Yaxın Şərqdə baş verənlərlə bağlı hüquqşunas alim Rafael Qasımovun Moderator.az-a verdiyi müsahibəni təqdim edirik.
-Hansısa bir təşkilatın hərdən öz ağalarına qarşı nəsə bir şey etməsi və ya söz deməsi hələ onlar arasında əlaqələrin olmadığına dəlalət etmir. Ümumiyyətlə belə məsələlərdə deyilən sözlərə, atılan hansısa mənasız addımlara baxıb nəticə çıxarmaq doğru deyil. Hadisəyə geniş çərçivədən baxılmalıdır. Təşkilatın məramı nədir, nəyə qulluq edir, fəaliyyəti nəticə etibarilə hara aparır? Məncə, cavabı axtarılacaq əsas suallar bunlardır. İŞİD İsrailə üç ədəd içi boş roket atdı və bunlar hansısa yaşayış məskəninin ətrafında partladı kimi xəbərlər sadəcə gözdən pərdə asmaq, hədəfi yayındırmaq, yalançı nüfuz qazanmaq və ya kiməsə nüfuz qazandırmaq üçün də ola bilər. Üstəlik, İŞİD kimi sosial bazaya ehtiyacı olan təşkilatların bu yalançı qəhrəmanlığa hava və su qədər ehtiyacı var. Təşkilat hər gün döyüşlərdə onlarla canlı qüvvəsini itirir və itkinin yerini doldurmaq tələb olunur. Bunun üçün də sadəlövh mömünlərin imanını istismar edəcək addımlar atılmalıdır. Belə vəziyyətdə təşkilatın əsas sahibləri yeri gələndə özlərinə qarşı cüzi hərəkərlərə nəinki göz yuma, hətta vacib hesab edə bilərlər. Digər tərəfdən İŞİD-in İsrailə atdığı roket mahiyyət etibarilə qarşı tərəfə heç bir ziyan vurmur. Əksinə həm ölkə əhalisini İsrail hökuməti ətrafında daha sıx birləşdirir, həm də xarici təzyiqlərə qarşı kozır olaraq istifadə olunur. Bəlkə də İsrail Fələstindəki qanlı əməliyyatlarına bu tipli hücumlarla haqq qazandırır. Odur ki, İsrailə roket atəşinə yalnız bir bucaqdan baxmaq doğru olmaz. Mahiyyət belə kiçik detallarda yox, böyük planın tamamında ortaya çıxır.
-İŞİD-in fəaliyyətinin əsl mahiyyəti nədən ibarətdir?
-İŞİD-in fəaliyyəti çoxspektrlidir. O, həm İraqın və Suriyanın bir neçə hissəyə bölünməsinə, Yaxın Şərq coğrafiyasının yenidən müəyyənləşdirilməsinə, həm də islam dünyasını məzhəblər savaşına sürükləməyə xidmət edir. Sözsüz ki, İŞİD silahlıları öz əməllərinin fərqində deyillər. Onlar səmimi şəkildə könül verdikləri bir imanın davasını aparırlar. Elə təhlükəli yanları da budur. İmperializmin geopolitik oyunlarında cani-dildən xidmət etdikləri üçün lazım gələrsə bu yolda canlarını, ailələrini, uşaqlarını belə fəda etməkdən çəkinmirlər. Nəticədə onlar ən yaxşı döyüşən, qorxmaz muzdlu əsgərdən daha keyfiyyətli hərbi qüvvəyə çevrilirlər. Həm də bütün İslam dünyası bunu hansısa məzhəbin əməli kimi qiymətləndirir və ona ya mənfi, ya da müsbət reaksiya verir. Verilən reaksiyaların fərqliliyi isə təbii ki, müsəlmanları bölür, üz-üzə qoyur. Onlar bir-birinə qarşı savaşlardan zəifləyərək Qərb dövlətlərinin himayəsinə sürüklənirlər. Qərb dövlətləri də asanlıqla bölgənin sərvətlərinə yiyələnir.
-Belə çıxır ki, İŞİD hərəkatını həm də imperialist güclərin neft strategiyasının tərkib hissəsi hesab edirsiniz?
-Yalnız neft strategiyasının deyil, həm də dünya hegemonluğunun tərkib hissəsi. Ən əsası isə müsəlman dünyasında bu cür ziddiyyətlərin yaranması İsrailin strateji hədəflərinə uyğundur. Bilirsiniz ki, II Dünya Müharibəsindən sonra Fələstin torpaqlarında məskunlaşan və ərazilərini ərəblərin faciəsi hesabına genişləndirən İsrailin hərəkətləri bütün müsəlman dünyasında sərt təpkiylə qarşılanır, onları məzhəb fərqinə baxmayaraq İsrail əleyhinə birləşməyə vadar edirdi. Təbii şəkildə yaranan bu ittifaq isə rəsmi Tel-əvivi və onun strateji müttəqi ABŞ-ı ciddi şəkildə qorxudurdu. Çıxış yolu düşməni zəiflətmək üçün araya nifaq toxumu səpilmək və onları bir-birinə qırdırmaq idi. Məzhəb savaşlarının qızışdırılmasının əsas səbəblərindən biri budur. İŞİD bu planda özünəməxsus rol oynayır. Son dövrlər sözügedən təşkilat yalnız dini ədavəti deyil, həm də özü istəmədiyi halda etnik bölünmələri də sürətləndirir. İraqın şimalında ortaya çıxan kürd yönətiminin müstəqillik arzularının İŞİD-in bölgədə fəailiyyətini artırmasıyla eyni vaxta düşməsi bu mənada təsadüfi deyil.
-İsrail kimi qüdrətli dövlətə “one munite” deməyi bacaran Türkiyənin bu məsələyə laqeyd davranışlarını necə qiymətləndirə bilərsiniz?
- İŞİD Quzey İraqda yeni-yeni peyda olanda gözləmək olardı ki, bölgədə yaşananlara ən sərt cavabı Türkiyə verə bilər. Əvvəla, ona görə ki, Şimali İraqda ortaya çıxacaq kürd dövləti hər kəsdən daha çox Türkiyənin torpaq bütünlüyünü təhdid edir. Çünki dünyada kürdlərin ən çox yaşadığı ölkə Türkiyədir. Müxtəlif statistik məlumatlara görə burda yaşayan kürdlərin sayı hardasa 11-15 milyon arasında dəyişir. Digər ölkələrdə-Suriya, İraq, İranda yaşayanların hamısı belə heç bu qədər etmir. Odur ki, rəsmi Ankaranın bu proseslərə laqeyd qalması mümkün deyildi. Di gəl ki, İŞİD İraqdakı ilk hərbi fəaliyyətini Mosula etdi və bu şəhərdə yerləşən Türkiyə səfirliyinin əməkdaşlarını girov götürdü. Görünür, bu əməliyyatı düşünənlər Türkiyənin əlini, qolunu bağlamaq istəyirdilər və buna da nail oldular. Təsəvvür edin, Türkiyənin baş naziri Fələstini bombalayan İsrailə barmaq silkələdiyi halda İŞİD-lə nəzakətlə danışmağa çalışır, onları türk diplomatlarını azad etməyə çağırır. Bunun İslamda yeri olmadığı barədə yumşaq bəyanatlar verir. Bir növ siyasi hədədən çox, xahişə, minnətə oxşayan bu mövqenin bir səbəbi var- İŞİD-in üzərinə çox gedilərsə həmin girovların “təntənəli şəkildə” qətlə yetirilməsi, başlarının kəsilmə səhnələrinin youtube-də yayınlanması ehtimalı Ankaranı qorxudur. Həm diplomatlarının təhlükəsizliyini, həm də geopolitik nüfuzuna zərbə dəyəcəyini düşünən Türkiyə rəsmiləri İŞİD önündə çarəsiz görünürlər. Ən əsası isə İraq bataqlığına çəkiləcəyi təqdirdə qardaş ölkəni nə gözlədiyi də bilinmir. Mənə elə gəlir ki, türk diplomatlarının girov götürülməsi qardaş ölkənin qoluna vurulmuş qandaldan başqa bir şey deyil.
-İŞİD Türkiyəyə girərkən bir sıra politoloqlar bunun Kürdüstan layihəsinə qarşı ortaya atılmış yeni kart olduğunu düşünürdülər. İndisə sizin də qeyd etdiyiniz kimi İŞİD-lə kürd separatçıları eyni cəbhədə görünürlər. Bunu necə izah edə bilərsiniz?
-Bu cür düşünənlərin əsas arqumenti Kürdüstan layihəsinin bölgədə çox dəhşətli qanlar hesabına başa gəlməsi ehtimalıyla bağlıdır. Bilindiyi kimi, kürd dövlətinin yaranması bölgənin bütün dövlətlərinin maraqlarını təhdid edir. Bununla bağlı İran da, Suriya da, hətta bölgədən xeyli uzaqda yerləşən Misir də kəskin əks-mövqelərini ortaya qoyublar. Əlbəttə, bu nigarançılığın səbəbi var. Yaşanacaq hadisələrdən bütün bölgə dövlətləri zərərli çıxacaqlar. Ən çox isə kürdlər qlobal güc mərkəzlərinin bölgədəki uzantısı kimi qəbul ediləcəklərindən ən çox itirən tərəf olacaqlar. Belə bir qanlı planın həyata keçirilməsi çox qorxunc olduğundan bir çox insanlar buna inanmaq istəməmirlər. Bir də İŞİD ilk hərəkata Şimali İraqdan başlamışdı deyə hədəfin kürd yönətimi olduğu sanılırdı. Sonrakı proseslərdə isə İŞİD-in Şimali İraqı ötürüb mərkəzə doğru yönəldiyi görüldü. Aydın oldu ki, ABŞ-ın İraqı işğal edərkən ortaya atdığı üç yerə bölünmə planı həyata keçirilir. Bu plana görə İraqın şimalı kürdlərə, cənubu şiələrə, mərkəzi isə sünnilərə veriləcək. İraqın bu cür parçalanmasında ən çox itirən yenə onun mərkəzi hissəsi olacaq. Belə ki, ölkənin əsas gəlir mənbəyi sayılan neftin 60%-i Bəsrədə, 40%-i isə Mosulda toplanıb. Mərkəzi İraq isə əsasən neftayırma zavodlarıyla tanınır. İndi mərkəzin hədiyyə edildiyi İŞİD həm də o zavodları yerlə yeksan etməklə məşğuldur. Belə görünür ki, imperializmə İraq neftinin xammal vəziyyətində alınması sərf edir və bu səbəbdən də təbii zənginlikləriylə tanınan bu dövləti yaşatmaq istəmirlər. Məqsəd hər quyunun başında bir Kuveyt yaratmaqdır. Mərkəzi İraq isə acından ölürsə, cəhənnəmə ölsün. Yəqin ki, oranı da məzhəb savaşçılarının yetişdirildiyi hərbi poliqona çevirəcəklər. Dünyanın bir çox yerindən buraya axın edən "müqəddəs dava yolçuları" terrorizmin sirlərinə yiyələndirilib öz ölkələrində qarışıqlıq yaratmağa göndəriləcəklər.
Bununla belə bölgədə baş verən hadisələr sanıldığı kimi “Böyük Kürdüstan” projesinin həyata keçirilməsi planı deyil. Əgər plan bu olsaydı, İŞİD-in əliylə Suriyanın Şimalındakı kürdlərə toxunulmazdı. Bilirsiniz ki, Suriyanın Kobani bölgəsində yerləşən kürd silahlıları tamamilə sıradan çıxarılır və bölgə İŞİD-in əlinə keçirilir. Kobanisiz, ümumiyyətlə Şimali Suriya torpağı Quzey İraqdakı regional hakimiyyətlə birləşdirilmədən Böyük Kürdüstandan söhbət gedə bilməz. Bu gün faktiki olaraq həmin ehtimal sıradan çıxarılıb. Kürdlər əsasən İranla Dəclə -Fərat çayı arasında sıxışdırılıb. Onlar qərbdən və cənubdan İŞİD, şərqdən İran arasında qalıblar. Bu gün hələ İŞİD-lə müəyyən məsələlərdə anlaşa bilsələr də gələcəkdə iki siyasi qurum arasında ciddi problemlərin yaşanacağını proqnozlaşdırmaq olar. Məncə, Barzani hakimiyyətini yalnız və yalnız Türkiyəyə biət xilas edə bilər.
