“Müxalifət iqtidarı haqlı da, haqsız da tənqid edir”
“Dinc demokratik dəyişikliklər iqtidarla əməkdaşlığı zəruri edir”
ADP sədri Sərdar Cəlaloğlu “Hürriyyət” qəzetinə müsahibə verib. Moderator.az həmin müsahibəni oxucuların diqqətinə çatdırır.
- Sərdar bəy, iqtidarla əməkdaşlıq məsələsi hər zaman olduğu kimi bu gün də demokratik düşərgədə ən çox müzakirə olunna məsələlər sırasındadır. Maraqlıdır, sizcə iqtidarla əməkdaşlıq etmək zəruridirmi? Belə bir əməkdaşlığı xəyanət kimi dəyərləndirmək nə dərəcədə doğrudur?
- Iqtidara işləmək nə qədər vicdansız hərəkətdirsə, iqtidarla əməkdaşlıq etməmək demokratiyaya bir o qədər ziyandır. Iqtidara işləmək və iqtidarla əməkdaşlıq etmək anlayışlarını fərqləndirmək lazımdır. Azərbaycanda siyasi partiyalar haqqındakı qanuna əsasən dövlət orqanlarının partiyalar, partiyaların isə dövlət qurumları qarşısında öhdəlikləri var. Bu öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün tərəflər bir-birləri ilə əlaqədə olmalıdırlar. Dəfələrlə olub ki, biz hansısa qanunsuzluq və ya haqsızlıqla bağlı dövlət qurumlarına zəng edib öz irad və narazılığımızı bildirmişəm. Çünki hər şeyi bəyanatla demirik və buna ehtiyac da yoxdur. Elə məsələlər var ki, bunlar dövlətin məsələsidir. Məslən, tutaq ki, mənə bir terror hadisəsi bəllidir. Mən nə etməliyəm? Təbii ki, mən bu olayın qarşısını almaq üçün dövlət orqanlarına məlumat verməliyəm. Çünki bu olayın qarşısını almaq üçün mənim nə hüququm, nə də imkanım var. Bu da öz növbəsində əməkdaşlığı zəruri edir.
- Sərdar bəy, müxalifətin iqtidarla əməkdaşlığını zəruri edən hansı amillər mövcuddur? Ümumiyyətlə, müxalifətin iqtidarla əməkdaşlıq etmək kimi bir məsuliyyəti və ya məcburiyyəti varmı?
- Hakimiyyətin siyasətinin effektliyinə nail olmaq müxalifətin vəzifələrindən biridir. Bu o deməkdir ki, müxalifət iqtidara daha yaxşı siyasət aparmaqda kömək etməlidir. Bunun üçün biz iqtidarla əlaqə saxlamalı, öz layihələrimizi, proyektlərimizi onlara göndərməliyik. Biz hökumətə müraciət etmişik və bildirmişik ki, əfv komissiyasında, anti-terror komissiyasında, anti-korrupsiya komisiyasında, Milli Məclisin komissiyalarında iştirak edək. Biz bu komissiyaların işində iştirak edib öz töhfəmizi vermək istəyirik. Seçkidən sonra mən koalisiya yaratmaq təklifi ilə çıxış etdim. Bununla bağlı məktub da göndərmişəm. Bütün bunlar hamısı bizim iqtidarla əməkdaşlığımızı tələb edir. Azərbaycanda hamı siyasi dialoqdan danışır. Siyasi dialoq milli problemlərin həllində iqtidarla müxalifətin əməkdaşlıq etməsidir. Iqtidar-müxalifət münasibətləri ilə bağlı üçüncü fundamental məsələ də var. Bu gün kimdən soruşsanız bildirəcək ki, biz inqilab istəmirik. Əgər inqilab yoxdursa, o zaman cəmiyyətdə dəyişikliklər necə olmalıdır? Deməli, bunun üçün dinc demokratik dəyişiklik lazımdır.
- Deməli, müxalifətin iqtidarla əməkdaşlığını həm də dinc demokratik dəyişikliklər baxımından zəruridir?
- Şübhəsiz. Dinc demokratik mübarizə nəzəriyyəsinə görə, ölkələrdə tədrici demokrtiyaya keçid üçün iqtidarla müxaliət arasında geniş əməkdaşlıq sahələri yaradılmalıdır. Iqtidar və müxalifətdə bir-birinə düşmən olmayan qüvvələr var. Bu qüvvələrin ünsiyyəti yaradılmalıdır. Bu iki qüvvə ölkədəki qarşıdurmanın, gərginliyin qarşısını almalı və eyni zamanda, demokratiya baxımından ortaq addımların atılmasına nail olmalıdır. Doğrudur, Azərbaycanda iqtidarda belə bir plazdarm yoxdur. Lakin hər halda demokratiyaya dinc keçid naminə biz bu ünsiyyəti yaratmalı və genişləndirməliyik. Bunun üçün bütün imkanlardan istifadə edilməlidir. Mən prezident seçkilərindəki imkandan istifadə edib ora gələn insanlarla söhbət edirdim. Bu gün də təsadüfi görüşlərdə belə iqtidarda təmsil olunanlara dinc demokratik inkişafla bağlı fikirlərimi çatdırmağa cəhd edirəm. Bunu mətbuat vasitəsi ilə də bildiririk. Bir sözlə, bizim bu cür kontaktlara ciddi şəkildə ehtiyacımız var.
- Madam ki, iqtidar-müxalifət əməkdaşlığı bu dərəcədə zəruridir, o zaman məlum əməkdaşlığın baş tutmamasının kökündə hansı amillər dayanır?
- Azərbaycanda hansısa qüvvələr bu əlaqələrin yaranmasına mane olur, bu cəhdlərin hamısını iqtidara işləmək cəhdi kimi qiymətləndirirlər. Guya ki, mən iqtidara üz tutub, “niyə filankəsi həbs etmisən” deyəndə, bu iqtidara işləmək olur. Yaxud iqtidara Qarabağla bağlı hər hansı bir proyekt göndərirəmsə, deməli ona işləyirəm. Bunların hamısı demokratiyanın nə olduğunu bilməməkdən irəli gəlir. Ölkə telekanallarında siyasi maariflənmə işi aparılmır. Bizi televiziyalara buraxmırlar. Imkan vertmirlər ki, xalqa izah edək ki, iqtidar-müxalifət mübarizəsi iqtidar-müxalifət düşmənçiliyi deyil. Azərbaycanda elə başa düşürlər ki, kim iqtidarı daha sərt şəkildə söyürsə, kim iqtidarı daha radikal şəkildə təhqir edə bilirsə, o müxalifətdir. Halbuki, müxalifətin üç başlıca vəzifəsi var və müxalifət bu vəzifələri yerinə yetirməlidir.
- Bu vəzifələr nədən ibarətdir?
- Bunlardan birincisi özünü hakimiyyətə hazırlamaqdır. İkincisi, özünün hakimiyyəti üçün xalqı hazırlamaqdır ki, buna maarifləndirmək, təbliğat aparmaq deyirik. Üçqncüsü, hakimiyyətdə olan qüvvənin siyasətinin effektliyinə təsir göstərməkdir. Baxın, Azərbaycan müxalifəti bunların hansını edib? Özünü yalnız hakimiyyətə hazırlamağa çalışıb. Komanda düzəldib. Xalqı hazırlamadan necə hakimiyyətə gələcək, islahatları necə aparacaq, bu islahatlar nədən ibarət olacaq ”“ bütün bunlar, eləcə də xalqın dəstəyi ortada yoxdur. Üçüncü vəzifəni isə hamı satqınlıq kimi başa düşür.
- Sizcə bunun satqınlıq kimi qəbule dilməsinin səbəbi nədir? Niyə müxalifətin vəzifəsi olan bir məsələ müxalifətin özü tərəfindən satqınlıq kimi qiymətlədirilir?
- Bu, savadsızlıqla bağlıdır. Bu, müxalifətin öz funksiyalarını başa düşməməsi ilə əlaqədardır. Tutaq ki, seçkilər qanuni keçirlib və İsa Qəmbər hakimiyyətə gəlib. Hakimiyyətə gələndən sonra hansısa siyasəti səhv aparır. Biz nə etməliyik? Səhvinə görə onu dərhal yıxmalıyıq, yoxsa gözləməliyik ki, o, öz yanlış siyasətini davam etdirsin? Üçüncü bir yol da var. Çünki konstitusiyaya görə bu, legitim hakimiyyətdir və seçilən şəxs beş il müddətində öz postunda qalmalıdır. Amma ölkə başçısı yanlış addım atırsa, müxalifətin vəzifəsi bu yanlışlığı düzəltməkdən ibarətdir. Iqtidarları səhvlərinə görə, dərhal iqtidardan uzaqlaşdırsaq, o zaman kimsə 5 il hakimiyyətdə qala bilməz. Bunun qarşısını almaq üçün demokratiya çarə təqdim edir. Demokratiya göstərir ki, qanuni prezidenti hakimiyyətdən beş ildən tez uzaqlaşdırmaq olmaz. Çünki xalq onu de-fakto 5 il müddətinə seçib. Deməli, sən beş il ərzində onun daha effektli fəaliyyət göstərməsinə təsir etməlisən. Müxalifət öz hakimiyyət məsələsini yalnız seçki dövründə ortaya qoya bilər. Buna kimi müxalifət iqtidarın öz siyasətini effektli idarə etməsinə təsir etməli, bir də xalqı öz gələcək hakimiyyətinə hazırlamalıdır. Azərbaycanda məsələlərə bu cür, yəni elmi-nəzəri yanaşma yoxdur. Hamı elə bilir ki, müxalifət yalnız hakimiyyətə gəlmək üçün var. Hakimiyyətə gəlməyin isə yalnız bir yolu var ki, bu da hakimiyyəti daha çox nüfuzdan salmaqdan keçir. Bir çoxları elə başa düşür ki, əgər iqtidar müsbət bir addım atırsa və müxalifət onun bu adımını təqdir edərsə, o zaman bu, iqtidarı gücləndirər. Şəxsən mən belə hesab eləmirəm.
- Niyə elə hesab edirsiniz ki, müxalifətin təqdiri iqtidarın nüfuz və uzunömürlülüyünə təsir göstərə bilməz?
- Əgər belə olsaydı, o zaman dünyanın demokratik ölkələrində çoxlu sayda prezident ölənə kimi hakimiyyətdə qalardı. Gərək nə Amerikada, nə də Avropada onilliklər boyu heç bir dövlət başçısı dəyişməzdi. Çünki onların siyasətində ciddi yanlışlıq yoxdur, onlar xalq tərəfindən də sevilirlər. Lakin ən çoxu iki seçkidən sonra hakimiyyətdən gedirlər. Azərbaycanda hakimiyyət dəyişikliyi qeyri-adi bir olay kimi qəbul edilir. Halbuki, hakimiyyət dəyişikliyi hakimiyyət dəyişikliyinin özünün zəruriliyi ilə bağlıdır. Bu, hakimiyyətdə təmsil olunan şəxsin fəaliyyətinin yaxşı və ya pis olması ilə əlaqəli deyil. Təbii ki, fəaliyyət pis olanda o zaman vaxtında əvvəl dəyişilmə məsələsi ortalığa gəlir. Ikinci dəfə həmin şəxs xalq tərəfindən seçilmir. Xalq inqilabi yolla ona verdiyi etimadı geri götürə bilər və s. Amma bütünlükdə hakimiyyət dəyişikliyi kiminsə qara-qura işlərlə məşğul olması demək deyil. Demokratiya hakimiyyət dəyişikliyini demokratik hakimiyyətin keyfiyyəti kimi təqdim edir. Burada məsələ şəxsin subyektiv kimliyindən asılı deyil. Sən dövləti yaxşı da, pis də idarə edə bilərsən. Lakin bilməlisən ki, iki seçkidən sonra getməlisən. Azərbaycanda isə müxalifət iqtidarı nüfuzdan salmaq, iqtidar isə özünü tərifləməklə məşğuldur. Iqtidar hesab edir ki, özünü nə qədər çox tərifləyərsə, bir o qədər çox hakimiyyətdə qala biləcək. Müxalifət isə hesab edir ki, iqtidarı nə qədər çox pisləsə, onun ömrünü bir o qədər çox qısaltmış olacaq. Halbuki, bu belə deyil. Hakimiyyətin dəyişilmə səbəbi hakimiyyətin özünün mahiyyəti ilə bağlıdır. Əgər doğrudan da bir ölkədə demokratik hakimiyyət varsa, orada senzlər var, yəni hakimiyyətdə uzun müddət qalmaq olmaz.
- Sizcə niyə demokratiya bir şəxsin iki seçkidən çox hakimiyyətdə təmsil olunmasına qarşısıdır? Bir şəxsin uzunmüddətli hakimiyyətini arzuedilməz edən nədir?
- Hakimiyyətdə uzun müddət qalmağın bir çox qüsurları mövcudur. Onlardan biri hakimiyyətdə qalan adamın hakimiyyətin təsiri ilə pozulması ilə bağlıdır. Buna hakimiyyətin pozğunlaşma təsiri deyirlər. Belə olanda hakimiyyətdəki şəxs hesab edir ki, o, qeyri-adi dərəcədə ağıllı və güclü adamdır. Ikincisi, hakimiyyətdə klanlaşma əmələ gəlir. Yəni hakimiyyətdə uzun müddət qalan qüvvələr bir-birləri ilə qohumluq əlaqələri yaradır. Necə ki, bu gün Azərbaycanda bunu müşahidə etmək mümkündür. Hazırda Azərbaycanda bütün nazirlər bir-birləri ilə qohumdur. Nəhayət, üçüncüsü, hakimiyyətdə uzun müddət qalmaq yeni qüvvə və şəxslərin hakimiyyətə gəlişinin qarşısını alır. Bu üç səbəbə görə, demokratiya hesab edir ki, hakimiyyət mütləq dəyişilməlidir. Hakimiyyətdə uzun müddət qalmaq cəzasızlıq hissi yaradır. Mən düşünürəm ki, madam ki, 40 il hakimiyyətdə qala biləcəyəm, o zaman istədiyim kimi hərəkət edə, haqlı-haqsız hər cür adım ata bilərəm. Lakin biləndə ki, sən beş ildən sonra gedəsən və tammamilə yeni qüvvə hakimiyyətə gələcək, o zaman sən bu cinayətləri edə bilmirsən. Çünki bilirsən ki, beş ildən sonra buna görə cavab verməli olasan. Amma bu da bir həqiqətdir ki, müxalifət anti-demokratik düşüncədədir. Müxalifət hesab edir ki, hakimiyyəti pisləyəcəyi təqdirdə onun gedişinə nail ola bilər. Buna görə də hakimiyyəti haqlı da, haqsız da tənqid edirik.
- Müxalifətin iqtidarı haqsız yerə tənqid etdiyi məqamlar hansılardır?
- Tutaq ki, iqtidar dövlətin xeyrinə bir addım atır. Biz müxalifət olaraq bildirməliyik ki, bu dövlətin xeyrinədir. Lakin bu mərhələdə biz susuruq. Düşünürük ki, bizim təqdirimiz iqtidarın nüfuzunu qaldıra bilər. Xalq iqtidarın hansı addımının yaxşı, hansı addımının pis olduğunu bilmirsə, biz bütün addımlara pis deyiriksə, o zaman xalqın yaxşı və pis haqqındakı fikirləri korlanır. Nəticəsə, xalq müxalifətlə iqtidar arasında fərq qoya bilmir. Bu gün küçədə keçənlərdən bir-bir soruşsaq hamısı deyəcək ki, müxalifət və iqtidar eyni şeydir. Bu, ona görə belədir ki, biz iqtidarın yaxşı və pis hərəkətini xalqın gözündə diferensiya etməmişik. Buna görə də xalq yaxşı və pisi ayıra bilmir. Bu, mənəvi iflasdır. Insanların bu mənəvi iflasının günaharı isə müxalifətdir. Müxalifət o qədər yüksək dəqiqliklə yaxşı və pisi ayırmalıdır ki, xalq həm iqtidarın fəaliyyətində yaxşı ilə pisi seçə bilməli, həm də iqtidar və müxalifət arasındakı yaxşı və pisi aşkarlaya bilməlidir. Belə olarsa, xalq müxalifət arasındakı yaxşı və pisi də seçə bilər. Belə bir məşhur fikir də var. Deylir ki, xeyirlə şəri bir-birindən ayıra bilməyən xalq heç vaxt düşdüyü böhranlı vəziyyətdən xilas ola bilməz.
- Sizcə bütün bu problemlərin səbəbi nədir?
- Məsələ bundadır ki, Azərbaycanda milli özünüdərklə bağlı maraqlanan çox az insan var. Bu, bizim günümüzün həqiqətidir. Biri deyir ki, mən M.Ə.Rəsulzadəni müdafiə edirəmsə, Azərbaycan xalqının bütün maraqları üzərindən xətt çəkəcəm və hər şeyi Rəsulzadədən başlayacam. Biri deyir ki, mən Heydər Əliyevi müdafiə edirəm və bildirirəm ki, H.Əliyevdən qabaq nə dövlət olub, nə xalq. Hər şey H.Əliyevlə başlayıb, necə deyərlər “Heydər xalq-xalq Heydər”. Digəri isə qeyd edir ki, bütün bunlar yalandır, mən Həsənqulunu müdafiə edirəm və deməli Azərbaycanla bağlı hər şey Həsənquludan başlayıb. Mən isə bildirirəm ki, məsələlərə bu cür yanaşmaq yanlışdır. Bizim qrup maraqlarımızdan başqa, həm də milli və dövlət maraqlarımız var. Milli və dövlət maraqları tələb edir ki, biz hadisələrə daha geniş, daha obyektiv baxaq. AXCP elan edir ki, Azərbaycanın ən böyük demokratı Elçibəydir. Mən isə soruşuram, madam ki, Azərbaycanın ən böyük demokratı Elçibəydir, o zaman Səttərxan kimdir? Elçibəyin dönəmində bütün dünyada xalq hərəkatı başlamışdı və Elçibəy də Azərbaycanda bu hərəkata rəhbərlik edib, onun “ən böyük demokratlığı” bundan ibarətdir. Amma vaxtiylə bütün dünyada demokratiyanın adının çəkilmədiyi, Şərqdə despotizmin hökmranlıq etdiyi bir zamanda bir nəfər ayağa qalxaraq məşrutə, əncümən, azadlıq hərəkatı təşkil edib, onu qələbə ilə başa çatdırırsa, o zaman ona nə ad verməliyik? Səttərxanı dünyanın ən böyük tarixi şəxsiyyətləri ilə müqayisə ediblər. Avropalılar onu Hannibal adlandırıb, Lenin isə onu Puqaçovla eyniləşdirib. Azərbaycanlılar Səttərxanı tanımır, Elçibəyi ən böyük demokrat kimi təqdim edirlər. Sərdar Cəlaloğlu da həqiqəti dediyi üçün düşmən olur. Bu, mənim Elçibəyə olan mənfi münasibətim deyil. Bu mənim öz tariximizə olan sevgimlə bağlıdır. Biz demokratik xalqıq. Bizim böyük demokratiya tariximiz var. Hətta M.Ə.Rəsulzadənin belə demokratiyaya aidiyyatı yoxdur. Azərbaycanda demokratiya Səttərxandan başlayır. Biz bir tərəfdən vahid, böyük Azərbaycandan danışır, digər tərəfdən Şimali Azərbaycanı Azərbaycanın ümumi tarixindən ayırırıq. Şimali Azərbaycanda nə varsa, əsas kimi onu götürürük. Bu məsələdə də öz qrup maraqlarımıza nə xeyir edirsə, onu qəbul edirik. Cəbhə üçün Rəsulzadə yoxdur. Cəbhə üçün hər şey Elçibəydən başlayıb. Müsavat bir qədər uzağa gedib və bildirir ki, dövlətçilik Rəsulzadədən başlayır. Belə deyil axı. Azərbaycan xalqının görkəmli şəxsiyyətləri olub. Biz dövlətlər qurmuşuq, tarix yaratmışıq. Mən belə danışdığım üçün məni Elçibəyin və Rəsulzadənin guya əleyhinə çıxan bir insan kimi qələmə verirlər. Halbuki, mən tariximizə daha düzgün, daha ədalətli, daha dərin yanaşmanın tərəfdarıyam. Azərbaycanda isə reallıq fərqlidir. İctimai şüur o qədər xaotik vəziyyətdədir ki, hətta insanlar az qala özləri-özlərini inkar edir. Bu insanlarımıza vaxtiylə aşılanan aşağılıq kompleksi ilə bağlıdır və görünən odur ki, biz hələ də bunun təsirindən çıxa bilmirik.
Seymur Əliyev
