Onun filmləri dəfələrlə yalnız bir-biri ilə rəqabət apararaq kino tarixində ən çox gəlir gətirən blokbasterlərə çevrilib, "Şindlerin siyahısı" bədii filmi isə kino sahəsinə Holokost mövzusunu gətirib. Bu il Oskara əsas namizədlər sırasında adı çəkilən “Vestsayd əhvalati” filmi isə sanki Stiven Spilberqin özünə 75-ci ad günü hədiyyəsi kimi görünür.
Moderator.az ustad sənətkarın əsas sirri haqqında bəzi məqamları oxucularıyla bölüşür.
Yadlar arasında yad
Ustadın filmoqrafiyasını diqqətlə araşdırsanız, bu resept sadə və olduqca aydındır. Onun süjetlərinin mərkəzində məhəbbət, vətənpərvərlik və böyük pullar dayanmır, baxmayaraq ki, onun əksər işlərində bu mövzular da var. Onlarla qohumu Holokostda ölən və uşaqlığı boyu ABŞ-da gündəlik antisemitizmlə üzləşən Spilberq filmdən filmə davamlı olaraq qorxudan və ona qalib gəlməkdən danışır. Və bundan daha vacib və aktual mövzular ola bilərmi? Spilberqin yaradıcılığı əsl cəsarət himnidir.
Rejissor "Çənələr" filmindən mexaniki köpəkbalığının ağzında
Bunu artıq rejissorun "Şuqarlend ekspressi" debüt filmindən görmək olar. Baş qəhrəman həbsdədir və uşağını ondan alıb övladlığa vermək istədiklərini öyrənir. Ən qiymətli varlıq əlinizdən alındıqda və heç nə edə bilmədiyiniz zaman öz acizliyinizdən daha dəhşətli bir şey ola bilərmi? Əlbəttə ki, filmin qəhrəmanı və arvadı Bonni və Klayda çevrilirlər, lakin məşhur cinayətkar cütlükdən tamamilə fərqli olaraq onlar sırf təbii instinktin təsiri altında hərəkət edirlər.
Bundan sonra Spilberq "Çənələr" filmini çəkir və burada da söhbət ilk növbədə uşaqlarla bağlı qorxudan gedir: filmdəki ən güclü səhnələr uşaqların suda nəzarətsiz oynamasıdır və biz başa düşürük ki, xarakterik üzgəcli yırtıcı onlara amansızcasına yaxınlaşır... Qatil köpəkbalığı günəş şüaları altında isti okean sularına sakitcə qərq olmaq istəyən hər kəsi hədələyir. Və həyatlarını riskə ataraq yırtıcını öldürməyə hazır olan cəsarətlilər var. Bundan daha bəsit süjet xətti təsəvvür edə bilməzsiniz, lakin Spilberq bu ideyanı o qədər məharətlə təcəssüm etdirir ki, "Çənələr" dünyada ən çox gəlir gətirən filmə çevrilir - iki ildən sonra "Ulduz müharibələri" onu geridə qoyacaq. O, böyük ehtimalla cərəyan edən hadisələrin mövsümlə üst-üstə düşməsini nəzərə alaraq filmi yayda təhvil verdi və bu mənada "Çənələr" ilk yay blokbasteri hesab olunur.
"Üçüncü dərəcəli yaxın əlaqələr" filmində rejissorun əsas leytmotivi dərhal hiss olunmur - bəlkə də buna görə film ilk dəfə məhdud tirajla buraxıldı və yalnız bundan sonra super hitə çevrildi və doqquz Oskar nominasiyasına təqdim olunaraq iki mükafat qazandı. Düzdü, əvvəllər yadplanetlilərin müdaxiləsi ilə bağlı kifayət qədər film var idi, lakin Spilberqin əsərinin ilk iki saatı ərzində onlar fantom və insanlıq üçün potensial təhlükə kimi mövcuddur. Qəhrəmanlar qorxularının nə qədər əsassız və gülünc olduğunu başa düşsə də, yadplanetlilərin varlığından və bunların hamısının uydurma olduğundan eyni dərəcədə qorxaraq uzun bir yol getməlidirlər.
Spilberq "Yadplanetli" filminin çəkilişlərində
"1941" komediyası soyuq müharibə dövrünün tipik paranoyası - yaxınlaşan sovet təhlükəsi qarşısında amerikalıların dəhşəti üzərində qurulub. Və düşmən (sovet) sualtı qayığı onların sahillərində üzə çıxanda çaxnaşma başlayır. İndiana Cons haqqında filmlər isə sadəcə macəra deyil. Arxeoloq-macəraçı daima bütün növ, o cümlədən mistik mənşəli təhlükələrlə üzləşir, lakin onun yumor hissi, cəsarəti və hazırcavablığı ona bütün maneələri dəf etməyə kömək edir. Məsələn, İndiananın “qoliaf”la duelini xatırlayın, ona qalib gəlmək qeyri-mümkün görünür: Cons sadəcə tapança çıxarır və düşməni öldürür, baxmayaraq ki, tamaşaçı döyüş silahları və ələ keçən hər vasitə ilə uzun epik döyüş gözləyir.
Bəlkə də iyirminci əsrin ən yaxşı kino nağılı olan "Yadplanetli"nin süjeti "böyüklər" dünyasının itmiş yadplanetlini qorxu içində axtarması və onun qorxmaq üçün hələ çox sadəlövh və sadə olan uşaqlar arasında gizlənməsi üzərində qurulur. Bu, dostluq, sevgi, ən "uzaqda" "qonşu" axtarışı və ksenofobiya, stereotiplər, naməlum qorxu haqqında hekayədir. Personaj yaşda nə qədər böyükdürsə, qorxusuna qalib gəlmək və yadplanetli ilə ortaq dil tapmaq onun üçün bir o qədər çətindir.
Külək getdikcə güclənir
Spilberqin onlarla filmini nəzərdən keçirmək oxucuya yorucu olardı, ona görə də yalnız ən baxımlılarını qeyd edirik. "Yadplanetli" kassa gəlirinə görə növbəti dünya rekordu müəyyənləşdirdi və bunu 10 il saxladı, ta ki Stiven öz nailiyyətini yeniləyənə və "Yura dövrünün parkı" filmini çəkənə qədər. Azadlığa çıxmış dinozavrların yaşadığı ada dünyanın ən təhlükəli yeridir və oradakı insanlar təbii ki, sağ qala bilməzlər. Ancaq onlar hərəkət etdikləri və təslim olmadıqları üçün sağ qalırlar. Spilberq döyüşləri müxtəlif atributlara görə qurur. Məsələn, bu dinozavr insandan sürətlidir, amma insan daha hiyləgərdir. Bu biri isə hiyləgərliyi ilə seçilir, lakin insan daha sürətli düşünür və s.
Amma maraqlısı budur ki, "Yura dövrünün parkı" ilə 1993-cü ildə işıq üzü görən, tarixdə Holokost haqda ilk böyük film olan “Şindlerin siyahısı” arasında müəmmalı şəkildə uyğunluq var. Dinozavr adası və əsir düşərgəsi (və ya getto) eyni dərəcədə həyat üçün yararsızdır və hər iki halda bu, hər şeyə qadir yırtıcı varlıqların səltənətidir. Və insan sağ qalmaq üçün hər yerdə insanlığını qorumalıdır. Nasistlərin məhv edilməsi sisteminə meydan oxuyan təkcə Oskar Şindler deyil, bu çağırışı təslim olmaq və ölmək istəməyən uniformalı məhbuslar da paylaşır.
Spilberq "Yura dövrünün parkı" filminin çəkilişləri zamanı
Spilberqin qorxu və ona qarşı müqavimətin təbiəti ilə bağlı araşdırmaları getdikcə daha incə olur. "Amistad"da üsyançı Afrika qulları özlərini yad ölkədə tapırlar və onlar "ağalarına" qarşı üsyan etməyə cəsarət etdikləri üçün mühakimə olunurlar. Burada heç kim onların dostu deyil, çünki onlar insan sayılmır. “Sıravi Rayanı xilas edərkən” filmində Rayanı tapmaq üçün getdikcə ümidsizliyə qapılan axtarış qrupu müharibə girdabında heç olmasa özlərinin sağ qalmaları uğrunda mübarizə aparırlar. “Süni intellekt” filmində robor oğlan qorxu hissinin ona yad olmasına baxmayaraq, yeni valideynlərinin ondan imtina edəcəyindən qorxur. “Xüsusi fikir” filmində bəşəriyyət kimin cinayət törədəcəyini əvvəlcədən bilən superkompüter tərəfindən təhdid edilir. "Terminal”da isə bir immiqrant Amerika hava limanında saxlanılır və nə evə, nə də çölə - Nyu- York küçələrinə buraxılmır. Gülünc vəziyyətdir: hamı azaddır, amma nədənsə o, azad deyil. "Dünyaların savaşı" filminndə Marsdan gələnlər heç bir səbəb olmadan Yer kürəsini məhv etməyə çalışırlar.
Bəs seçim qarşısında qalan prezident Linkolnun hansı çıxış yolları var: ya köləlik məsələsində prinsipiallığına sadiq qalmaq, ya da qanlı vətəndaş müharibəsinin davam etmək. Sovet casusunun hüquqlarını müdafiə edən vəkil Donovanın sanki öz ölkəsinə qarşı mübarizə aparmaq üçün atdığı addımlar nədən ibarətdir? “Birinci oyunçu hazırlaşsın” filmində virtual oyuncaq dünyası ilə reallıq arasındakı əlaqəni dərk etmək necə də qorxuncdur. Spilberq həmişə eyni şeydən danışır, sadəcə eşitmək lazımdır. Küçə yeniyetmə dəstələrinin nəyəsə görə bir-birləri ilə ölüm-dirim savaşı apardığı və azadlığa çıxdıqdan sonra dəyişməyə qəraq verən baş qəhrəmanın onları dayandırmağa çalışdığı “Vestsayd əhvalatı” yarım əsrdən çox davam edən dialoqun davamı deyilmi?! Humanist və nikbin Spilberq bunu dayandırmağı planlaşdırmır və bizi yenidən qorxumuzu müəyyən etməyə və ona qalib gəlməyə çağırır. Və o, arqument olaraq bəşəriyyətə çoxlu ruhlandırıcı nümunələr bəxş edib.
Miraslan
