Əlövsət Osmanlı 9 iyun 1956-cı ildə Gürcüstan Respublikasının Dəmirli kəndində anadan olub. 1979-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU-nun) mexanika-riyaziyyat fakültəsini bitirib. Azərbaycan, rus və gürcü dillərində nəşr olunmuş 50-yə yaxın dərslik və dərs vəsaitlərinin müəllifidir. Təhsilin məzmunu ilə bağlı geniş tədqiqat işləri aparıb. Onun son kitabları “Təhsil tariximizin qara ləkələri”, “Təhsilimiz hara gedir?” və “Təhsilimiz bu gün” olub. Ölümündən bir neçə gün əvvəl «Bizim Yol» qəzetinə müsahibə vermişdi. Mövzu yenə təhsilin problemlərindən biridir - ümumtəhsil məktəblərinin builki məzunlarına verilən medallar idi. Nə baş verib? Kimdir günahkar? Bundan sonra hansı addımlar atılmalıdır? suallarına cavab axtarımşdı Əlövsət Osmanlı. Müsahibəni dərc etməyə macal tapmadıq, vaxtsız ölüm onu bizdən ayırdı”¦Həmin müsahibəni dərc edirik.
- Açığını deyim, Təhsil Nazirliyinin indiki zamanda söz-söhbətə səbəb olacaq bu qədər mübahisəli addım atacağını ağlımın ucuna belə gətirməzdim...
- Mübahisəli dedikdə, nəyi nəzərdə tutursunuz?- İlk növbədə, medal alan 248 məzunun fərdi nailiyyətlərinin orta hesab “dəftər-kitabı” ilə izah olunmasını. Bu açıqlama sanki cahillər üçün nəzərdə tutulub. Olmazdımı, bu qədər “mühasibat” işləri aparınca, siyahıda iki kiçik qrafa da ayıraydılar və bu qrafalarda hər bir medalçının buraxılış və qəbul imtahanlarındakı nəticələrini yazaydılar? İkincisi isə əmrin verilmə və siyahının mətbuatda dərc olunma tarixləri (17 iyul və 18 avqust) arasındakı bir aylıq fərq nədən qaynaqlanır? Opponentlər burada pis niyyətin olduğunu iddia edirlər. Belə baxanda, onların buna müəyyən əsasları da var. İddialara görə, əmrin açıqlanmasının gecikdirilməsində məqsəd, qəbul imtahanlarının nəticələrini gözləmək və onun əsasında siyahıda müəyyən “korrektələr” etmək olub, başqa sözlə, nazirlik yetkililəri bunu seçimlərinin düzgünlüyünə əmin olmadıqları səbəbindən ediblər. Amma ortada olan fakt bu ehtimalı çürüdür, daha doğrusu, avtomatik bir sual yaranır: Əgər “korrektələr” edilibsə, onda 140-250 bal toplayanlar siyahıdan niyə çıxarılmayıblar? Mənə elə gəlir ki, istənilən halda, nazirlik medalı doğrultmayan məzunların kimliklərini - adlarını, buraxılış və qəbul imtahanlarında topladıqları balları açıqlayaraq hər şeyə nöqtə qoymalıdır, yoxsa mübahisə acı bağırsaq kimi uzanacaq...
- Əgər kimsə fikirləşirsə ki, nazirliyin məsələ ilə bağlı öz saytında yerləşdirdiyi açıqlama mübahisəyə son qoyub, məncə o, səhvə yol verir. Əksinə, bu açıqlama yeni ehtimallara yol açır, qurumun opponentlərinin iddialarını daha da tutarlı edir. Gəlin əvvəlcə açıqlamanın ilk cümləsini oxuyaq: “Məlum olduğu kimi, ötən tədris ilində ilk dəfə olaraq orta məktəblərin bütün 11-ci sinif şagirdlərinə buraxılış imtahanının qiymətindən asılı olmayaraq, yekun dövlət attestasiyasının nəticələrinə görə attestatın verilməsi qərara alınmışdır”. Bu cümlədən bir-birinə zidd iki nəticə alınır: 1) attestat məzunlara buraxılış imtahanının nəticəsindən asılı olmayaraq verilib; 2) attestat məzunlara yekun dövlət attestasiyasının nəticələrinə görə verilib. İndi cəmiyyət sual edir: Bu qərarı kim və hansı əsasla verib? Əgər “buraxılış imtahanı” “Təhsil qanunu”nun 19.20-ci maddəsində nəzərdə tutulan “yekun dövlət attestasiyası” yox, əhəmiyyətsiz bir şeydirsə, onda hər il onu keçirib dövlətin külli miqdarda maddi və mənəvi resurslarını göyə sovurmaqda, şagirdlərə, valideynlərə və müəllimlərə əlavə əziyyət verməkdə məqsəd nədir? Digər tərəfdən, “yekun dövlət attestasiyası” dedikdə nə başa düşülür, yaxud onun hüquqi bazasını hansı sənədlər təşkil edir? Bundan başqa, attestasiya komissiyaları nə vaxt yaradıldı, işlərini nə vaxt gördülər? Burada ən təəccüblü məqam isə qanunverici orqanın nümayəndəsi, qanunların keşiyində durmalı olan millət vəkili Aydın Mirzəzadənin buna görə Təhsil Nazirliyinə minnətdarlıq (?!) etməsidir. Qanun pozulur, Aydın müəllimsə bunun qarşısını almaq əvəzinə, onu alqışlayır...
- İndi belə bir fikir dolaşır ki, qanuni və ya qanunsuz, atılan bu addım özünü doğruldub. Buraxılış imtahanından keçməyən xeyli məzun qəbul imtahanında müsbət nəticə göstərərək tələbə adı qazanıb...- Mən “qanuni və ya qanunsuz” söhbətini qətiyyən qəbul etmirəm. Gəlin unutmayaq ki, biz, fəaliyyəti ölkənin gələcəyi üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyan bir dövlət qurumu haqqında danışırıq. Hər bir addım qanunla uzlaşdırılmalıdır, vəssalam! Hər hansı qanun və ya qayda korrupsiyaya yol açırsa, onda əvvəlcə zəhmət çəkib onu dəyişdirmək lazımdır. Bir qanunsuzluğu başqa qanunsuzluqla aradan qaldımırlar ki! İkincisi də görəsən, bu addımın məktəblərdə bundan sonrakı fəsadları haqqında düşünüblərmi? Əgər, oxuyub-oxumamağından asılı olmayaraq, hamıya ucdantutma attestat veriləcəksə, onda məktəbdə təlim-tərbiyənin axırı necə olacaq? Onsuz da 9-cu sinifdən sonra şagirdlərin əksəriyyəti məktəbə yox, repetitor yanına gedir. İndi yaxşı iş kimi təqdim olunan həmin nümunəni əsas götürüb deyəcəklər: Görürsünüz, məktəbə getməyin, buraxılış imtahanından keçib-keçməməyin elə bir əhəmiyyəti yoxdur, əsas qəbul imtahanıdır...
- Bəlkə düz deyirlər?..
- Xeyr! Bu tamamilə səhv yanaşmadır. Məktəbin birinci funksiyası dövlətin müəyyən etdiyi standartlara cavab verən vətəndaş yetişdirməkdir. Bura, bilikdən başqa, saysız-hesabsız bacarıq və dəyərlərin formalaşdırılması da daxildir. Repetitor isə şagirdi, ən yaxşı halda, qəbul imtahanına hazırlayır. Gözümüzün qabağında Gürcüstan nümunəsi var. Onlarda da buraxılış imtahanlarını ləğv etmişdilər. O zaman ayıldılar ki, məktəb mühiti dağılıb gedir. Təcili bərpa etdilər...
- Qayıdaq qızıl medal alanların qəbul imtahanlarında əldə etdikləri nəticələrə. Nazirliyin açıqlamasına görə, onların mütləq çoxluğu bu adı doğruldub...
- Bu iddianın heç bir elmi-pedaqoji əsası yoxdur. Əgər klassik “5” ballıq sistemlə hesablasaq, əksinə, onların əksəriyyətinin (630-dan aşağı bal toplayanların) bu adı doğrultmadığı açıq-aydın görünür. Digər tərəfdən, tutalım, nazirlik düz deyir. Axı bu, cəmiyyətin sualının cavabı deyil! Cəmiyyət nazirlikdən aldığı medalı doğruldanların yox, doğrultmayanların hesabını sorur. Çünki doğrultmaq onların borcudur! Əgər medal alıblarsa, onu minnətsiz-filansız doğrultmalıdırlar! Doğrultmamaq isə həm onların, həm də bu medalı onlara verənlərin səhvidir! Dövlət qurumunda, adətən, belə səhvlərə görə üzr istəyir, səbəbkarları cəzalandırırlar. İndi qəbul imtahanında 140 və ya 200 bal toplayanlara qızıl medal verənlərin heçmi cəzası olmayacaq?! Bu cəza olmayacaqsa, 700 bal toplayıb medal almayan Sumqayıt məktəblisi Flora Qafarovanın, Bakı məktəbliləri Aytən Paşazadə və Osman Müslümovun, eləcə də “süzgəc”dən keçməyən yüzlərlə əlaçı şagirdin qəsb edilmiş haqları qara bir ləkə kimi təhsilimizin tarixində qalacaq...
- Belə bir fikir də səslənir ki, bundan sonra medallar qəbul imtahanlarının nəticələrinə görə verilsin...
- Bu fikrin də əsası yoxdur. Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi “Qaydalar”da göstərildiyi kimi, medal şagirdlərə məktəbdə əldə etdikləri xüsusi nailiyyətlərə görə verilir. Qəbul imtahanının nəticələri üçünsə müəyyən mükafat və adlı təqaüdlər var.
- Əlövsət müəllim, səngimək bilməyən bu mübahisələrdən çıxış yolunu nədə görürsünüz?- Doğrusu, mən burada xüsusi bir vəziyyət də görmürəm. Sadəcə olaraq, nazirlik seçim zamanı səhvlərə yol verdiyini açıq etiraf etməli, cəmiyyətdən üzr istəməli və bundan sonra mövcud qanun-qaydalara düzgün əməl edəcəyinə təminat verməlidir. Bəli, məsələnin ən sadə həlli budur!..
