Dünya koronavirus pandemiyası ilə üz-üzə qalıb. Yoluxucu virusa hazırlıqsız yaxalanan dövlətlər çətin sınaqlar qarşısındadır.
Müasir elmi-texniki tərəqqinin verdiyi imkanlar belə pandemiyanın qarşısını almaqda hələki acizdir. Lakin COVİD-19 koronavirusu+ bəşəriyyətin bu günədək qarşılaşdığı nə ilk yoluxucu virusdur, nə də yəqin ki, sonuncu olmayacaq.
Bu gün bir çoxlarında maraq doğuran suallardan biri də budur: indiki sivilizasiya dövründə pandemiya belə təhlükə yaradırsa, tibbin və elmin zəif olduğu əvvəlki yüzilliklərdə insanlar bu ağır sınaqlardan necə çıxıblar? Tarix belə ağır günlərə neçə dəfə şahidlik edib?..
Moderator.az tarix boyu insanlığa ağır məşəqqətlər yaşadan yoluxucu xəstəliklərin sadəcə bir neçəsini oxucuların diqqətinə çatdırır.
Tarixə bəlli olan ilk pandemiya
Tarixə məlum olan ilk yayğın xəstəlik miladdan əvvəl II minilliyin ortalarına aiddir. M.ə. 1650-ci illərdə Misirdə yayılması haqqında məlumatlar vardır.
İmperatorun adını daşıyan vəba
Misirdən gəldiyi deyilsə də, sonrakı araşdırmalarda dənizə atılan ölmüş atlardan qaynaqlandığı bilinən vəba pandemiyası erkən orta əsrlərdə, 541-547-ci illərdə Şərqi Roma İmperatorluğunda – Bizans İmperiyası ərazisində yayılıb. Xəstəlik qısa müddətdə Fələstin, Suriya və indiki Türkiyənin Anadolu bölgəsinə də keçib.
Bizans imperatoru I Yustiniana da (527-565) bulaşdığına görə bəzən tarixdə ona “Yustinian vəbası”da deyirlər.
İmperator vəbanın yayılmasının qarşısını almaq üçün Konstantinapolun (indiki İstanbul) giriş-çıxış qapılarını bağlatsa da onun yayılmasının qarşısını ala bilməyib.
Başda o zamankı adı ilə Konstantinapol olmaqla dünyanın bir sıra bölgəsinə yayılan xəstəlik bəzi mənbələrə görə 25 milyon insanın ölümünə səbəb olub.
Təsiri 200 ilədək bir dövrü əhatə edən bu xəstəliyin ümumilikdə 100 milyon insanın həyatına son qoyduğu deyilir.
“Qara vəba” – 1346-1350
Bəzi mənbələrdə “Qara ölüm” də adlandırılır.
Çin və Orta Asiya ərazilərində başlamış, 1347-ci ildə monqol-tatarların Krıma hücumu zamanı Avropaya keçmişdir. Həmin il Kefe qalasını mühasirəyə alarkən monqol ordusu cenevizliləri cəzalandırmaq məqsədilə vəbadan ölmüş adamların cəsədlərini mancanaqlarla qalanın içərisinə atmışlar. Qaladakılar cəsədləri sürətlə dənizə töksələr də ölmüş adamlarda olan virus sürətlə buradakı insanlara keçmişdir.
Monqol-tatarların sonrakı hücumlarından qorxub gəmilərlə ərazini tərk edən cenevizlilər xəstəliyi də özləri ilə daşıyıb bütün Avropaya yaymışlar. Bəzi mənbələrə görə, o dövrdə Avropada hər üç nəfərdən biri bu virusun daşıyıcısı olmuşdur.
Orta Şərq, Hindistan və Çin də daxil olmaqla bu yoluxmadan təqribən 75 milyon insanın öldüyü deyilir...
Sonrakı yüzilliklərdə də müxtəlif ölkələrdə yayılan vəba XIX əsrədək davam etmişdir.
Avropalılar insanları qırıb-çatan bu fəlakətin səbəbini araşdırarkən qəribə nəticəyə gəlmişlər:
Vəbanı Avropada yəhudilər yayırmış!!
Bu bəhanə ilə orta əsrlərdə demək olar ki, bütün Avropa ölkələrində yəhudilərə qarşı hücumlar başlayır. Onlar yəhudilərin axırına çıxmaqla vəbanın da sona çatacağını düşünürdülər. Yəhudilərin ilk qətliamı 1348-ci ildə Cənubi Fransada başlayır. Hətta bəzi Fransa şəhərlərində yəhidlərin hamısı qılıncdan keçirilir.
Müxtəlif yerlərdə taxta evlərə toplanan yəhudiləri diri-diri yandırırdılar. Bavariya və Erfurtda 15 min, Strasburqda 2 min yəhudi diri-diri yandırıldı.
Yəhudilərə qarşı cəzalar o qədər ağır olurmuş ki, bəzi hallarda onlar ələ keçməmək üçün özləri intihar edirmişlər.
1804-1903-cü illər arasında eyni vəbadan bu gün kronavirusun yayılmasında “ittiham edilən” Çində 10 milyon insanın ölümü baş vermişdir…
Rus Qripi
1889 – 1890-cı illərdə yayılan Rus Qripi yalnız bir ilin içində 1 milyondan artıq insanının axırına çıxmışdır…
İspan qripi
Birinci dünya müharibəsinin başa çatdığı ildə - 1918-ci ildə meydana çıxan virus sadəcə 2 ildə dünya əhalisinin 5%-ə bulaşmışdır və 50 milyon insanın ölümünə səbəb olmuşdur.
Yüksək qızdırma ilə müşayiət olunduğuna görə adına “İspan atəşi” də deyirlər.
Adının “İspan qripi” olması ilk dəfə İspaniya mətbuatının ondan bəhs etməsi ilə bağlıdır.
Asiya qripi
1957-ci ildə yenə Asiyada ortaya çıxan virus qısa müddətdə pandemiyaya çevrilir. 116 mini ABŞ vətəndaşı olmaqla bütövlükdə 2 milyon insanın həyatını itirməsinə səbəb olan virusun yayılmasının qarşısı 10 illik mübarizədən sonra alınır.
Honk-Konq qripi
1968-69-cu illərdə yenə də Asiyada meydana gələn bu qrip növü özündən 80 il əvvəlki Rus qripi kimi bir ildə bir milyon insanın həyatını alır…
Taleh
