Uca Yaradan sənə rəhmət eləsin Mirzə Cəlil. Sən nələr çəkmisən bu nadanlardan, bu diri ikən ölülərdən?! Sən bu ağrı-acıya, bu yükə necə dözmüsən? Sənin duyğularını yaşayıb sənin ağrılarını daşımaq necə ağır və çətinimiş? Bu ağrı-acını nə daşımaq olur, nə də atmaq. Mirzə, sən yüz il bundan qabaq necə görmüşdün, necə demişdinsə eləcə də var, bəlkə hələ biraz da pisləşib. Sən yüz il bundan qabaq görəndə, deyəndə dövlətimiz bağımsız, millətimiz azad, hakimiyyətimiz özümüzünkü deyildi, təhsilimiz də (maarifimiz), alimlərimiz də, elmimiz də yabançılara bağlı idi. Amma indi dövran dəyişib, millətlər ayda-ulduzda  soylarını yaşatmanın yollarını arayır, bizim də 26 ildiki dövlətimiz bağımsız, millətimiz azad, təhsilimiz, elmimiz, alimimiz və hakimiyyətimiz də özümüzdəndi. Özümüzdəndi dedim yadıma meşəni qıran dəmir parçası düşdü... Sapı özümüzdən olan balta... Bəli bu gün sapı özümüzdən olan baltalar-hakimiyyət, elm adamları, KİV (oxu çiv), təhsil-maarif (təhsildən, maarifdən, aydınlıqdan uzaq) sistemi, mədəniyyət və incəsənət ocaqları, yazarlar (yazdıqları ilə dilimizə qəbr və ya quyu qazanlar), biznes-bazar əhli dayanmadan dilimizi, mənəviyyatımızı və tariximizi budayır. Bəlkə indi çoxları, xüsusi ilə burda sadaladığım iş-güc sahibləri məni qınayır, qəzəbindən mənim gorda ölüm, yerdə dirim qalmır “ipə, sapa düzür”. Amma dərd burasınfdadır ki, bu adamlar  məni söysə də, döysə də dediklərim həqiqətdi. Bu sahələrdə çalışan adamların böyük bir qismi bilərəkdən ya bilməyərəkdən millətimizə, soyumuza, tariximizə və gələcəyimizə ermənidən də, farsdan da, rusdan da böyük zərər verir. Belə ki, erməninin, rusun, farsın elədiklərini görüb ona qarşı çıxa bilirik, amma sapı özümüzdən olanların elədikləri görünmür və görünmədiyindən qarşı da çıxa bilmirik. Mirzə, inanmırsan? İnanmırsansa indi mən deyim sən də, bütün inanmayanlar da bilsin ki, durumumuz necədi. 

Mirzə, hökumətimizin (nə yazıq ki, parlamentimiz hökumətdən də pis gündədi) elə üzvləri var ki, onlar hələdə dövlət dilində (ona görə ana dili demirəm ki, onların çoxu ana dili kimi azərbaycan türkcəsini yox, başqa dilləri ana dili qəbul edir) normal danışa bilmir, doğru-dürüst cümlə qurub fikirlərini çatdırmağa çətinlik çəkir, bir yabançının Azərbaycan türkcəsində danışdığından daha bərbad danışır, demək olar ki, bütün idarəetməni və fəaliyyətini rus dilində həyata keçirir. Azərbaycan türkcəsini bilənlər isə dilimizin qayda-qanunlarını bilmir (demək olar ki, hamısı iki inkar elementini birlikdə işlədir, məsələn  “nə gəlmədi”, “nə savadlı deyil”, “nə inkişaf etməyib”, “nə marağımıza uyğun deyil” və s.), danışıqlarında, çıxışlarında qarşılığı oldu-olmadı yabançı sözləri  və terminləri məsuliyyətsizcəsinə (bəlkə də savadsızlıqdan)  gen-bol işlədir (həşdat, analoq, kontrakt, nu və s.), danışdıqları dilə nə ana dili kimi, nə də dövlət dili kimi hörmət qoyur.  

KİV-lərin (oxu çivlərin), xüsusi ilə telekanalların və radioların ucbatından dilimiz həftəbecərə çevrilib. Bütün verilişlərin videoyazı olmasına baxmayaraq  telekanallar dəvət olunanların heç birinin  hakimiyyətin xoşuna gəlməyəcək bircə sözünü belə buraxmadığı, kəsib çıxardığı-montaj etdiyi halda onların  savadsız və səviyyəsizcəsinə işlətdikləri yad sözlərlə dolu və dilimizin bütün qaydalarını pozan çıxışlarını olduğu kimi efirə verməsi dilimizə də, mənəviyyatımıza da, dövlətçiliyimizə  də sayğısızlıq və təxribatdı. Məhz  bu KİV-lərin (dilimizə olan çiv-lərin)  hesabınadır ki, ən ucqar kəndimizdəki 80 yaşlı nənə-bablarımız da, 4-5 yaşındakı körpələrimiz də danışarkən mənasını bilmədikləri yabançı sözləri işlədir, gənclərimiz ədəbi dil bir yana, Azərbaycan türkcəsində normal danışmaqdan  çox uzaqlaşıb.  

Yazarlarımız (şairlər və qəzəlxanlar) dilimizi qoruyub inkişaf etdirmək, yeni sözlər tapmaq və yaratmaq əvəzinə bir qafiyə üçün, ya bir təşbeh, bir bənzətmə, ya da yazdıqlarının məna yükünü artırmaq adına dilimizi anlaşılmaz hala salıblar (baş ola-ola sər, dəri ola-ola tən, torpaq ola-ola xak, çörək ola-ola nan, gizli olan yerdə pünhan və ya nihan, ışıq olan yerdə nur, göz olan yerdə çeşm, qara olan yerdə siyah, qonaq olan yerdə mehman və s.). Bu yazarlarımız unudublar ki, dünyanın ən gözəl şeiri ya qəzəli bir sözümüz qədər dəyərli deyil. Bununla bağlı ölənlərə Yaradandan rəhmət diləyib yaşayanların baxışına (nəzərinə) Şah İsmayılın övladlarına vəsiyyətini çatdırmaq istəyirəm. Şah İsmayıl övladlarına deyib ki, “Yurdumuzun bir qarış torpağını bir ovuc qızıldan, dilimizin bir kiçik sözünü bir ölçü ləl-cəvahirdən üstün tutdum”. İndi siz baxın ki, böyük bir imperiyanın sahibi dilimizin  bir kiçik sözünü bir ölçü ləl-cəvahirdən üstün tutduğu halda yazarlarımız  özlərinin ya da yazdıqlarının xoşa gəlməsi üçün az qala bütün dilimizin üstündən xətt çəkməkdən çəkinməyiblər və çəkinmirlər. Biz çarəsizlər (biçarələr) də dilimizə hörmətsizlik edənlərə təpki göstərib bu abırsızlığa (biabırçılığa) dur demək, bunları dilimizə sayğılı olmağa yönəltmək və digərlərinin də bundan dərs almasını saxlamaq  yerinə bu bəxtsizlərin (bəxti bəd (bədbəxt) olanların) dilimizə verdiyi zərərə şərik çıxaraq onların yazdıqlarını qürur və sevgi ilə oxuyub (qiraət edib) onların xələflərini də dilimizə olan sayğısızlığın davamçısına çeviririk.

 Mədəniyyət və incəsənət adamlarının əksəriyyəti  damışarkən onların milli və ya vətəndaşlıq mənsubiyyətini müəyyən etmək çox çətindi. Yaxud nitqi və ya danışığı elə bərbad gündədir ki, onların mədəniyyət və incəsənət adamı olduğuna şübhə edirsən. Bu sahəyə mənsub insanların böyük bir hissəsi ya tam rusca danışır, ya da bunların dövlət dilində danışıqları arada tək-tük türk sözü işlətməklə bitir. Bir qisminin danışığı isə sadəcə abırsızlıqdı (biabırçılıqdı).

Dəqiq, tətbiqi elim sahələrində və ictimai elimlərlə məşğul olan alimlərimizin böyük əksəriyyəti bir zərrə də olsa dilimizə əhəmiyyət vermədiyi halda  filologiya üzrə olan alimlərimiz, xüsusi ilə dilçilərimizin üzəngi parıldatmaqdan başqa  ayrı işləri yoxdu. Zatən filoloq alimlərimizin, xüsusi ilə dilçilərimizin ciddi bir işi olsaydı dilimiz bu günə qalmazdı ki... 

Biznes-bazar əhlindən isə danışmağa dəyməz. Onlar üçün də hər şey pul qazanmağa xidmət edən bir vasitədir. Məhz buna görədir ki, şirkətlərinin də, tikdirdikləri şadlıq evlərinin, biznes mərkəzlərinin, qonaqqalaların (otellərin), yaşayış sahələrinin də adını özlərinin də tələffüz edə bilmədikləri və anlamından (mənasından) xəbərsiz olduqları yabançı sözlərlə adlandırırlar. 

Dindarlarımızdan yaxud ilahiyyat sahəsində çalışanların isə beyni çoxdan yuyulub. Nə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində, nə Bakı İslam Universitetində, nə də Dini işlər üzrə Dövlət Komitəsində bir şüurlu, yaradılanı yaradan üçün sevən millətsevər çıxıb demir ki, axı niyə mənim soydaşım Allahın göndərdiyi dini, elədiyi ibadəti və ya duanı dərindən bilməməlidir? Niyə axı biz dinimizin və ibadətimizin əksər söz və terminlərini ərəb ya fars dilində deməliyik? Niyə  fars dilində olan namaz, dəstəmaz, cənamaz, pişnamaz, sübh namazı, xiftən namazı, peyğəmbər, ərəb dilində olan sədəqə, qiblə, fəcr, zöhür, əsr, məğrib,işa, qusul, təyəmmüm, imam və s.  bu kimi söz və terminləri öz dilimizdə deməməliyik? Bəlkə Uca Yaradan fars və ya ərəb dilində deyəndə qəbul edir, türk dilində deyəndə qəbul etmir? 

Bax Mirzə halımız belədir. İndi bax gör sənin görüb eşitdiklərin daha acı idi ya bizim? Mirzə, sən yüz il bundan öncə  orda-burda oxumuş RüstÓ™m bÓ™yin, MirzÓ™ MÓ™hÓ™mmÓ™dÓ™linin, SÓ™mÓ™d Vahidin dərdini çəkirdin, indi öz yurdumuzda öz ana dilimizdə oxuyanlar  Rüstəm bəylərə, Məhəmmədəlilərə, Səməd Vahidlərə rəhmət oxutdurur. Bir də Mirzə, sən  yüz il bundan öncə yazırdın ki, ay və ulduzlar günəşdən qopduqları üçün hər zaman günəşin başına dolandıqları kimi mənim də balalarım analarının bir parçası olduqlarından gərək hər zaman onun başına dolanalar. Mirzə, məlumun olsun ki, indi sənin də balalrın (soydaşların) analarının  başına “dolanır”. Amma elə dolanırlar ki, bilmirəm bilərəkdən, ya bilməyərəkdən bəzən ananı təpikləyir, bəzən isə ananı ölümcül hala salacaq qədər ayaqlayıb əzirlər.