Moderator.az Milli Məclisin (MM) Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri Əli Hüseynlinin Gün.Az-a müsahibəsini təqdim edir:
- Əli müəllim, bildiyiniz kimi, 10 dekabr Beynəlxalq İnsan Hüquqları Günüdür.
Düz 65 il öncə İnsan Hüquqları Bəyannaməsi BMT tərəfindən qəbul olunub və həmin Bəyannamənin qəbul olduğu gün hər il bütün dünya tərəfindən qeyd edilir. Bu baxımdan, ötən illər ərzində bu Bəyannamənin qəbulu dünyaya, insanlara nə verib? Eyni zamanda, bu Bəyannaməyə tərəfdar çıxan Azərbaycan həmin sənəddən irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində hansı addımlar atıb?
- Doğrudan da, İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin qəbulundan 65 il artıq keçib. Həmin Bəyannamə qəbul olunan dövrdə bu, təbii ki, çox mühüm bir sənəd idi. Çünki adıçəkilən Bəyannaməyə qədər bütün dünyanı narahat edən bir çox hadisələr baş vermişdi, o cümlədən dünya, Avropa İkinci Dünya Müharibəsinin acılarını yaşayırdı, ümumiyyətlə, insan hüquqları mövzusu, insan hüquqları bir termin kimi dünya üçün yeni idi.
Bu baxımdan, 1948-ci ildə BMT tərəfindən qəbul olunan məlum sənəd o dövr üçün çox mükəmməl, yeni bir sənəd idi.
İnsan hüquqlarının kataloqu ilk dəfə olaraq verilirdi. Amma o dövrdən 65 il keçib və ötən müddətdə insan hüquqları sahəsində çoxlu beynəlxalq sənədlər, konvensiyalar, sazişlər qəbul olunub.
Bir çox dövlətlər onları qəbul edib. İndi Avropa ölkələr üçün Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası kimi çox mühüm bir sənəd var. Amma tarixilik baxımından insan hüquqlarını qoruyan fundamental bir sənəd kimi məhz bu Bəyannamə qəbul olunur və ona görə bütün dünyada, o cümlədən, Azərbaycanda bu sənədin qəbulunun 65 illiyi qeyd edilir.
Hazırda isə mütərəqqi hal ondan ibarətdir ki, 1995-ci ildə Azərbaycanın ilk Konstitusiyası qəbul olunarkən onun çox böyük bir hissəsi insan hüquqlarına həsr olundu. Sonrakı illərdə də insan hüquqlarının qorunması ilə bağlı bizim Konstitusiyaya bir çox dəyişikliklər edildi. Hazırda bizim həm Konstitusiyamız, həm də bütovlükdə milli qanunvericiliyimiz insan hüquqlarını səmərəli şəkildə qoruyur, kifayət qədər ciddi müddəaları özündə ehtiva edir.
Bundan başqa bilirsiniz ki, “Azərbaycan-2020: Gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası mövcuddur. Bu konsepsiyanın ana xəttində Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələrə qatılması ideyası durur və insan hüquqlarına indi biz daha geniş kontekstdə baxırıq- qanunun aliliyi kontekstində, demokratiya kontekstində...
Bu inkişaf konsepsiyasının vacib daxili elementlərindən biri də insan hüquqlarının səmərəliliyinin artırılması ilə bağlı cənab Prezidentimiz tərəfindən imzalanmış Proqramdır. O Proqram artıq bir neçə ildir icra olunur və hələ qarşıdakı illərdə də icra olunacaq. Beləliklə, ölkəmiz insan hüquqlarının qorunması sahəsində bu Proqramla yaxın illər üçün konkret işlər görür.
- Yeri gəlmişkən, Azərbaycana qarşı artıq neçə illərdir beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən, bəzi aparıcı dövlətlər, konkret olaraq, ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı ittihamlar səsləndirilir. Sizcə, bu ittihamlar nə dərəcədə əsaslıdır?
- Əvvəla, ABŞ Dövlət Departamentinin Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı verdiyi hansısa bir bəyanat tam obyektiv ola bilməz. Çünki onlar yalnız vətəndaş cəmiyyətinin verdikləri məlumatlara, bəzən də siyasiləşmiş vətəndaş cəmiyyətindən əldə etdikləri məlumatlara əsaslanırlar. Biz isə onlara dəfələrlə təklif etmişik ki, hər hansı bir məlumatı dəqiqləşdirməkdən ötrü dövlət orqanlarından da, alternativ mənbələrdən də məlumatlar almaq lazımdır.
Bəzi beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarına gəlincə isə, onlar da kütləvi olaraq hansısa məsələləri çox şişirdilmiş formada təqdim edirlər. Amma biz əgər Azərbaycan cəmiyyətinin indi bu beynəlxalq təşkilatlara, bu hadisələrə rəyini öyrənmək istəyiriksə, onda gərək Ramil Səfərovla bağlı Azərbaycan dövlətinin gördüyü tədbirləri, onun Azərbaycana ekstradisiya olunması, Azərbaycan Prezidenti tərəfindən əfv edilməsini və ondan sonra bütün beynəlxalq təşkilatların verdiyi rəyi xatırladaq.
Bax gərək Azərbaycan ictimaiyyəti həmişə bu hadisəyə qiymət versin, necə ki, Ramil Səfərov məsələsi ilə bağlı onlar qeyri-obyektiv mövqe tutublar, eləcə də digər bütün məsələlərlə bağlı onların mövqeyi bax bu cür olub. Yəni, dəyərləndirməkdən ötrü hər zaman o hadisəni xatırlamaq lazımdır .
- Ümumiyyətlə, Azərbaycanı insan hüquqlarının tam təmin olunduğu ölkə hesab etmək olarmı?
- İnsan hüquqları özü daim inkişafdadır. Çünki indi elə insan hüquqları var ki, misal üçün ekoloji hüquq, o barədə 10 il, 15 il, 20 il bundan əvvəl heç danışılmırdı. Onu birmənalı demək mümkündür ki, Azərbaycanda insan hüquqlarının səmərəli qorunmasından ötrü real işlək mexanizmlər mövcuddur. İnsan hüquqları dövlətin bir hissəsi kimidir, daim bu diqqət mərkəzində saxlanılır və dövlət orqanlarının, hamımızın, cəmiyyətin borcu insan hüquqlarının qorunmasını təmin etməkdir. Yəni, bu əsas mövzudur və daim diqqət mərkəzindədir. Əsas budur.
Amma insan hüquqlarının pozulması halları bütün dövlətlərdə mövcuddur və təəssüf olsun ki, xüsusən son illərin sosial-iqtisadi problemləri həm də onu göstərdi ki, özlərinin insan hüquqlarının qorunma mexanizmi ilə fəxr edən ölkələr, sistemlər, məsələn, Avropa Birliyinin üzvü olan ölkələr belə aciz qalıblar. Biz həmin ölkələrdə çoxlu sosial toqquşmalar gördük. Bu toqquşmalar zamanı çoxlu sayda insan hüquqlarının pozulması hallarını da gördük. Yəni, bu gün birmənalı demək olar ki, əslində Azərbaycan insan hüquqlarının ən az pozulduğu ölkələr siyahısında ola bilər.
Hazırda insan hüquqları daha çox böyük dövlətlərdə, insan hüquqlarını bəyan etmiş dövlətlərdə daha çox pozulmuş olur.
- Əli müəllim, o da var ki, Azərbaycana qarşı insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı ittihamlar səsləndirilərkən daha çox məhkəmə qərarlarına istinad olunur və ya “siyasi məhbuslar” məsələsi ortaya atılır, ondan yapışılır...
- Ümumiyyətlə, onu deməliyəm ki, dünyada hazırda insan hüquqlarına daha geniş kontekstdə baxılır. Yəni, insan hüquqlarına demokratiya kontekstində baxılır. Ona görə bir sıra hallarda insan hüquqları, insan haqlarının pozulması mövzusu çox şişirdilir.
Bəzi ölkələrə, məsələn, Azərbaycana hər zaman bir təzyiq vasitəsi kimi istinad olunur ki, əgər insan haqları pozulubsa, deməli, demokratik inkişaf kifayət qədər deyil. Məhz bu cür kontekstdən yanaşırlar ki, ölkəmizin beynəlxalq imicinə hansısa bir formada xələl gətirsinlər. Yəni, məqsəd bundan ibarətdir.
Bu, bir texnologiyadır, əgər belə demək mümkündürsə. Biz dəfələrlə müşahidə edirik ki, insan hüquqları daha geniş şəkildə pozulan ölkələr bəzən insan hüquqlarının müdafiəsindən danışırlar. O ki qaldı məhkəmələrlə bağlı məsələyə, əlbəttə ki, hüquqi dövlətdə insan hüquqlarının qorunmasını təmin edən əsas mexanizm məhkəmə hakimiyyətidir. Bu, belədir. Yəni, inzibati yox, məhkəmə hakimiyyətidir.
Amma, əlbəttə ki, məhkəmə hakimiyyəti ilə bağlı islahatlar, yəni, məhkəmə- hüquq islahatları da davam edir. Bəzən məhkəmə hakimiyyətinin fəaliyyətinin özündən də şikayətlər daxil olur. Bu da təbiidir. Çünki daha çox ölkənin özünün iqtisadi inkişafı özü çoxlu sayda iqtisadi və mülki mübahisələrə də gətirib çıxarır. Bunlar da, təbiidir ki, məhkəmələrdə baxılır və bəzən görürsünüz ki, az da olsa hansısa hallarda şikayətlər olur.
Hesab edirəm ki, bu, təbii bir prosesdir və əlbəttə ki, biz də fokusu ona yönəldirik ki, insan hüquqlarının həm səmərəli müdafiə mexanizmi olan məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi daha güclü olsun, həm də onların qəbul etdiyi qərarlar qanuni, ədalətli olsun.
Qeyd edim ki, bu sahədə də işlərimizi çox ciddi şəkildə aparırıq, bununla xüsusi orqan Məhkəmə-Hüquq Şurası məşğul olur. Problemləri də müşahidə edirik. Amma onlar daim diqqət mərkəzindədir. Yəni, burada hansısa bir qeyri-adi bir hal yoxdur. Bu, inkişafın bu mərhələsini keçən bütün ölkələrdə var. Əlbəttə, yenə vurğulayıram ki, iqtisadi inkişaf çoxlu sayda, həm də iqtisadi və mülki mübahisələrə gətirib çıxarır...
