ilin avqust ayında Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Şuşa şəhərini tarix-memarlıq qoruğu elan edən qərar qəbul edib.

Ulu Öndərimiz 1982-ci ildə Şuşaya səfəri zamanı Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin, Poeziya Evinin açılışında iştirak edib, Üzeyir bəy Hacıbəylinin və Bülbülün ev-muzeyləri ilə tanış olub və onların qorunmasına dair tövsiyələrini verib. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin göstərişi ilə Dağlıq Qarabağda, xüsusilə Şuşada yaşamış digər elm və mədəniyyət xadimlərinin də xatirəsi əbədiləşdirilib. 1982-ci il avqustun 2-də Şuşada şairə Xurşudbanu Natəvana abidə qoyulub. Ümummilli Liderin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə Şuşa şəhərinin siması əsaslı şəkildə dəyişib, yeni iş yerləri açılıb, yerli əhalinin milli ruhu daha da yüksəldilib.

Əziz Şuşa, biz səni dirçəldəcəyik!

“Şuşasız Qarabağ, Qarabağsız isə, ümumiyyətlə, Azərbaycan yoxdur”, deyən Heydər Əliyevin vəsiyyətini Onun siyasi varisi, Azərbaycan xalqının xilaskar oğlu İlham Əliyev yerinə yetirib, Qarabağamızı işğaldan azad edib.

Hər ilin bu günü – mayın 8-i Azərbaycan xalqı yasa batırdı, hər bir vətəndaşımız özünə yer tapa bilmirdi. Şükürlər olsun ki, bu il mayın 8-ni biz böyük qürurla, Şuşamızın ölkəmizin mədəniyyət paytaxtı elan olunması sevinci ilə qeyd edirik.

Qüdrətli Azərbaycan dövləti Qarabağın bütün yaşayış məntəqələri kimi, Şuşa şəhərini də yenidən qurur, onun əvvəlki şöhrətini özünə qaytarır. Şuşada böyük quruculuq işlərinə başlanılıb. Bizi Şuşaya aparan “Zəfər yolu”nda xeyli iş görülüb.

Şuşa abadlaşdırılır, tarixi və mədəni abidələr, muzeylər bərpa edilir. Bütün bu işlər Prezident İlham Əliyevin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirilir. Ölkə rəhbərinin bu il iki dəfə Şuşaya səfər etməsi Onun bu şəhərə nə qədər diqqətlə yanaşdığının nəticəsidir. Görünən odur ki, dövlət başçısının Şuşa ilə bağlı böyük planları var. O, Azərbaycan xalqının arzularını reallaşdırır. Şuşa mövzusu İlham Əliyev üçün tabudur. Odur ki, ölkə rəhbəri Şuşanı zəbt etmək, orada villalar tikib şəhərin tarixi görkəminə xələl gətirmək istəyən məmurları xalqımızın gözü qarşısında rəzil etdi, onları cəzalandırdı.

Yaxın gələcəkdə Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı bütün dünyanın diqqət mərkəzinə çevriləcək, orada beynəlxalq mədəni tədbirlər keçiriləcək. Artıq bu işlərə start verilib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin tapşırığına uyğun olaraq, bu il Şuşa şəhərində “Xarıbülbül” musiqi festivalının keçirilməsi nəzərdə tutulub. Şuşanın rəmzi olan gülün adını daşıyan “Xarıbülbül” musiqi festivalı ilk dəfə 1989-cu ilin may ayında Şuşanın əsrarəngiz Cıdır düzündə təşkil olunub. 32 ildən sonra Cıdır düzündə keçiriləcək budəfəki “Xarıbülbül” musiqi festivalı Heydər Əliyev Fondu tərəfindən təşkil olunur. Hazırda festivala son hazırlıq işləri görülür.

Şuşada görüləsi işlər çoxdur. Şuşa ilə bağlı çox arzularımız, çox planlarımız var. İnşallah, Şuşa arzumuz kimi hamısı reallığa çevriləcək. Dövlətimizin başçısının dediyi kimi: