Məktəbəqədər yaş dövrü 3 yaşdan 6 yaşa qədər olan müddəti əhatə edir. Bu vaxt ərzində uşaq böyük inkişaf yolu keçərək fiziki cəhətdən diqqəti cəlb edəcək dərəcədə inkişaf edib möhkəmlənir; baş beyinin, sinir siteminin, bədənin ayrı-ayrı üzvlərinin keyfiyyətcə funksional təkmilləşməsi baş verir.
Uşaq orqanizmində sümükləşmənin xeyli sürətlə getməsinə baxmayaraq, onun skelet sistemində hələlik yenə də bərkiməyən hissələr olur. Bu dövrdə beyin kütləsinin çəkisi 1110 qramdan 1350 qrama çatır, sinir siteminin birləşdirici, əlaqə yaradıcı telləri də xeyli inkişaf edib möhkəmlənir.
Dörd-altı yaş arasında uşağın boyu sürətlə artdığından ilk baxışdan belə təsəvvür yaranır ki, o arıqlayıbdır, lakin bu dövrdə onun əzələləri möhkəmlənib qüvvətlənir, orqanizmin mütəhərrikliyi nəzərə çarpacaq dərəcədə çoxalır. Boyun belə sürətlə artımı endokrin sisteminin, xüsusilə də hipofizin funksiyasının qüvvətlənməsilə əlaqədar baş verir. Deyilənlərlə əlaqədar uşağın gün rejimini düzgün təşkil etmək, onun yeməsinə, yatmasına və istirahətinə müntəzəm fikir vermək lazımdır.
Beş yaşlı uşağın əzələ və sümük sistemi xeyli inkişaf etmiş olsa da, onun əl və ayaq əzələlərində hələ sümükləşməmiş qığırdaqlar qalır.Yadda saxlamaq lazımdır ki, məktəbəqədər yaşlı uşağın skeleti əsasən qığırdaq toxumalarından ibarət olur.Bununla əlaqədar uşağı həddən artıq ayaq üstə saxlamaq, çox oturtmaq, boyuna uyğun olmayan avadanlıqdan istifadə etməyə qoymaq olmaz.
Əgər deyilənlər nəzərə alınmazsa, uşağın qaməti düzgün inkişaf etməyəcək, bu isə öz növbəsində sümüklərin inkişafına, qan dövranı və nəfəs almaya mənfi təsir göstərəcəkdir. Uşağın baş beyin qabığı, yarımkürələrin ləngidici fəaliyyəti qabıqaltı sahələri müəyyən dərəcədə tənzim etsə də, o, hələlik orqanizmin bütün hərəkətlərini tam surətdə öz nəzarəti altında saxlaya bilmir. Qabıq ləngimələrinin zəifliyi və oyanmanın çox yayılması üzündən uşaqların diqqəti davamsız, ətraf aləmin qıcıqlandırıcılarına verdikləri cavab isə emosional xarakter daşıyır, əqli fəaliyyət zamanı onlar çox tez yorulurlar.
Bu yaşda olan uşaqlarda ikinci siqnal sistemi əsasında asanlıqla şərti refleks yaratmaq olur, uşağın ürək-damar sistemində anatomik və funksional dəyişikliklər baş verir, ürəyin çəkisi və iş qabiliyyəti xeyli dərəcədə artır. Bu dövrdə uşaqlar hərəkətli oyunlarla daha çox məşğul olurlar. Belə oyunlar müxtəlif hərəkətləri uzlaşdırmaq və bədənin ayrı-ayrı əzalarını onlara tabe etmək məqsədi güddüyündən uşağın əzələlərinin inkişafı üçün ən əlverişli şərait yaranır.
Məktəbəqədər yaşlı uşağın iradəsi zəif olur: onda yamsılama güclüdür, o, təsir altına tez düşür. Yaşlıların, xüsusən valideynlərin müsbət nümunəsi, sözü onun üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Oyun, idman, əmək, rejim iradəni möhkəmlətməkdə, çətinlikləri aradan qaldırmaqda kömək göstərir.
Bu yaşda əzələlərin inkişaf etməsi sayəsində uşaq tarazlığını saxlayaraq, bir ayağı üstündə bir neçə saniyə dayana bilər. Artıq onun bütün hərəkətləri, istər yeriş, istər qaçış, istər tullanma, istərsə də dırmanma daha idarəedici və mükəmməldir. O artıq yeni hərəkətlərlə: məsələn, bir ayaqla və ona tanış bütün motor bacarıqlarından istifadə edərək ipin üstündən hoppanma hərəkətləri ilə maraqlanır. Uşaq təməl səviyyədə təkərli nəqliyyatı idarə etməyi bacarır: düz istiqamətdə skuteri və ya üç təkərli velosipedi sürür. Sürət isə uşağın gücündən və təcrübəsindən asılı olduğundan uşaq daha sürətli sürəcək.
Beş yaşa yaxın uşaq özünə daha inamlı olduğundan daha çətin tapşırıqları, məsələn, diyircəkli (rolik) konki və ya iki təkərli velosipedi sürməyə cəhd edəcək.
Uşağın yıxılmağından, yüngül əzilmələrdən qorxmayın. Belə kiçik xoşagəlməz hadisələr uşaqlıqda çox olur.
Bir çox hərəkətli oyun və idman məşğələləri müəyyən bir risk ilə əlaqəli olur. Siz uşağın ciddi yaralanma riskini minimuma endirməlisiniz.
Ancaq unutmayın ki, öz təcrübənizdən bəhrələnmək uşaq üçün əvəzsizdir. Yıxılacağından və özünə zərər verəcəyindən qorxaraq uşağınızı əyləncəli fəaliyyətdən məhrum etməyin!
Hərəkətlərin koordinasiyası
Bu dövrdə valideynlərin daim təşviq etməli olduqları kiçik motor hərəkətlərinin inkişafı davam edir. Uşaqlar bu yaşda çox həvəslə qələmlə, boyalarla şəkil çəkirlər, tullantı məişət əşyalarından getdikcə daha mürəkkəb modellər yaratmağa hazırdırlar. Uşaqların belə fəaliyyətlərinə imkan yaradın. Bu fəaliyyətlər uşaqların həm təsəvvür, həm idraki, həm də motor bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Uşaq yaradıcılığı üçün təhlükəsiz qayçı ilə kağızdan fiqurları kəsmək, muncuqlar düzmək çox faydalıdır. Məktəb təlimi üçün zəruri olan, orada tələb olunan maksimum bacarıqların mənimsənilməsi vacibdir. Modelləşdirmə, tətbiqlər, rəngləmə - bütün bunlar əllərin əzələlərini gücləndirir və barmaq hərəkətlərinin dəqiqliyini artırır.
Qidalanma
Böyük məktəbəqədər yaşda, beyin yorulmadan işləyir, gündəlik çoxlu məlumat mənimsəyir. Təlimin, öyrənmənin yüksək olması üçün qida rasionu bütün ərzaq qruplarının iştirakı ilə balanslı və xüsusilə dəyərli üstünlükləri olan: təzə meyvələr, tərəvəzlər, süd məhsulları, yağsız ət, balıq, dənli bitkilər və çörəklə təmin edilməlidir.
Uşağın yemək rasionunda vitamin cəhətdən natamam yemək olmamalıdır. Hazır yeməklər "rahatdır", amma kalorisi olmur. Sadə və tez hazırlanan bir çox reseptlər var. Lakin daha sağlam yeməklər hazırlanır və uşağa sağlam yemək vərdişləri aşılamaq valideynin ən vacib vəzifələrindən biridir. Bu da hazırda çox uşağın obez (gonbulluq) olduğu dövrdə daha da vacibdir.
Ailəvi yeməklər böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu tam ünsiyyət üçün ən yaxşı zamandır. Təəssüf ki, bir çox valideynlər hədsiz məşğuldur. Əgər işləyirsinizsə, həftə sonu uşaqlarınızın qida rasionunun mükəmməl olmasına çalışın və ailənizin qidalanma prinsiplərinə əməl etdiyinə əmin olun.
Artıq uşağa masa arxasında davranmağı öyrətməyin vaxtıdır. Ona nümunə göstərin! Uşaq onsuz da qaşıq-çəngəldən düzgün istifadə edə bilir. Qaydalara düzgün riayət etməyi tələb edin və yemək yeyərkən söhbət etməməsi, ağzını salfetlə silməsinə nəzarət edin. Dirsəkləri ilə masaya söykənməməsi və ayaqlarını qaldırmaması normal olacaqdır.
