Son 31 ildə - Birinci Qarabağ savaşından bəri minlərlə hərbi və mülki Azərbaycan vətəndaşı minaya düşərək ya həlak olub, ya da ağır və ya yüngül dərəcəli xəsarətlər alıblar. Rəsmi məlumata görə, yalnız 44 günlük İkinci Qarabağ savaşı bitəndən bəri Azərbaycanda 262 nəfər minaya düşüb, onlardan 44 nəfəri həlak olub...

 

Hərbçilər adətən döyüş və ya döyüş mövqeyindəki xidmət şəraitində obyektiv səbəblərdən minaya düşürlər. Bəs mülki vətəndaşlar hansı səbəblərdən minaya düşür? Buna şərait yaradan obyektiv və subyektiv amillər hansılardır?..

 

Məlum olduğu kimi, işğaldan yeni azad olunmuş torpaqlarımıza yalnız xüsusi icazəsi olan vətəndaşlar buraxılır. Bunlar hökumət və dövlət adamları, müxtəlif nazirlik, komitə və qurum əməkdaşları, deputatlar, media mənsubları, jurnalistlər, həmçinin həmin ərazilərdə xüsusi lisenziyalı özəl təsərrüfatla, heyvandarlıq, arıçılıq və s. ilə məşğulolan və s. şəxslərdir. Bu günədək Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunda minaya düşən vətəndaşların xeyli hissəsi həmin ərazilərə icazəsiz gedən və ya icazə ilə getsə də, qadağan olunmuş minalı ərazilərə keçən şəxslərdir. Amma belələri arasında müxtəlif yol-inşaat, tikinti, enerji, kommunikasiya və s. ilə bağlı rəsmi qurum və ya özəl şirkət əməkdaşları, fəhlələri də çoxluq təşkil edir. Məsələn, oktyabrın 21-də Laçın rayonunun Suarası kəndində, minalardan təmizlənməmiş ərazidə piyada əleyhinə minanın partlaması nəticəsində xəsarət alan və sonradan biri xəstəxanada həlak olan 2 nəfər ərazidə hansısa şirkətin əməkdaşı kimi təmir-tikinti işləri ilə məşğul olub. Təbii ki, hüquq-mühafizə orqanları hadisənin hansı şəraitdə, konkret kimin və ya kimlərin  məsuliyyətsizliyi, yaxud ehtiyatsızlığı ucbatından baş verdiyini araşdıracaq. Ancaq təbii ki, əgər hər hansı bir rəsmi qurumun və ya özəl şirkətin əməkdaşı bu və ya digər səbəbdən xəsarət alırsa, buna görə həmin qurum və ya şirkət rəhbərliyi də məsuliyyət daşımalıdır. Həmin qurum və ya şirkət rəhbərlərini isə işğaldan azad ərazilərdə təhlükəsizliyə cavabdeh olan müvafiq dövlət və hökumət qurumları məlumatlandırmalı və maarifləndirməlidir...

 

Bunun üçün ilk növbədə hər bir qurum, qrup, briqada və s. rəhbəri təsərrüfat, tikinti-təmir işləri, yol və digər kommunikasiya xətlərinin çəkilişi aparıldığı ərazilərin mövqeyi, relyefi, iqlimi, xüsusən də I və II Qarabağ savaşı zamanı həmin məkanlarda aparılmış hərbi əməliyyatların intensivliyi  və s. haqda müfəssəl məlumatlara malik olmalıdır. Əlbəttə, işğaldan yenicə azad edilmiş ərazilərdə təhlükəsiz mülki fəaliyyətin ilkin şərti o yerlərin minalardan təmizlənməsidir. Yəni hər hansı tikinti-inşaat, yaxud təsərrüfat, qazıntı işləri aparılacaq ərazi öncədən mina təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən öyrənilməlidir. Şübhəli, minadan təmizlənməmiş  bütün ərazilərə təhlükə ilə bağlı xəbərdarlıq nişanları vurulmalıdır. Əgər hər hansı bir vətəndaş, o cümlədən qurum əməkdaşı belə ərazilərə bilərəkdən daxil olursa, bu,  həmin vətəndaşın şəxsi məsuliyyətsizliyidir. Ancaq hər hansı bir qurum öz əməkdaşlarını, o cümlədən fəhlələri mina, yaxud digər təhlükəli partlayıcı olub-olmadığı yoxlanılmamış ərazidə çalışdırırsa, bu, artıq bilavasitə həmin qurum rəhbərliyinin məsuliyyətidir. Məsələn, konkret Laçın rayonundakı hadisəyə gəldikdə, rayonun Suarası kəndi ərazisində çalışan bütün müvafiq dövlət qurumları və özəl şirkət rəhbərliyi  məlumatlandırılmalıydı ki, I Qarabağ savaşı dönəmində, xüsusən 1992-1993-cü illərdə həmin kənd, o cümlədən yaxınlıqdakı Yuxarı Fərəcan, Aşağı Fərəcan, Səfyan və s. kəndləri ərazisində erməni silahlı birləşmələri ilə Azərbaycan milli ordusu və polis birləşmələri arasında qızğın mövqe döyüşləri aparılıb. Eləcə də 2020-ci ildəki II Qarabağ savaşı zamanı geri çəkilən düşmənin sözügedən əraziləri minalaması ehtimalı böyükdür. Yeri gəlmişkən, xatırladaq ki,  bu ilin aprelində Laçın rayonunun Suarası kəndinə yaxın olan Səfyan kəndində də ərazidə təmir-tikinti işləri aparılan zaman tikinti şirkətində fəhlə kimi çalışan bir vətəndaşımız minaya  düşərək həlak olmuşdu... Bu fakt da dediklərimizi təsdiqləyir. Odur ki, ərazilərdə tikinti-quruculuq işləri aparılan və ya hansısa yerli, xarici nümayəndə heyətlərinin səfərləri zamanı bu faktor mütləq nəzərə alınmalıdır. Yəni, işğaldan azad torpaqlarda 1991-1994-cü illərdən bəri qızğın döyüşlər aparılmış, dəfələrlə əldən-ələ keçmiş yaşayış məntəqələri və ətraf ərazilər ən yüksək təhlükəli zonalar kimi xüsusi xəritələrdə işarələnməli və müvafiq rəsmi və qeyri-rəsmi qurum rəhbərliklərinə çatdırılmalıdır... Belə ərazilərə misal olaraq Laçın rayonunun sözügedən ərazisindən əlavə, Sarıbaba və Qırxqız dağları, Laçın və Kəlbəcər rayonlarının Ermənistanla həmsərhəd və keçmiş və indiki təmas xəttindəki kəndlərinin, həmçinin Füzulinin(məs. Aşağı və Yuxarı Seyidəhmədli, Qaraxanbəyli, Aşağı və Yuxarı Veysəlli) Ağdamın( Şelli, Yusifcanlı, Papravənd, Abdal-Gülablı və s.) 44 günlük savaşdan öncə işğalda və ya təmas xəttində olmuş kəndlərinin ərazilərini göstərmək mümkündür... 

Sonda  insanlarımızın minaya düşməsinin əsas səbəblərini aşağıdakı kimi təsnifatlandırmaq olar:

 

Obyektiv səbəblər:

 

 

 

 

Subyektiv səbəblər: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Xülasə, bütün sahələrdə olduğu kimi, işğaldan azad ərazilərdə aparılan tikinti, quruculuq, təsərrüfat işlərində də insan itkilərinin qarşısını almaq vəzifə və ixtisasından asılı olmayaraq hər birimizin öz işimizə həmçinin özümüzün və başqalarının həyatına məsuliyyətlə yanaşmağımızdan asılıdır...

 

Sultan Laçın