ARDNŞ “Global Witness” təşkilatının hazırladığı hesabatı “təhrif edilmiş və köhnəlmiş məlumatlar əsasında hazırlanmış” sənəd adlandırır. Şirkət yaydığı bəyanatında bildirir ki, neftin dünya bazarında satışı üçün iş adamı Anar Əliyevin verdiyi təkliflər daha səmərəli hesab olunaraq onunla əməkdaşlıq edilib. Maraqlıdır ki, şirkət bəyanatında ona verilən təkliflər sırasında niyə Anar Əliyevlə iş birliyinin seçilməsini bu cür əsaslandırır. Amma ARDNŞ-in bu əsaslandırması ekspertləri heç də qane etmir. Iqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Qubad Ibadoğlu ilə müsahibəmizə ARDNŞ-in mətbuatda dərc olunan bəyanatından sonra açıq qalan sualları ünvanlamaqla başlamaq qərarına gəldik:
- Əslində ARDNŞ-lə bağlı hazırda ortaya çıxan şübhələr bizdə çoxdan yaranmışdı. Sadəcə olaraq bizim “Global Witness” təşkilatı kimi geniş imkanlarımız olmadığına görə, bu məqamları ortaya çıxara bilmirdik. Bizim şübhələrimiz əsasən Azərbaycanın xam neftinin satış kontraktları ilə bağlı idi. “Mədən sənayesində şəffaflıq təşəbbüsü” çərçivəsində də satış kontraktlarının açıqlamasını tələb etmişik. Biz bu istiqamətdə öz rəyimizi bildirəndə həmişə bəyan edirdik ki, Azərbaycan hökumətinin mənfəət neftində açıqlanan payı həmişə natural ifadədə göstərilir və onu dəyər ifadəsinə çevirəndə ciddi fərqlər alınır. Çünki burada hətta bir dolların fərqi milyardlarla dollar vəsait deməkdir. Azərbaycan nefti adətən “futures” sazişləri ilə satılır. Yəni müqavilələr imzalanır və bu müqavilələr əsasında da qiymətlər formalaşır. SOCAR Trading şirkəti yarananda da biz bu şirkəti ciddi şübhələr ilə qarşılamışdıq. Şirkətlə bağlı məlumatlar əldə etməyə çalışsaq da, çox ümumi məlumatlar vermişdilər. Məlum olmuşdu ki, bu şirkət bir neçə il öncə Sinqapurda yaradılıb və Şərq bazarına çıxmaq üçün bazarın öyrənilməsi ilə məşğuldur. Amma məsələ burasındadır ki, ARDNŞ-in açıqlamasını nəzərə alsaq, Anar Əliyevin ən ağılı təklifi SOCAR Trading şirkətinin yaradılmasıyla bağlı olub. Əslində hazırda baş verənlər onu göstərir ki, SOCAR-ın fəaliyyətində qaranlıq məqamlar çoxdur və bu şirkət şəffaflığa meyilli deyil. ARDNŞ eyni zamanda satış kontraktlarını açıqlamalıdır. Azərbaycan hökuməti götürdüyü beynəlxalq öhdəlik əsasında həm mülkiyyət sahiblərinin adını açıqlamalıdır. Bilinməlidir ki, Azərbaycan neftinin satışından kimlər bəhrələnir. Həm də satış kontraktları açıq olmalıdır ki, biz bilməliyik nə qədər neft hansı qiymətə satılıb. Gün ərzində bir vaxtlar 800 min barel neft satılırdı. Satış kontraktında bir dollar fərq bir gün ərzində 800 min dollar vəsait edir. Bu rəqəm ay ərzində 24 milyon dollar fərq edir. Ortaya çıxan məlumatlarla bağlı ikinci nəticə ondan ibarətdir ki, SOCAR bəyan edir ki, Anar Əliyevin şirkətləri ilə işləyib. Amma SOCAR Anar Əliyevin şirkətləri ilə yalnız satış kontraktları deyil, onların işçilərinin yemək, yataq dəstinin təminatı ilə bağlı da müqavilələr imzalayıb. Əgər Anar Əliyevin rəhbərlik etdiyi şirkət peşəkar şirkətdirsə, o bir sahədə ixtisaslaşmalı idi. Mümkün deyil ki, SOCAR bütün sahələrdəki sifarişlərini bir kompaniyanın adına rəsmiləşdirsin. Buradan çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, SOCAR bu kompaniyalarla imzalanan biznes sövdələşmələrindən xüsusi məqsədlərə xidmət edən qazanclar əldə edib. Bu qazanclar isə xüsusi məqsədlər olduğu üçün kimlərinsə, kapitalına çevrilib. Üçüncü, mühüm nəticə ondan ibarətdir ki, əgər həqiqətən də Anar Əliyevin təsisçi olduğu şirkətlər belə böyük, ağıllı biznes ideyalarına malikdirsə, niyə SOCAR-dan başqa dünyanın bp, Lukoyl kimi şirkətləri ilə bu kompaniyanın əməkdaşlığı yoxdur. Bu onu göstərir ki, bu SOCAR-ın özünün qurduğu bir əməliyatdır. Hesab edirəm ki, SOCAR bunu çox kobud və qeyri-peşakar şəkildə həyata keçirib. Əslində bu SOCAR-ın idarəçiliyindəki problemlərdən irəli gəlir. Bunu əslində ağıllı şəkildə həyata keçirmək də mümkün idi. Bu eyni zamanda göstərdi ki, Azərbaycanın pulları ölkəmizdən kənarda - Panamada, Maltada, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində yaradılmış şirkətlər vasitəsilə oğurlanır və neftdən gələn vəsaitlər kimlərinsə kapitalına çevrilir.
“ARDNŞ-in açıqlaması çox əsassızdır”
- ARDNŞ-in “Global Witness” təşkilatının hazırladığı hesabatla bağlı izahatını nə dərəcədə əsaslı saymaq olar?
- SOCAR Tradingin yaradılması təcrübədən gələn bir addımdır. Bunu vaxtı ilə başqa şirkətlər də ediblər. ARDNŞ-in açıqlaması çox əsassızdır. ARDNŞ necə bu əməliyyatları quranda qeyri-peşəkarlığa yol verib, indi də “Global Witness” təşkilatının hazırladığı hesabatla bağlı da açıqlaması qeyri-peşəkardır. Guya ağılı ideya olub, SOCAR da onu satın alıb. Yaxşı, SOCAR-ın bu qədər ekspertləri var. Nəyə görə SOCAR bu ağılı idyeanı dünyanın tanınmış beyin mərkəzlərindən almadı, amma Anar Əliyev adlı bir gəncin ideyası daha dəyərli oldu. Anar Əliyevin ağılı ideyası var idisə, nəyə görə onu yalnız SOCAR-a satdı? Başqa şirkətlər nəyə görə Anar Əliyevə maraq göstərməyiblər? SOCAR belə sövdələşmələrlə, qaranlıq biznes əməliyyatları aparmaqla reputasiyasını kifayət qədər korlayıb. Bu məqamların açıqlanması SOCAR-ın imicinə, onun beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlığına, şirkətin başqa ölkələrdə məhsullarının istehlakçılarının davranışlarına təsir göstərəcək. Mən inanmıram ki, sabah Isveçdə avtomobili olan şəxs “Global Witness” təşkilatının hazırladığı hesabatı oxuduqdan sonra SOCAR-ın yanacaqdoldurma stansiyasına girərək benzin alacaq. Bu açıqlamadan sonra SOCAR kimi şirkətlərlə hətta şəxs olaraq normal düşüncəli insanlar əməkdaşlığa getməyə maraq göstərməyəcək. Bu SOCAR-ın böyük bazarlara girmək iddiasına ciddi zərbədir. SOCAR belə də iddiada ola bilər ki, qlobal şirkətlər SOCAR-ı rəqabətdən çıxarmaq üçün belə yazılar sifariş verə bilərlər. Amma o zaman nəyə görə SOCAR “Global Witness” təşkilatını məhkəməyə vermir. SOCAR nəyə görə proseslər bu qədər uzanandan sonra təkzib verir. SOCAR bu prosesləri gözəl bilir. Şirkət harada uduşunun olduğunu gözəl hesablayır. SOCAR həmişə öyünürdü ki, şirkətin profisional kadrları var. Həqiqətən də SOCAR-ın yaxşı kadrları var. Əgər SOCAR özünə arxayındırsa buyursun, məhkəməyə müraciət etsin.
“10 faizlik artım bahalaşmanı qarşılamayacaq”
- Seçkidən öncə büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda çalışanların əmək haqlarında 10 faiz artım oldu. Amma bu 10 faizlik artım Azərbaycanda əmək qabiliyyəti olan 4.5 milyon əhalinin cəmi 650 mininə şamil edildi. On faizlik artım yanacağın qiymətinin artırılması və ondan sonra gələcək bahalaşmanı qarşılayacaqmı?
- Təbii ki, ödəməyəcək. On faizlik artımı məbləğə çevirəndə çox cüzi rəqəm alınır. Qeyd etdiyiniz kimi bu on faizlik artım hamıya da şamil olunmayıb. Yalnız büdcə sferasında çalışanlar bundan bəhrələnə bilib. Yanacağın qiymətinin artırılması isə hamıya təsir edir. Bunu işləyən də, işləməyən də, avtomobil sürən də, sürməyən də hiss edəcək. Qiymət artımının alternativ bazarlara zəncirvari olaraq təsirləri var. Yanacağın bahalaşmasından sonra biz xüsusi ilə ərzaq bazarında artımı müşahidə edəcəyik. Bunun qarşılığında 10 faizlik artım da dəyərsizləşəcək. Çünki yanacağın qiymətinin artımı inflyasiyada yaradır. Eyni zamanda əhalinin xərclərinin strukturunda ciddi dəyişikliklər baş verəcək. Ölkədə inhisarın daha da güclənməsi, qiymətin diqtə olunması, hava şəraitinin əvvəlki illərlə müqayisədə daha kəskin keçməsi əhalinin xərclərini artırıb. Hətta hazırda müşahidə olunan tendensiya ondan ibarətdir ki, əhali ərzağın qiymətinin bahalaşmasından çəkinərək özü üçün ehtiyatlar yığır. Bayramla əlaqəli ərzaq məhsullarının satışı hazırda artıb. Nəticədə əhali daha çox ərzağa pul xərcləməyə başlayacaq. Bu isə qeyri-ərzaq sektorunda alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxaracaq.
- Qiymətin artması əmlak, tikinti bazarına necə təsir göstərəcək?
- Əlbətdəki qiymətlərə artırıcı təsir göstərəcək. Daşınma xərcləri artacaq. Bu da özünü tikinti materillarının satışında özünü göstərəcək. Mənzil bazarında qiymətlərin artması davam edəcək. Amma kirayə bazarında mənzillərin qiyməti daha da artacaq. Çünki kirayə bazarında qiyməti bahalaşdıran başqa faktorlar da var. Çünki bu yaxınlardakı söküntü işlərinə görə dövlət vətəndaşlara əlavə olaraq kirayə haqqı verir. Bu isə kirayə bazarına əlavə tələb yaradır.
- Yanacağın qiymətinin artması ölkədə yoxsulluq və işsizliyin səviyyəsinə necə təsir edəcək? Rəsmi statistikada yoxsulluğun səviyyəsi 5, işsizliyin səviyyəsi isə 6 faiz göstərilir?
- Təbii ki, bu rəqəmlər Azərbaycan gerçəkliyini əks etdirmir. Yanacağın qiymətinin artması əlbətdəki yoxsuluğun səviyyəsini artıracaq. Çünki həm yaşayış minimumu artacaq, həm əhalinin qazancları azalacaq. Qeyri-ərzaq sektorunda alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi, şirkətlərin vergi ödənişlərinin artması yeni iş yerlərinin açılmasını çətinləşdirəcək. Yeni iş yerlərinin açılması tempinin aşağı düşməsi, iş yerlərinin bağlanması işsizlərin sayını da artıracaq.
“Azərbaycan Avropa Birliyi üçün vacib dövlətdir”
- Vilnüs sammitində Azərbaycan viza sadələşdirilməsiylə bağlı sənədə imza atdı. Azərbaycanın azad ticarət və assosiasiya sazişinə imza atması hələ ki, reallaşmayıb. Amma beynəlxalq ekspertlər Azərbaycanın bu iki sənədə imza atmamasını səbəbini Rusiyanın təzyiqindən daha çox, Azərbaycanın sazişi imzaladıqdan sonra reallaşdırmalı olan siyasi və iqtisadi islahatlarla əlaqələndirirlər. Siz, bu barədə nə düşünürsünüz?
- Mən də bu fikri bölüşürəm. Assosiasiya sazişi özündə həm viza sadələşdirilməsini, həm miqrasiya məsələləri ilə bağlı məqamları, həm də azad ticarəti əhatə edir. Azərbaycan viza sadələşdirilməsinə hazır idi, onu da imzaladı. Amma halbuki bunu əvvəl də etmək olardı. Azad ticarətlə bağlı məsələlərə gəlincə isə, Dünya Ticarət Təşkilatının üzvü olmayan ölkələrlə belə saziş imzalamaq mümkün deyil. Halbuki azad ticarət Azərbaycan üçün daha əhəmiyyətlidir. Amma Azərbaycan bu gün mövcüd qanunvericiliklə həmin sazişi imzalamağa hazır deyil. Dünya Ticarət Təşkilatının üzvü olan ölkələrin qanunvericiliyində beynəlxalq standartlara uyğunlaşma var. Azərbaycan bu standartlara yaxın deyil. Ona görə Azərbaycan hətta istəsə belə Avropa Birliyi Azərbaycanla azad ticarət sazişi imzalamayacaq.
- Ekspertlərin fikrincə, Avropa Birliyi Ukraynadan sonra diqqətini Azərbaycana yönəldəcək. Bu zaman Avropa Birliyinin Ukrayna məsələsində göstərdiyi prinsipiallığı Azərbaycanla da bağlı göstərəcəyini gözləmək olarmı?
- Avropa Birliyi üçün hazırda ən önəmli ölkə Ukrayna olsa da, Avropa üçün Azərbaycanın önəmi Ermənistan, Gürcüsan, Moldova, Belarusdan daha üstündür. Ona görə Avropa Birliyi Azərbaycanda gedən prosesləri diqqətlə, narahatçılıqla izləyir. Avropa Birliyi Azərbaycana yanaşmada Ukraynada baş verənlərdən çıxış edərək, dərs götürərək mövqe seçəcək.
