Ölkədəki mövcud ictimai-siyasi gərginlik təbii ki, insanların həyat tərzinə və sağlamlıqlarına birbaşa təsir edir. Görünür elə bu səbəbdəndir ki, son illər hipertaniyadan və şəkərli diabetdən əziyyət çəkənlərin sayında nəzərəçarpacaq artım müşahidə olunur. Moderator.az mövzunun aktuallığını nəzərə alaraq respublikanın baş endokrinoloqu, ATU-nun prorektoru və Daxili Xəstəliklər Kafedrasının müdiri, əməkdar elm xadimi, professor Rafiq Məmmədhəsənovla söhbəti oxuculara təqdim edir.
-Rəsmi olaraq ölkədə bu günə olan diabetli xəstələrin sayı nə qədərdir?
-Respublikada rəsmi statistikaya görə 173 min diabetli xəstə var.
-Bəs şəkərölçən cihazlarla təminat nə səviyyədədir? Vaxtaşırı mətbuatda poliklinikalardan giley-güzar səslənir ki, müraciət edənləri məhz bu cihazların yoxluğuna görə müxtəlif bəhanələrlə qeydə almaqdan imtina edirlər.
-Bu iddiaların nə dərəcədə əsaslı olub-olmadığını bilmirəm, ancaq etiraf edim ki, təxminən 20 minədək qlükometrə ehtiyac var və bunlar da sifariş verilib, tezliklə gətirilərək ehtiyacı olanlara veriləcək.
-Azərbaycandakı diabetli xəstələrin sayının atımı digər ölkələrlə müqayisədə hansı səviyyədədir, tutaq ki, hər 100 min nəfər əhaliyə düşən diabetli xəstənin sayına görə dünyadakı yerimiz hardadır?
-Hansı ölkədə elmi tərəqqi daha çoxdursa və texnologiyalar insan əməyini məhdudlaşdırırsa, hansı ölkədə əzələ hərəkəti, hiopodinamika azdırsa həmin ölkələrdə artım tendensiyası müşahidə olunur.
-Onda belə çıxır ki, əhalisi çörək dalınca vurnuxan kasıb ölkələrdə diabet nadir xəstəliklərdəndir...
-Bilirsiniz, mən qeyd etdim ki, bu xəstəlik əsasən hərəkətsizlikdən yaranır və artır. Dediyiniz ölkələrin də spesifik xəstəlikləri var və bu ölkələrdə epidemiyalar daha qorxunc fəsadlar törədə bilir. Bütövlükdə dünyada diabetin artım tendensiyası müşahidə olunur və bu təhlükə real olaraq ortadadır. Ümumdünya Səhiyyə Təkilatının hesablamalarına görə 2025-ci ilədək dünyada diabetli xəstələrin sayının 380-400 milyon nəfərı keçəcəyi gözlənilir.
-Azərbaycanda elmi texniki tərəqqi mövcud olmasa da diabet sürətlə artır.
-Kİm deyir ki, sürətlə artır? Ümumi götürəndə hər yerdə eyni səviyyədədir. Bilirsiniz, dünya da sürətlə dəyişir, insanların həyat tərzi də. Müasir insan 20-30 il bundan qabaqkı insan deyil. Müasir insan stresin məngənəsindədir.Hamı sanki ora-bura qaçır, kimisi pul dalınca, kimisi də problemlərini həll etməyə tələsir. Bu təkcə bizdə deyil, bütün dünyada belədir.
-Dünyanın indiki inkişafı dönəmində şəkərli diabetin müalicəsinin tapılmaması da diqqəti çəkir.
-Dünyadakı bir nömrəli problem ürək-damar xəstəlikləridir və infarktdan, insultdan ölənlərin sayı daha çoxdur. Ondan sonra onkoloji xəstəliklər gəlir. Üçüncü yerdə yol-nəqliyyat hadisələri gəlir, texnogen qəzaların travmalarından da çoxsaylı ölüm halları baş verir. Diabetsə dördüncü yerdədir. Diabetdəki ağırlaşmalar və damar tutulmaları ürək-damar xəstəliklərinə gətirib çıxarır. Amma etiraf edilməlidir ki, bu xəstəliyin müalicəsi tamamilə mümkün olmasa da son 100 ildə dünya təbabəti çox böyük uğurlara imza atıb və bu tip xəstələrin ömrü nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. 1922-ci ildə insulinin kəşfi böyük bir inqilab idi. O vaxta qədər heç bir şəkərsalıcı həblər yox idi və xəstələr uzağı 3-5 il yaşayırdılar, komaya düşüb tələf olurdular. Belə demək mümkünsə diabet heç macal tapmırdı ki, inkişaf edərək damar poblemlərinə çatsın. İnsulinin kəşfinədək damar fəsadlarından tələfolma halları cüzi oludu, əsasən komaya düşməkdən insanlar dünyadan köçürdü. Ancaq indi bu nisbət dəyişib və demək olar ki, diabetdən komaya düşərək tələfolama səviyyəsi 1 faizi üstələmir. Bu gün insanlar əsasən diabetin ağırlaşmalarından yaranan damar tıxanmalarından dünyalarını dəyişirlər. Bəli, bu gün dünya bu xəstəliyin qarşısında acizdir və onun müalicəsi mümkün deyil. Çünki bu xəstəliiyin törəmə səbəbləri həddindən artıq çoxdur.
-Rusiyada diabetli xəstələrin müalicəsi və istirahəti üçün 30-dan artıq ixtisaslaşmış sanatoriyalar olduğu halda milyarder ölkəmizdə bir dənə də belə müəssisə mövcud deyil. Sizcə bu nə dərəcədə başadüşüləndir?
-Mən bi neçə dəfə bu məsələni parlamentdə qaldırmışıam. Deputat həmkarım Səttar Mehbalıyevə də demişəm ki, əgər hələlik respublikada ixtisaslaşmış sanatoriya yaratamaq mümkün deyilsə Abşerondakı mədə-bağırsaq sanatoriyasından heç olmasa diabetli xəstələr üçün 20-30 çarpayı ayrılaraq diabetdən daha çox əziyyət çəkənlərin istifadəsinə verilsin.
-Bu işi Səhiyyə Nazirlyi görməli deyilmi? Niyə bu qurum prezident və hökumət qarşısında heç olmasa bircə dənə ixtisaslaşmış sanatoriya tikintisi üçün məsələ qaldırmır?
-Səhiyyə Nazirliyi diabetlə mübarizə tədbirlərinə çox ciddi önəm verir və xəstələrin dərman vasitələriylə təminatı üçün çalışır.
-Vaxtilə parlamentdə hökumət dövlət büdcəsi müzakirələinə toplaşanda məsələ qaldırmışdınız ki, diabet üçün ayrılan vəsait digər pullardan ayrılsın və onun təyinatı üzrə xərclənməsi üçün ciddi nəzarət təmin edilsin. Ancaq üstündən 2 il keçdi, heç nə dəyişmədi.
-Xatırlayırsınız, orda baş nazirdən tutmuş bütün hökumət üzvlərinin qarşısında bu məsələni qaldırdım.Bildirdim ki, diabetə ayrılan pullar xüsusi qrafa ilə tənzimlənsin, həmin pullar Səhiyyə Nazirliyinə köçürülsün, bu qurum da bu problemi həll edə bilsin. Çünki sabah insanlar Maliyyə Nazirliyndən şikayət etmirlər, Səhiyyə Nazirliyinin yaxasından yapışırlar.
-Amma tədbir görmədilər.
-Hər halda gec-tez bunu etməli olacaqlar, çünki diabetə qaşı dövlət səviyyəsində mübarizə aparmaq üçün bunun alternativi yoxdur. Yoxsa indiki kimi həmin pullar yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən xərcləndiyindən digər büdcə vəsaitləri içərisində itib batır, təyinatı üzə xərclənmir, hamı da Səhiyyə Nazirliyini borclu çıxarır.Bu isə haqsızlıqdır.
-Şəkərsalıcı həblərin də keyfiyyəti daim cəmiyyətdə mübahisə predmetidir.
-Biz dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrində istehsal və istifadə olunan dərmanları sifaiş verərək ölkəmizə gətiririk. Mən bu günədək Rusiyanın bi dərmanını da sifariş verməmişəm, əsasən Avropanın keyfiyyətli dəmanları gətirilir.
-Hamıya ucdantutma diabeton verirlər...
-Diabeton keyfiyyətli dərmandır və Fransa istehsalıdır. Bundan başqa bir neçə digər keyfiyyətli səkərsalıcı həblər də var ki, diabetli xəstələrə pulsuz verilir.
-Büdcədən diabetlə mübarizə tədbirlərinə son illər təxminən 12 milyon manat civarında vəsait ayrılırdı. Deyəsən bu il onun həcmi də xeyli artırılıb.
-Səhv etmirəmsə 30 milyon manat vəsaitdir və bu pullarla çox böyük işlər görmək, layihələr həyata keçirmək olar.
