Dünya siyasətində miqyasından asılı olmayaraq baş verən siyasi, hərbi, iqtisadi proseslərin görünən və görünməyən tərəflərinin mərkəzində ABŞ və Rusiya arasında münasibətlərin dayandığını desək, yanılmarıq.  İstər dolayısı, istər birbaşa olaraq Qarabağ probleminin yaranmasını, bu günkü durumunu bu münasibətlərin təzahürü kimi, perspektivini də bu münasibətlərin nəticəsi olaraq dəyərləndirmək lazımdır.  

Bu mənada Moderator.az iki güclü dövlət arasında olan münasibətlərin dünya mətbuatında təhlilini oxucular üçün də maraqlı hesab edərək "Deutsche Welle" - beynəlxalq teleradio kompaniyasının siyasi şərhini təqdim edir.

“Ağ Ev Mayk Pompeonun yeni dövlət katibi təyin edildiyini elan edən kimi, Amerika KİV-ləri bir ağızdan eyni mahnını ötməyə başladılar: ABŞ-ın yeni diplomatı -  Donald Trampın “etibarlı davamçısıdır”. Bu o anlama gəlir ki, 54 yaşlı Pompeo fikirləşmədən prezidentin xəttini aparır və bu, dünyada xeyli problemlər yaradacaq.

Bu, Dövlət Dumasının “bizim” Tramp seçilməsi münasibətilə sürəkli alqışları kimi səfehcəsinə görünür. Əslində keçmiş konqresmenin,  indisə  MKİ-nin keçmiş direktorunun simasında dünya böyük həyat təcrübəsi olan, möhkəm sağ mühafizəkar əqidəli intellektə malik  ambisiyalı bir siyasətçini qarşılayır. Pompeo həqiqətən hələ prezident seçkilərindən Trampın böyük etimadını qazanıb. Amma, o hələ prezident seçkilərindən xeyli əvvəl tanınmış siyasi fiqur idi.  Obama administrasiyasının iqtisadi və sosial siyasətinə qarşı Respublikaçılar hərəkatının “Çay partiyası”nın liderlərindən biri olub.

 

Görünür, yeni dövlət katibinin ideyalı əqidəsi Trampın xoşuna gəlir. O, öz administrasiyasının əməkdaşlarından daha çox ona etibar edir. Mayk Pompeo bütün son ili  həftədə  bir neçə dəfə, şəxsən, xüsusi olaraq prezident üçün dünyadakı situasiya haqqında məxvi brifinqlər keçirib. Tramp, ona qədər olmuş bütün prezidentlər kimi, hər gün Lenqlidən (MKİ-nin mənzil qərargahının yerləşdiyi ünvan) təzə kəşfiyyat məlumatları və son 24 saatda dünyadakı vəziyyətin dəyərləndirilməsi haqqında dosye alır. Pompeoya qədər MKİ direktoru istisna hallarda Ağ evə gələr, adi brifinqləri isə onun müavinləri və ya agentliyin böyük əməkdaşları keçirirdilər. Əgər  bu il ərzində Mayk Pompeo prezidenti yüz dəfə görübsə, bu o deməkdir ki, onların əla münasibətləri var. Nəzərə alsaq ki, Tramp prezidentliyin başlanğıcında xarici siyasət haqqında keçmiş konqresmendən çox az bilirdi, deyə bilərik ki, məhz Pompeo Dairəvi kabinetin indiki sahibində günün xarici siyasət və müdafiə məsələləri barədə daha çox fikir formalaşdırır.

 

Doxsanıncı illərin ikinci yarısından, Madlen Olbraytın dövründən bəri belə bir prinsipial adam dövlət katibi vəzifəsində olmayıb. 

Yeni dövlət katibi Vest-Poyintdə hərbi akademiyanı, həm də Harvardın hüquq fakultəsini fərqlənmə ilə bitirib. O soyuq müharibənin sonlarında fəaliyyətə başladı və 1991-ci ildə Küveytin azad edilməsi üçün “Səhrada fırtına” əməliyyatı zamanı İraqla müharibədə iştirak etdi. Kapitan kimi istefaya çıxır və adlı-sanlı firmada hüquqşünas işləyir, sonra veteran dostları ilə aviakosmos sənayesi üçün ehtiyat hissələri istehsalı üzrə biznes yaradır. Konqresə seçilir və üç müddəti Kapitoli təpəsində ( Konqresin yerləşdiyi yer) keçirir. İrana və Şimali Koreyaya qarşı sərt siyasət yeritməyin tərəfdarıdır.

MKİ direktoru olanda  Rusiyaya qarşı heç də yumşaq xətt aparmır, Ukraynaya silah satışına qərar verilməsinə yardımçı olur.  Lenqlini tez mənimsəyir, idarənin maraqlarını bacarıqla müdafiə edir və adamları tanıyan administrator kimi yaxşı təəssürat oyadır.

Ondan nə gözlənilir?

Birincisi, o Amerika hərbi gücünün artırılmasının tərəfdarıdır. Yeni dövlət katibi, Tramp tərəfindən elan olunan, yenidən silahlanma proqramının və yeni kosmik qüvvələrin yaradılmasının  vacib vəkillərindən biridir. Kremlin yeni silahlanmanı genişləndirmək hədələrinə cavab kimi  Reyqanın, onun  “Ulduz müharibələri” proqramının, hətta Moskvada səmimiyyətlə xatırlandığını deyirlər. O daha çox qorxu təbliğatı idi. Vaşinqtonun indiki sahibləri tam ciddidirlər. ABŞ-ın hərbi büdcəsi Rusiya dövlət büdcəsini üç dəfə üstələyir.  

İkincisi, Mayk Pompeo Şimali Koreya ilə “qamçı və kökə” siyasəti aparmağı məsləhət bilənlərdəndir. Trampın Kim Çın Inla görüşünün nəticələrindən asılı olaraq, Vaşinqton Pxenyanla ya tədricən əlaqələri inkişaf etdirməyə, ya da KXDR-də rejim dəyişikliyinə gedəcək. Bu olmasa belə, Şimali Koreya məsələsində ikinci dərəcəli rol oynayan Moskva kənarda qalacaq.

Üçüncüsü, Pompeo və Tramp Obama dövründə İranla imzalanmış altıtərəfli razılaşmanı pozmaq istəyirlər. Bu baş versə Avropa ilə münasibətlərin kəskinləşəcəyi qaçılmaz olacaq. O ki, qaldı Rusiyaya, onun Tehranla olan romanı, Birləşmiş Ştatlara dövlət təhlükəsi kimi, yeni dövlət katibi və onun sözü ilə prezident tərəfindən  qiymətləndiriləcək. İsraillə əlaqələrin möhkəmlənməsini və İrana qarşı İsrail-Səudiyyə cəbhəsini hər cür stimullaşdırılacağını gözləyin. Belə olan halda Yaxın Şərqdə Moskvanın vəziyyəti kifayət dərəcədə mürəkkəbləşəcək: Rusiya ya Tehran mollaları ilə ittifaqı, ya da sakit şəkildə Yaxın Şərq mövqelərindən çəkilib, daha etibarlı, amma az əhəmiyyətli mövqe seçmək arasında  seçim etməli olacaq. 

Pompeonun vaxtında Rusiya və Amerika hərbiçilərinin Suriyada birbaşa üz-üzə gəlməsi ehtimalı yüksəkdir: o çəkindirici faktor kimi güc tətbiqinin tərəfdarıdır.

Bundan başqa, həmişə Rusiya rəhbərliyinə qarşı sanksiyaları dəstəkləyib. Onun siyasətinin dəyişəcəyinə heç bir əsas yoxdur.

Dördüncüsü, Pompeo NATO müttəfiqlərinin müdafiə büdcəsini ÜDM-in iki fazi qədər artırılmasını tələb edəcək. Onun seçilməsi Polşa, Baltikyanı ölkələr, Böyük Britaniya, ümumiyyətlə alyansın hərbi potensialını gücləndirməyin və Rusiyanı çəkindirməyin tərəfdarı kimi çıxış edən müttəfiqləri üçün böyük sevincdir.

Beşincisi, yeni dövlət katibi, çox güman ki, Petro Poroşenko administrasiyası ilə münasibətləri yoluna qoyacaq və Ukrayna məsələsində Vaşinqtonun Moskvaya sərt siyasətini davam etdirəcək.

Altıncısı, o da yaxşı bilir ki, Putinə qarşı hər hansı bir mülayim münasibət karyeraya ciddi zərbə ola bilər. Bu çox vacibdir.

 

Yeddincisi, Mayk Pompeo çox ambisiyalı adamdır.  Əgər onun Amerika diplomatiyasının başında dayanmağını uğurlu hesab edəcəklərsə, o zaman vitse-prezident, hətta prezident vəzifəsi də gələcəkdə onun üçün real perspektivdir. 

 

Trampın bu yeni təyinatı Kreml və Smolensk meydanı ( RF XİN-in ünvanı) üçün yaxşı heç nə vəd etmir.