Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (BAXCP) sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyevlə söhbətə son günlər ölkə gündəmini zəbt edən, ziddiyyətli müzakirələrə səbəb olan hadisədən başladıq - Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin 25-ci ildönümündən...

-AXC erməni separatizminə qarşı yaranmış bir xalq hərəkatıydı. Bu hərəkata qoşulan insanların bir çoxu Dağlıq Qarabağda baş verən hadisələrin arxasında Moskvanın dayandığını anladıqdan sonra bu hərəkat mahiyyətcə Milli Azadlıq Hərəkatına çevrildi. Amma təəssüf ki, bu hərəkat SSRİ-nin süquta uğramasında mühüm rol oynasa da qarşısına qoyduğu məqsədlərin bir çoxuna nail ola bilmədi. Daha öncə də qeyd etdiyim kimi hərəkat erməni separatizminə qarşı yaranmışdı. Amma biz nəinki erməni separatizminin qarşısını ala bilmədik, hətta Dağlıq Qarabağı və Dağlıq Qarabağ ətrafındakı 7 rayonu da itirdik. Bunun da bir çox səbəbləri var idi. Əvvəla, həmin dövrə qədər Azərbaycanda ciddi dissident hərəkatı olmamışdı, alternativ siyasi düşüncə formalaşmamışdı. Digər tərəfdən, bir önəmli məqama da diqqət çəmək istəyirəm: Tarixin bütün dövrlərində xalq hərəkatları zamanı cəmiyyət dəniz kimi təlatümə gəlir, çalxalanır. Və bu təlatüm dənizin dibindəki, indiki halda cəmiyyətdəki çör-çöpü, tör-töküntüləri vurub üzə çıxarır, sahilə atır. Azərbaycandakı xalq hərəkatı da bu tipli çoxlu sayda insanı üzə çıxarmışdı. Şübhəsiz ki, hərəkatda xeyli sayda vətənpərvər insan təmsil olunurdu və bu prosesin hərəkətverici qüvvəsi Azərbaycan xalqıydı. Daha aydın mənzərə yaransın deyə prosesin önündə olanları kateqoriyalara böləcəyəm: Üstünlüyü, xüsusilə də aşağı hissədə, alt təbəqədə vətənpərvər insanlar təşkil edirdilər. Amma təlatümün üzə çıxardığı şəxslər də az deyildi. Bu sıraya xarici dövlətlərin, kommunist partiyasının və onun idarəçiliyində olan dövlət təhlükəsizlik komitəsinin hərəkatın rəhbərliyinə yerləşdirdiyi insanları da aid edirəm. Məhz bu adamlar təxribatla məşğul olur, hərəkatı gözdən salır, insanları hədəfdən yayındırmağa çalışırdılar. Başqa bir kateqoriya isə yırtıcılardan, “qan qoxusuna gələnlər”dən ibarət idi. Belələri hərəkatın hakimiyyət dəyişikliyinə səbəb ola biləcəyini hiss edərək, gələcəkdə öz maraqlarını təmin etmək məqsədilə bu prosesə qoşulmuşdular. Hərəkatda təmsil olunan vətənpərvərlərin bir hissəsinin siyasi təcrübəsizliyi, başqa bir hissəsinin isə xarakterlərindəki natamamlıq, böyük hədəflərə doğru birgə addımlamağın əhəmiyyətini dərk etməmələri ona gətirib çıxaqdı ki, təşkilat qarşısına qoyduğu məqsədə çatmamış, AXC-nin İdarə Heyətində təmsil olunan 15 nəfərdən 1-2-si istisna olmaqla yerdə qalanlardan hər biri özünə ayrıca partiya yaratdı. Onların əksəriyyətinin gənc və təcrübəsiz olması, bir-birinə münasibətdə ən sərt ittihamlarla çıxış etmələri, bir-birini qəbul edə bilməmələri, Əbülfəz Elçibəyin isə belə bir çətin dövrdə həddən artıq humanist mövqe sərgiləməsi AXC-ni qısa bir müddətdən sonra və məqsədinə çatmamış süquta uğratdı. Amma AXC SSRİ-nin süqutunda oynadığı mühüm rola görə Azərbaycan xalqı tərəfindən hər zaman rəğbətlə anılacaq.

-Hansısa təşkilatın AXC-nin varisliyinə iddia etməsi siyasi savadsızlıqdır. Daha açıq söyləsək, gərək son dərəcə həyasız olasan ki, təşkilat olaraq AXC-nin varisliyinə iddia edəsən. Daha öncə də dediyim kimi, AXC İdarə Heyətinin üzvlərindən 1-2-si istisna olunmaqla hamısı özünə partiya yaradıb və AXC dağılıb. Bundan sonra isə təşkilatda qalan insanlar ictimai hərəkat oilan AXC-nin sosial bazasının əhəmiyyətli bir hissəsinin iştirakı ilə siyasi partiya - AXCP yarandı. Yəni, ictimai-siyasi hərəkat olaraq AXC siyasi partiyaya çevrildi. Əbülfəz bəyin vəfatindan sonra partiya 2 yerə parçalandı. Daha sonra Əli Kərimlinin və Mirmahmud Mirəlioğlunun yanında qalanlar istisna olmaqla partiyanın birləşdirici qurultayı keçirildi və parçalanmış AXCP Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası birləşdi. Görürsünüz, bütün bunalardan sonra hətta biz də belə iddialarla çıxış etmirik və hesab edirik ki, AXC-nin varisliyinə təşkilat olaraq iddia etmək gülüncdür. Amma özümüzü AXC-nin mənəvi varisi sayırıq və hesab edirik ki, o hərəkatdan doğan partiyalardan biri də BAXCP-dir. 

-AXC hakimiyyətə gələn kimi kommunizmə bir ideologiya olaraq qadağa qoymalı və dərhal parlament seçkiləri keçirməliydi və ölkə parlamentli respublika elan olunmalıydı. Ən böyük səhv bundan ibarət idi. Digər tərəfdən, məndə olan məlumatlara və həmin dövrdə yüksək vəzifələrdə təmsil olunan şəxslərin açıqlamalarına görə AXC hakimiyyəti dövründə bir neçə dəfə atəşi dayandırmaq üçün imkan olmuşdu. Ən azından Boris Yeltsin belə bir açıqlama ilə çıxış etmişdi ki. Dağlıq Qarabağın əvvəlki statusunu bərpa etməklə bu problemi həll etmək olar. Amma AXC hakimiyyəti özündə güc tapıb buna da gedə bilmədi. Hadisələrin sonrakı gedişi düzgün proqnozlaşdırılmamışdı. Ən böyük səhv isə şübhəsiz ki, Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktında Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi elan olunmasına baxmayaraq, Cümhuriyyətin dövlət idarəçiliyi modelinin tətbiq olunmaması, parlamentli respublikanın yaradılmaması idi. Demokratik ənənələrin mövcud olmadığı bir cəmiyyətdə güclü prezident institunun saxlanması mövcud vəziyyətin düzgün dəyərləndirilməməsi ilə yanaşı, həmin insanların ruhən demokrat olmamaları və şəxsiyyət bütövlüyü problemi ilə bağlı olan məsələ idi... Necə olur ki, sən parlamenti tanımırsan, onu saxta elan edirsən, lakin hakimiyyətə gəldikdən sonra həmin parlamentlə işləməyə davam edirsən... Prinsiplərə sədaqətsizlik, sayğısızlıq sonradan ağır nəticələrə yol açdı.

-ABŞ hər zaman başqa dövlətlərdən şəffaqlıq tələb edir. Özünü daha demokratik hesab edən dövlətlərin ayrı-ayrı ölkələrdən və beynəlxalq təşkilatlardan şəffaqlıq tələb etməsi normal haldır. USAİD və digər bu kimi təşkilatlar hər zaman ən azından radikal müxalifət mətbuatında bu qəbildən olan layihələrlə bağlı öz elanlarını yerləşdiriblər. Doğrudur ABŞ səfirliyi əsalandırmağa çalışır ki, USAİD-in qrant layihəsi ilə bağlı məlumat bu təşkilatın saytında yerləşdirilib. Amma kimdir USAİD-in saytını açıb ordakı elanlarla tanış olan? Bu cür elanlar əgər Azərbaycan mətbuatı ilə bağlı idisə elə Azərbaycan mətbuatında da dərc olunmalıydı. Bu o qədər sadə və bəsit bir məsələdir ki... Azərbaycan mətbuatı ilə bağlı 2,4 milyon dollarlıq qrant layihəsi müqabiqəsi elan edirsən və bu barədə Azərbaycan mətbuatında heç bir məlumat vermirsənsə, burada hər hansı şəffaflıqdan söhbət gedə bilməz. Buna bəraət qazandırmaq da mümkün deyil. Bununla bağlı səfirliyin açıqlaması isə sadəcə olaraq gülünc idi. Əgər konkret halda USAİD Azərbaycanda demokratik proseslərin, mətbuatın inkişafına dəstək vermək istəyirsə ilk növbədə özü nünunə olmalıdır. Şübhəsiz ki, istədikləri qəzetə bu qrantı ayıra bilərdilər, o cümlədən “Azadlıq” qəzetinə də... Amma ən azından formal prosedur qaydalarına əməl etmək, nümunə göstərmək lazım idi. Bu da onu göstərir ki, qərb dövlətləri özlərinin elan etdikləri dəyərlərə bizim kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrə münasibətdə sadiqlik nümayiş etdirmirlər. Onları daha çox öz maraqları düşündürür. Haqqında danışılan qərb dəyərləri isə həmin maraqların təmin olunmasında yardımçı vasitə rolunu oynayır. Bu yanaşma isə nəinki demokratiyanın inkişafına təkan vermir, əksinə ayrı-ayrı cəmiyyətlərdə qütbləşmənin dərinləşməzinə səbəb olur. Bu baxımdan. əlbətdə bu çox təəssüfedici haldır və Azərbaycan jurnalistləri haqlı olaraq USAİD-in fəaliyyətini qınayırlar. Düşünürəm ki, belə hərəkətlər hamılıqla pislənməlidir və biz onlardan tələb etməliyik ki. öz fəaliyyətlərində şəffaflığı, aşkarlığı təmin etsinlər. 

-NATO-nun Bakıda keçirilən Rouse Routh seminarında da bu barədə danışmışdım. ABŞ ordusunun Iraqdan çıxmasının fəlakətlərə yol açdığını demişdim. O zaman mənə cavab vermişdilər ki, “bunu İraq höküməti özü istəyib”... Gülməlidir, deyilmi? Axı ABŞ rəsmən elan etmişdi ki, İraqı işğal edib. Belə olduğu təqdirdə, əgər ABŞ hökuməti istəməsəydi, kim onu İraqdan çıxara bilərdi? ABŞ-ın İraqa girməsi də İraq xalqına qarşı çox böyük bir ədalətsizlik idi. Səddam Hüseyn nə qədər böyük diktator olsaydı da onu devirmək naminə İraqın viran edilməsini, fəlakətə sürüklənməsini heç bir formada əsaslandırmaq olmaz. Amerika özü də yaxşı başa düşür ki, insanlara zorla, tankla-topla, raketlə demokratiya bəxş etmək olmaz. Bu şüurla, cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi ilə bağlı olan bir məsələdir. İraq xalqına birinci dəfə mövcud olmayan kütləvi qırğın sılahlarını bəhanə gətirib bu ölkəyə daxil olmaqla xəyanət etdilər. İkinci xəyanət isə ABŞ qoşunları İraqdan çıxarılanda baş verdi. İraqda ABŞ-ın, yaxud BMT-nin nəzarəti altında bir neçə seçki keçirilməliydi ki, insanlarda demokratik vərdişlər formalaşsın. NATO-nun Bakıda keçirilən seminarında demişdim ki, indi də Əfqanıstandan çıxmağa hazırlaşırsınız və siz ordan çıxan kimi Əfqanıstanın yeni prezidentini taliblər, yaxud bir başqaları asacaqlar. Baxın Liviyada baş verənlərə - tayfa-tayfa bölünüb bir-birlərini qırırlar. Baxın Misrdəki olaylara ”“ məhkəmə birdən-birə yüzlərlə insan haqında edam hökmü çıxarır. Bütün bunlar göstərir ki, onların məqsədi heç də bölgədə demokratiyanın inkişafı deyil, bölgə ölkələrini vətəndaş qarşıdurmalarına sürükləmək, qanlı qarşıdurmalara yol açmaq, islam dövlətlərini bir-birinə qarşı qoyaraq viran etməkdir. Baxın Suriyada baş verənlərə... Əgər istəsəydilər Suriyada Bəşər Əsədi asanlıqla devirə, normal bir hökumətin formalaşmasına yardım göstərə bilərdilər. Amma bunu eləmədilər. Hillari Klinton çıxıb açıq şəkildə bəyan etdi ki, bizim nəzarətimizdə olmayan müxalifətə dəstək verməyəcəyik. Ona görə ki, həmin dövrdə Türkiyə hökuməti yersiz olaraq bu məsələlərdə fəallıq nümayiş etdirirdi və çalışırdı ki, Suriya müxalifətini öz nəzarətinə götürsün. Beləliklə də gələcəkdə Suriyada hakimiyyətə gələcək müxalifəti öz təsir dairəsində saxlasın. Sözsüz ki, buna qərb imkan verməzdi və vermədi də. İndi nə baş verir? İndi imkan veriblər ki, dünyadakı bütün radikal islamçılar yığışsın Suriyaya və orda da onları bir-birinə qırdırırlar. Təsəvvür edin ki, İsrailin arzulamadığı Suriya faktiki olaraq bir dövlət kimi yoxa bərabərdı. Bu baxımdan, düşünürəm ki, böyük güclər, xüsusilə də xristian qərb hələ ki, bizim arzuladığımız, bizim istədiyimiz ali dəyərləri mənimsəməyiblər. Onlar sadəcə olaraq bu dəyərlərdən istifadə etməklə öz təbliğatlarını qurur, maraqlarını həyata keçirirlər. İraqda baş verənlər isə qərbin təxribatlarından, eləcə də o bölgədə yaşayan müsəlmanların fundamentalist, təhsilsiz və savadsızlıqlarından, siyasi mədəniyyətə malik olmamalarından irəli gəlir. Belə bir toplum isə bu cür qanlı hadisələrin baş verməsi təbiidir.

-Hesab edirəm ki, Qəzzada baş verənlərə yalnız bir istiqamətdən yanaşmaq doğru deyil. Azərbaycanlıların çox gözəl bir el məsəli var: “Arxalı köpək qurd basar”. İsrail burda şübhəsiz ki, arxalı köpək rolunda çıxış edir. Bu səbəbdən də geri qalmış islam dünyasına meydan oxuyur. Müsəlmanları əzir, yaxın şərqdəki ərəb dövlətlərini basqı altında saxlayır. Sözsüz ki, İsrailin arxasında ABŞ dayanır və bu səbəbdən heç kim cəsarət edib bu dövlətə qarşı gedə bilmir. İsrailin özünü güclü hiss etməsi və zəifi əzməsi məsələnin bir tərəfidir. Məsələnin digər tərəfi isə ondan ibarətdir ki... Bu gün deyəsən itlərdən çox misal çəkəcəyəm (gülür). Bəzi dişi itlər özləri hücum eləmir, kənarda durub hürməklə, xüsusi canfəşanlıq etməklə o biri itləri hədəfə doğru göndərirlər. Regionda özünü söz sahibi hesab edən və belə xəyallara qapılıb özünü buna inandırmağa çalışan bəzi müsəlman ölkələri də bu gün həmin o dişi itlərin funksiyasını yerinə yetirirlər. İsrail arxalı köpək rolunu seçibsə, onlar da bu rolu seçiblər. Yaxud onlara belə bir rol həvalə olunub... Bilə-bilə ki, bu aqressiyanın qarşısının alınmasına cəsarətin çatmayacaq, real kömək edə bilməyəcəksən, amma yenə də zəifi qarşıdurmadan çəkindirmək əvəzinə onu təxribata çəkib qeyri bərabər döyüşə yollayırsan. Əldəqayırma raketlərlə, sapandla döyüşə sövq edirsən. Qəzza dağılır, günahsız insanlar ölür... Bunun məsuliyyətinin böyük bir hissəsi İsrailin üzərinə düşürsə, digər böyük hissəsi isə “dişi it” adlandırdığım həmin o təxribatçıların üzərinə düşür. 

-Sözsüz ki, daxili siyasətə. Bu qəbildən olan ölkələrdə dindən siyasi məqsədlər üçün istifadə olunur. Hadisələri dini qarşıdurma müstəvisində təqdim etməklə və cəmiyyətin dinə həssas münasibətindən yararlanmaqla insanların səsini qazanmaq istəyirlər. Buna görə də islam dünyasının tərəqqipərvər qüvvələri İsrailin hərəkətlərini pisləməklə yanaşı, Həmasa da təsir etməlidirlər ki, dinc, günahsız insanları güdaza verməsin. Görürsən ki, qüvvələr nisbəti bərabər deyil, hadisələri zor müstəvisinə çəkmə. Sülh danışıqları davam etməli, problem sülh yoluyla həll edilməlidir. Məsələnin zor müstəvisində həll olunmayacağı gün kimi aydındı.