Müharibə və fəlakətlərin istənilən toplum və xalqı mənən saflaşdırdığı, bir araya gətirdiyi, daha həssas və duyarlı etdiyi bir həqiqətdir. Məşhur alman filosofu Hegel nahaq yerə demirdi ki, külək durğun gölü iylənməkdən qoruduğu kimi müharibə də cəmiyyəti çürüməkdən hifz edir. Xüsusilə də, bizim kimi - əsrlər uzunu başına min bir müsibət gətirilən, terror və soyqırımlara məruz qalan, ərazisi işğal edilən xalqların ən azından daxili münasibətlər müstəvisində  ədalət prinsipinə əməl etməsi, xarici düşmən faktoru önündə birləşməsi, ruhən bir olması mütləq və təbiidir. Lakin nə qədər qəribə olsa da, Azərbaycanın timsalında bəzən bu nümunələrin əksinə də rast gəlmək mümkündür.

Bütün tarixi qanla yazılan, yüzilliklər boyu rus əsarətində qalan, erməni vandalizminin qurbanına çevrilən,  xüsusilə də Xocalı qətliamı kimi qorxunc bir fəlakətin dəhşətini yaşayan bu xalq hələ də bir araya gəlməkdə, dövlət və cəmiyyət olaraq lazımi həmrəylik sərgiləməkdə, daxili intriqa və qarşıdurmalardan imtina etməkdə, kasıbından varlısına, fəhləsindən məmuruna, kəndlisindən ziyalısına, cavanından qocasına kimi sivil cəmiyyət quruculuğunu həyata keçirməkdə, vicdanla yaşamaqda, başqasının hüquqlarına hörmət etməkdə  acizdir. Nə qədər arzuedilməz olsa da I Qarabağ savaşı və bu savaş fonunda yaşanan Xocalı faciəsi də bu xalqın məmurunu vətəndaşına, hakimiyyətini xalqa doğmalaşdıra  bilmədi. Bu gün cəmiyyətin bütün təbəqələrinə sirayət edən rüşvət və əxlaqsızlıq sadəcə hakimiyyətin cəmiyyət həyatına gətirdiyi, mövcud idarəetmədən doğan hal deyil. Bu, həm də cəmiyyətin özünün mənəvi və əqli durumunun “ixrac etdiyi”, aşağı keyfiyyətli “insan materialının” doğurduğu neqativlərdir.

Bu gün Xocalı faciəsindən, bu faciənin ağrılarından bəhs edən səlahiyyət sahibləri imkan düşən kimi Xocalı köçkünlərinin haqqını yemək, onların hüquqlarını mənimsəmək fürsətini əldən vermirlər. Bu gün “Xocalıya ədalət” deyə bağıran məmurlar cəmiyyətdə ədalətsizliyin canlı  simvollarına çevrilməkdən utanmır, əksinə, bununla fəxr edirlər. Bu gün minlərlə insan “vətən”, “millət” şüarları altında sadəcə ailə maraqlarının keşiyində dayanmaqda, öz firvanlıqları üçün yüzlərlə, minlərlə insanın əzablarına məmnuniyyətlə göz yummaqdadır. Bu gün Xocalı əsirlərinin azadlığını tələb edən insanlar ölkə həbsxanalarında çürüyən yüzlərlə günahsız insanın həbsini laqeydliklə seyr etməkdədir. Bu gün öz müstəqillik və azadlığına qovuşan bu xalq heç vaxt olmadığı qədər bədbəxt, cılız və miskindir.

Halbuki, bir tək Xocalı faciəsi kifayət idi ki, xalq necə böyük və qorxunc bir təhlükə ilə üzləşdiyini dərk etsin. Bir tək Xocalı faciəsi kifayət idi ki, cəmiyyət hər cür haqsızlığa, özbaşınalığa, zorakılığa əbədi nifrət etsin. Bir tək Xocalı faciəsi kifayət idi ki, xalq içində yığılıb qalan nifrət və qəzəbi onu milli əsarətdə saxlayan siyasi sistemin üstünə qusa bilsin. Bir tək Xocalı faciəsi kifayət idi ki, bu xalq yenidən ”“ daha mübariz, daha cəsur, daha müdrik doğulsun.

Lakin bu baş vermədi. Müharibə və ondan sonrakı proseslər daha müti, daha müqavimətsiz, daha ədalətsiz, harama daha meyilli cəmiyyətin formalaşmasına səbəb oldu.

Baş verənlər sübut etdi ki, bizim sözün həqiqi mənasında xalq olmağımız üçün bir Xocalı azdır. Bizi biz etmək - silkələyib özümüzə gətirmək, içimizdəki vicdanı oyatmaq, ədalətli topluma çevirmək üçün daha bir neçə Xocalıya ehtiyac var. Bəlkə daha çox ölüm, bəlkə daha çox ağrı diriltdi bizi. Bəlkə daha çox qan içimizdəki ölüyə həyat verdi. Bunun xaricində bizim biz olmağımıza güman azdır.

Seymur Əliyev

e-mail: [email protected]