Moderator.az saytının müsahibi şair, aqronom-dizayner Xosrov Natildir.

- Təbiəti dəhnəsindən çirkləndirdilər, onun təbiiliyinə əl qatdılar, ekoloji tarazlığını zorladılar, təbiətə təslim olmaq əvəzinə onun yaraşığına, duruşuna şəkk elədilər - yerinə, göyünə cırmaq atdılar, əvəzində görəcəklərini gördülər. Təbiətin fövqəlliyinə laqeyd münasibət bu nəticəyə gətirməliydi. Amma təbiət öz işindədir, səhəri açılır, axşamı düşür, günəşi çıxır, yağışı yağır... Torpaq işi ləngiyir, bu da insan amili ilə bağlıdır. Torpaqda insan izi yoxsa, torpaq küsəcək. Uzun illərin təcrübəsidir, atalar deyir torpaqda izi olmayanın süfrədə üzü olmaz. Yunis İmrənin dediyi kimi, torpaq insanın ən sadiq yarıdır.

Bu yaz bircə Qarabağın yazı deyil. Fəqət insanlar yazı yaz kimi duymadılar, artıq maydır, ipəkqurdunun bəsləmə vaxtıdır, çiyid səpinin yekunu və s. Yaz tarla işlərinin qızğınlığı haqqında düşünmək belə cəfəngiyyatdır. 

- Bu rejim bəlkə də çox yaradıcı adamın karına gəlib, yarımçıq işlər tamamlanıb, eləcə mənə də dişlərimi itiləməyim vacib olub hər mənada. Yaradıcılıq üçün vaxt olursa, bu böyük şans hesab olunmalıdır Amma rahatsızlıq yaradıcılığa mane olur. Əslində, yeni ovqat üçün kifayət qədər vaxt tələb olunmur. Elə o əhvalla bir şeir təqdim edirəm:

Səhərlər yaşıl çay içirəm

Yuya bilmirəm qəhərimi heç cürə

tutub boğazımdan - salıb dalına  

Biləcəri qəbirisanlığından Çilov adasına

Sürüyür məni

Yaman qəzəbliyəm gün işığına

Buz kimi havalar da soyutmur əsəbimi 

Eynəyimin üstündən baxıram

Qışda yarpağını tökən ağacların xəzan rənginə

Sevirəm sevgi nəğmələrinin

illah da həsrətlisini

bir də Qaragiləni

De, gülüm, Qaragiləm,

De, kimi sevdin yarıdın

Mən ər kimi yalqızam

Sən qız kimi qarıdın

Qaragiləm. De, mən də gülüm.

İndi yer üzündə bənzərsiz qayğıları olan insanlar da var, bəlkə də vardı, özümü onlara oxşatmaq istəməzdim, amma baxın, Nodar Dumbadze ixtisasca aqronom olsa da, yazıçılıqla davamlı məşğul olub. Təyyarəçi Sent Etyen Ekzüperi yazıçı və bağban. Hesab edirəm ki, onların uğuru təbiətə münasibətdə formalaşıb.   

- Hesab etmirəm ki, hər hansı pandemiya təbiətin nizamını poza bilsin. Bitki aləmi özünü qorumağı bacarır, heyvanat aləmi daha böyük gücə malikdir. İnsanın təbiətə ekoetik münasibəti formalaşmalıdır. İnsan təbiətə təslim olmalıdır, onu dilə tutmalıdır. Sonra təbiət hadisələrini idarə etməlidir.

- Bir çox halda stress amillərinin təsirindən bitkilərdə rənglərin dəyişməsi baş verir. İndi bu kimi dəyişmələri istəyənlər çoxalıb. Yarpağa yaşıllıq verən xlorofil dənələri soyuğun, istinin və başqa iqlim amillərinin təsirindən parçalanır, yaşıllıq itir, sarı, qırmızı, boz rəngə çevrilir. Bu ən çox xəzan dövrü baş verir. Vətəni Lənkəran olan dəmirağacının yaşıl yarpaqları sarı qızılı rəngə boyanır, bəzi armud sortlarının yarpaqları qanqırmızı rəngə çalır. Rəngdəyişmə təkcə qışda yarpağını tökən ağac və kollara yox, həmişəyaşıl ağac və dekorativ kollara da xas olur. Bu mövzu maraqlı olsa da, çox uzun mövzudur, xeyli misal gətirmək olar…

- Bu şəhərdə çoxdandır çiçəklərin ətri yoxdur. Ya da koronavirus şəhər adamının iybilmə qabiliyyətini əlindən alıb -  bunu zarafatla deyirəm sözsüz ki. Təbiətin yetirməsi olan, yəni təbii növ bitkilərin rayihəsi və ətri olur, insan əliylə, müxtəlif calaq üsulu ilə, hibridləşdirmə və digər yolla əmələ gələn çiçəklərin, güllərin isə ya ətri olmur, ya da çəx zəif qoxusu gəlir. Ekzotik görünüşü və ya müxtəlif rəng çalarları olan güllər viziual olaraq qəbul edilir. Ətirli güllər insanın sinir sisteminə güclü təsir edir, insanı stresdən qorumağa kömək edir. Ətirsiz çiçəkləri güldanlarda və ya vazalarda görməyə adət etmişik, həm də süni güllər təsiri bağışlaya bilər, bunlar vitrin çiçəkləri, gülləridir. Bu mənada ətirli güllər qucaqda, ətirsiz güllər bucaqda yəni... 

- Qızılgül Şərqin bəzək kol bitkisidir, insan həyatının əlamətdar günlərinin rəngli və ətirli nişanəsinin birinci gülüdür, güllərin şahıdır. Qızılgül xəstəliyi – bu “unlu şeh” xəstəliyidir, bitkinin əksər yerüstü orqanlarını bütünlüklə sanki una bələyir, yarpaqlarını, zoğunu, hətta butasını zəif salır, bitkinin görüntüsünü eybəcərləşdirir. Bu bir bitki patologiyasıdır.

- Abşeron yarımadası üçün quru çöl iqlimi xarakterikdir. Qarabağ və ya Naxçıvan florasının bitkiləri burada öyc eləməz. Abşeron torpağı bol lalə bitirməz, amma Qarabağda və digər bölgələrimizdə lalələr şal kimi çəmənlik yaradır. Orası da var ki, Abşeronun bitirdiyi bir neçə dadlı meyvələr digər torpaqlarda o tamı verməz. Kəklikotu və digər faydalı, şəfalı dərman bitkiləri Qarabağda daha sıx bitir, dağnanəsi, xəzəz, çaşır və s. Çox təəssüf ki, təbiətimiz də işğala məruz qalıb.

- Ən böyük itkim torpaq olub, o torpağın altında dədə-babamın sümükləri, üstündə Zəngilan adlı oba və o obanın təzəcə inşa edilmiş odasının uçuqları altında bəndənizin cızma-qaraları - əlyazmaları qalıb. Amma bu itki, dərd köhnələn deyil, o torpaqda anaları anam, ataları atam olan halal adamları heç vaxt unutmaq olmur. Mənim o torpaqda dəfn olunmaq şansım hələ də qalır, buna bir ümidim var, inanıram ki, bizim indiki nəsil bu torpaqları işğaldan azad edəcək, o torpaqlar yenidən ətirli güllər, çiçəklər bitirəcək, zəmilərimiz dalğalanacaq, yeni oğullar doğan anaların laylası nikbin notlar üstündə ətrafa yayılacaq. O zaman torpaq altında uyuyan igidlərimiz - şəhidlərimiz “qızılgülün içində şirin yuxu tapacaq”. 

- Müəllif kimi çox vaxt gizləndim, təvazökarlıq etdim, amma heç zaman yazılarım üçün, şeirlərim üçün utanmadım, ona görə ki, arxasında mən varıydım. Bu özümüydüm, öz varlığımıydı hər sözün, kəlmənin, misranın və bütöv şeirin arxasında. Mən taledən çəkdiklərimi yazıram. Bəli, hər zaman şeirlərimin arxasında durdum, şeirlərimin  arxasında gizlənmədim. Ürəksiz, işıqsız şeir yazmadım. Hər şeir yazanda titrədim, bədənimdə zəlzələ kimi tərpənmələr olmayınca bir misra belə yazmadım. Fikirlər, misralar sanki canımdan çıxırdı. Hər şeir, hətta hər misram mənim poetik fotomun neqatividir, onun öz oxucusu - seyirçisi var və bu təsdiq olunub.  

- Məmnuniyyətlə. Bu şeiri sizə ünvanlayıram.

Əzizim Mehin

Bir acı təəssüflə deyim ki burda 

Sevgi nağılının nikbin sonluğu

Alma yetirmir

Meymunalmasını sevir bu şəhər

hərdən bu işə 

dəlicəsinə gülüməyim gəlir

deyim ki quş kimi sevir

quş kimi sevişir şəhər

deyim ki bu səhər bibimin oğlu

Qarabağdan gəlib öldü şəhərdə

əlvan çiçəkləri soldu Çermetin

canım sənə desin eləcə mən də

balalarımın 

Anaları öləndən xeyli sonra

elçi düşdüm bir qıza

qızım səni sevməsə qızımın əvəzinə

oğlum səni istəməsə

oğlumun yerinə istərəm demişdim 

sora canım sənə desin

kiminin evi oldu

kiminin evliliyi

canım sənə desin

Bizim kəndin dul qadını

işğaldan sağ gətirdiyi

kəbin kağızını itirdi bu şəhərdə

dünən mən də bu şəhərdə

itirdim eşq imanımı