Salyan məni çox isti qarşıladı. Dünya yaranandan bəri bütün qonaqlarını qızmar günəşiylə qarşıladığı kimi. Günəşlə Kür çayının birlikdə yoğurub bərəkətə çevirdiyi bu torpağa səfərim son zamanlar rayonun icra başçısı haqqında mətbuatda gedən yazıları araşdırmaqdan çox, Salyanla tanışlıq xarakteri daşıyırdı.
Allah bu diyara həyat üçün lazım olan hər şeyi verib- təbii istilik enerjisi sayılan bol günəş, su, münbit topraq. Üstəlik, yerləşdiyi məkan da şimalla cənubu birləşdirən ticarət yolu üzərindədir. Salyan bu təbii və coğrafi mövqeyiylə yanaşı yetişdirdiyi insanlarla da dünyanın elm və mədəniyyət xəzinəsinə gözəl töhfələr verib. Bu diyarda Əli bəy Hüseynzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Qafqazın ilk şeyxülislamı Axund Məhəmmədəli Hüseynzadə, bəstəkar Arif Məlikov kimi ziyalıarımız yetişib. Görünür, məhz bu xüsusiyyətlərinə görə də mən Salyanı olduğundan çox-çox böyük təsəvvür edirdim. Salyan isə kiçik qəsəbəyə oxşayırmış.
Bu şəhəri gəzdikcə öz-özümə düşünürdüm; könül istərdi ki, Azərbaycan hakimiyyəti diqqətini paytaxtdan kənara yönəltsin, regionlarımızın inkişafına investisiyalar yatırsın. Hər il Bakının küçələrinə tökülən kapital regionların böyüməsinə yönəldilsəydi, indi gəzdiyim bu şəhər də belə balaca qalmaz, insanlarla qaynayardı. Nəticədə vətəndaşlarımızın işgörmə imkanları artar, iqtisadiyyatımız neftdən asılılıqdan qurtular, ölkəmiz dünyanın ən imkanlı dövlətlərindən birinə çevrilərdi. Nə yazıq ki, bütün bunlar hələ də xoş arzu olaraq qalır.
Buna baxmayaraq Salyan, üzərində əl gəzdirilmiş qəsəbə təsiri bağışlayır, binaların fasatını bəzəyən üzlük daşları, asfaltlanmış, vaxtaşırı süpürüldüyü hiss olunan yollar göz oxşayırdı. Xüsusilə yeni tikilmiş icra hakimiyyətinin binası rayonun boy-buxunundan belə hündür görünürdü.
Ətrafımı seyr etdikcə Salyan icra başçısının bu yaxınlarda mətbuatda səsləndirdiyi sözlər yadıma düşdü. Jurnalistlərin suallarını cavablandıran Tahir Kərimov rayonun abadlaşdırılması üçün Salyana 2 milyon manat vəsaitin ayrıldığını demişdi. Təsəvvür edirsinizmi? Cəmi-cümlətani 2 milyon manat. Hardasa Bakının hansısa məktəbinin təmirinə xərclənən qədər vəsait əhalisi 120 mini keçən bir rayonun abadlaşdırılması üçün ayrılır.
Qonağı olduğum Salyan sakinindən bu pulla bu qədər işin necə görüldüyünü soruşdum. Qonaqcım Salyanın yalnız büdcədən ayrılan vəsaitlə abadlaşdırılmadığını, bu işə rayonun yerli iş adamlarının da cəlb olunduğunu söylədi: “Rayonun abadlaşdırılması məsələsi yalnız icra hakimiyyətinin işi deyil və olmamalıdır. Salyan bizim məskənimizdir. Hər kəs öz evini təmiz, baxımlı saxlamağa çalışdığı kimi iş adamları da öz yaşadığı rayonun abadlığında maraqlı olurlar. Əsas odur ki, bu istəyi koordinasiya edə biləsən. Bunu isə icra hakimiyyəti təşkil edir. Yeni icra başçımızın fəaliyyətini bu mənada uğurlu saymaq olar”.
Əsl vətəndaş mövqeyi. Doğrusu, mənəvi dəyərlərin, vətəndaşlıq hissinin qıta çəkildiyi indiki dövrdə belə sözləri eşitmək insanı xeyli duyğulandırır. Qonaqçımın öz rayonları haqqında dediklərini dinlədikcə düşünürdüm; həqiqətən də müxtəlif insanlar eyni məsələyə fərqli tərəflərdən yanaşırlarmış. Salyana gələrkən rayon haqqında bilgi aldığım əslən salyanlı olan bir dostum məhz bu faktları əsas gətirərək icra başçısının öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək kapitalını artırdığını deyirdi. Onun sözlərinə görə, Tahir Kərimovun bundan əvvəl işlədiyi Daşkəsəndə daş karxanası var imiş və o, Salyanın abadlaşdırılması adı altında yerli iş adamlarına və müəssisə rəhbərlərinə şəhərin müxtəlif hissələrinə üzlük daşı çəkdirirmiş.
Qonaqçımdan bu məlumatın nə dərəcədə həqiqətə uyğun olub olmadığını soruşmadım. Əvvəla, ona görə ki, vətəndaşlıq və rayon təəssübkeşliyi mövqeyindən çıxış edən bu adamın mənə verəcəyi cavabı bilirdim. İkincisi, iş görülən yerdə bu qədər söz-söhbətin çıxmasını normal hesab edirdim. Əsas odur ki, iş görülür və Salyan abadlaşır. Bu abadlaşma nəticəsində hamının büdcəsi öz statusuna görə böyüyür. İstər inşaatda işləyən fəhlənin, istərsə də onu işlə təmin edən sahibkarın. Sahibkarın kim olması isə artıq çox da önəm daşımayan detaldır və abadlığın real nəticəsini görən əhalini maraqlandırmır.
Üstəlik, Salyanın isra başçısının iradəsindən asılı olmayan Azərbaycan reallıqları var. Bu reallıqlar bəzən qanunvericiliyimizlə uzlaşmır. İcra başçılarının iş adamı kimi fəaliyyətini yasaqlayan qanunlar da bunlardan biridir. Ona qalsa, eyni qanunlar nazirlərə, komitə rəislərinə, deputatlara da şamil olunur. Amma heç kim iddia edə bilməz ki, Azərbaycanda hansısa iri məmurun biznes təsərrüfatı yoxdur. Bəzi mətbuat orqanlarının dənizdə üzən akulaları görməzlikdən gələrək çayda "çömçəquyruq" axtarması bu mənada ədalətli görünmür.
"Çömçəquyruq" demişkən, Salyanda balıqdan tutmuş digər kənd təsərrüfatı məhsullarına qədər çoxsaylı təsərrüfat obyektləri var. Ölkəmizin ən məhsuldar diyarlarından olan Salyan məhsuldarlığı ilə demək olar ki, bütün iri məmurların diqqətini cəlb edib. Ümumiyyətlə bu rayonda iqtisadi həyatla bərabər idarəetmə məsələsi də yalnız icra başçısından asılı deyil. Bunun ən böyük dəlili yeni icra başçısının özündən əvvəlki sələfindən qalan kadrlara toxunmamasıdır. Bu isə öz kadrlarıyla işləməyi xoşlayan Azərbaycan idarəçilik sistemində yalnız bir halda mümkündür-regional rəhbər köhnə kadrları işdən azad etmək qüdrətinə olmur.
Rayon əhalisiylə qısa söhbətlərim də bu ehtimalı qüvvətləndirir. Onların bildirdiyinə görə, yeni icra başçısı indiki vəzifəsinə təyin olunanda həyata keçirdiyi ilk iş bəzi rayon rəhbərlərinin yuvasına çöp uzatmaq olub. Belə ki, köhnə icra başçısı yerli iş adamlarının fədakarlığı sayəsində Kür daşqınından zərərçəkmişlər üçün 90-100 arasında ev inşa edib, amma onlardan bəzilərini təsadüfi adamlara, o cümlədən rəhbər şəxslərə hədiyyə veribmiş. Bu da rayonda daşqından zərərçəkmişlər arasında ciddi narazılıq yaradıb. Sonradan narazılığın artdığını görən sabiq başçı siyasi iradə qarşısında öz günahını yumaq və rayondan millət vəkili seçilmək məqsədilə evləri Heydər Əliyev Fondunun adına keçirib. Beləcə, yeni xələfinə narazı salınmış əhali buraxaraq özü paytaxta, Milli Məclisdə salyanlıları təmsil etməyə gedib. Yeni icra başçısı isə onun qucağına atılan bu od topasını rayon rəhbərlərinin adına keçirilmiş evləri zərərçəkənlərə qaytarmaqla söndürüb.
Elə bu faktın özü Salyanda köhnə kadrların işindən çox da razı qalmayan, amma onları dəyişdirə bilməyən yerli rəhbərliyin mövcudluğundan xəbər verir və eyni zamanda son vaxtlar ölkə mətbuatında Salyan rayonu və onun icra başçısı haqqında mütəmadi informasiya axışının əsl səbəblərinə işıq tutur. Axı hansı rayonun icra başçısı haqqında eyni kəlmələri söyləmək mümkün deyil? Niyə məhz bu qədər potensial hədəflər görülməzkən Tahir Kərimov nişangaha alınır.
Sözsüz ki, bu kəlmələrlə Tahir Kərimovu müdafiə etmək fikrində deyiləm. Onun haqqında deyilənlər doğru da, yalnış da ola bilər. Amma insaf da yaxşı şeydir. Mətbuatda yazılan kəlmələrin hər biri yalnız Salyana xas olan özəlliklər deyil. Bütün rayonlarda təmir və abadlaşdırma işi icra başçısının güvəndiyi, yaxından tanıdığı insanlara həvalə edilir və əslində burda qəbahət axtarmaq hardasa düzgün də deyil. Heç kim təsadüfi adamlara ciddi işlər həvalə etməz. Xüsusilə də iş üçün ayrılacaq büdcə vəsaiti bu qədər məhduddursa. Odur ki, Salyan haqqında yayılan informasiyalar mənim aləmimdə yuvasına çöp uzadılan arıların vızıltısına bənzəyir. Kim bilir, bəlkə də informasiya qaynağını elə icra hakimiyyəti binasının içərisində, rayon rəhbərinin yan-yörəsində axtarmaq lazımdır. İrəli sürdüyümüz bu mülahizənin nə qədər əsaslı olub olmadığını təbii ki, zaman göstərəcək.
Sual oluna bilər; Salyanda doğrudanmı heç bir problem yoxdur, insanlar şad-xürrəm yaşayırlar? Əlbəttə, xeyr. Salyan da Azərbaycanın digər rayonları kimi problemlər içərisində çabalayır. Sadəcə, nədənsə mətbuata ötürülən informasiyalarda bu problemlərin heç birinə toxunulmur. Ümumi sözlərlə hər bir icra başçısının haqqında deyilə biləcək şablon ifadələrlə kimlərinsə kölgəsi qamçılanır. Məni vətəndaş kimi də məhz bu amil narahat edir.
Problemlərini dinlədiyim salyanlıların isə ən çox dad çəkdiyi adamlardan biri Əlikram Camalovdur. Məlumat üçün qeyd edim ki, Əliikram Camalov Müdafiə Sənayesi naziri Yavər Camalovun qardaşıdır. Salyanın el arasında "5-ci şöbə" adlanan Düzənlik məntəqəsi onun nəzarəti altındadır. Bir zamanlar ətraf kəndlərin örüş yeri olan bu məntəqəyə indi heç kimin bir qotur keçisi belə cəsarət edib girə bilməz. Nədən ki, Əlikram Camalovun "5-ci şöbə" deyilən kəndə gedən yolun üstündə “Hacı Camal xan” adlanan ucsuz bucaqsız fermaları var və bu fermaların mal-qarası həmin Düzənlik adlanan yerdə qarınlarını doyururlar. Deyilənlərə görə eyni tipli fermadan biri də Sabirabad rayonu ərazisindədir.
Şikayətçilərdən bu informasiyaları eşitdikcə tüklərim biz-biz olurdu. Allahın kərəmətinə qurban olum, bütün dünyada yalnızca insanlar arasında silkləşmə, sinifləşmə vardır. Bizdə isə bu virus hətta heyvanlara da yoluxub. Hansısa nazirin heyvanı otlayan yerdə kasıb kəndlinin dilqanmaz heyvanının nə hüququ var ki, ağız açıb mələsin.
Camalov qardaşlarının Salyanda iqtisadi bazaları bununla da bitmir. Məlumata görə, Qaraçala ərazisində Kür çayının 7-8 kəndini suyla təmin edən kanal da Əliikram Camalovun nəzarətindədir və o, istədiyi zaman suyu kəsə və kənd camaatını susuz qoya bilər. Bu informasiyaları yertində öyrənmək niyyətilə deyilən əraziyə getmək istəyirdim. Lakin Bakıya tez qayıtmaq problemi yarandığından bu niyyətim baş tutmadı. İnşallah, yaxın günlərdə bu haqda daha ətraflı yazılarım olacaq.
Azərbaycan intellektual dünyasına öz damğasını vuran Salyanın mədəniyyət sahəsində də ciddi problemləri var. Halbuki, bu rayon nəinki Azərbaycan, hətta dünya səviyyəli mədəniyyət və incəsənət xadimləriylə tanınır. Bir vaxtlar Xəlil Rza Ulutürk, Aşıq Pənah, bəstəkar Arif Məlikov kimi nəhənglər yetişdirən Salyanda indi nədənsə bu ənənələrin davam etdirilməsinə barmaqarası baxılır. Hər halda Azərbaycan Yazıcılar Birliyinin Muğan bölgəsinin sədri Namiq Hacıheydərli belə düşünür:
“Salyan həqiqətən də indiyə qədər öz tanınmış ziyalılarıyla seçilib. Bunun başlıca səbəbi bəyənmədiyimiz sovet hökuməti dövründə mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin tez-tez Salyana səfərləri və keçirilən tədbirlər idi. Gənc istedadlar üçün müxtəlif mədəniyyət ocaqlarında dərnəklər fəaliyyət göstərir və burada təşkil olunan görüşlərdə onların paytaxtla ünsiyyətləri yaranırdı. Beləcə, gələcəyin mədəniyyət və incəsənət xadimləri yetişirdi. Nə yazıq ki, son zamanlar bu ənənənin tamamilə unudulduğu müşahidə olunur. Şəxsən mən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Muğan bölməsinin sədriyəm. Özüm də şəxsən salyanlıyam. Buna baxmayaraq bir dəfə belə salyanlı gənclərlə görüşüm keçirilməyib. Bu sahəyə rəhbərlik edən şəxs kimi bildirirəm ki, yalnız mənimlə deyil, heç kiminlə bu cür vacib görüşlərə şərait yaradılmır. Özü də tək Salyanda yox, digər rayonlarda da vəziyyət belədir. Bu günkü yerli rəhbərlər yalnız iqtisadi layihələrə yer və vəsait ayırırlar. Halbuki, milləti millət edən əsas faktor onun mədəniyyəti və incəsənətidir”
Sonda Namiq Hacıheydərli ümidvar olduğunu bildirdi ki, bu sözlərini rayon rəhbərliyi xoşməramlı mesaj kimi qəbul edəcək və məlum çatışmazlığın aradan qaldırılmasında əlindən gələni əsirgəməyəcək.
Nə deyək? Biz də moderator.az saytı olaraq Namiq bəyin bu ümidlərinin reallaşacağını təmənna edirik.
Heydər Oğuz
