Moderator.az hazırda Şimali Kiprdə çalışan bəstəkar, professor Cavanşir Quliyevin “Musiqidə qeyri-səlis məntiq əsasında kompozisiya qərarlarının qəbul edilməsi” məqaləsini  (Könül Məmmədova) ilə birlikdə təqdim edir: 

Xülasə. Bu yazı, kompozisiya tərkibli qərarların qəbul edilməsi proseslərində qeyri səlis məntiqdən istifadə etməyə həsr olunmuşdur. Qeyri-səlis məntiq sahəsi musiqidə qeyri-müəyyənliyi nəzərə almağa imkan verir. Bu yazıda təklif olunan metod verilən xüsusi musiqinin xüsusiyyətlərinin "üstünlük sifarişi"nə əsaslanır.

Qeyri-səlis məntiqin musiqi kompozisiyasına tətbiqinə çox nadir hallarda rast gəlinir. Musiqi tərkibində qeyri-səlis məntiqin konseptual istifadə edilməsi [1]-də qeyd edilmişdir. Müəllif avtomatlaşdırılmış kompozisiya sistemlərində musiqinin siqnal vəziyyəti haqqında qısa məlumat verir, [2]-də qeyri-səlis məntiqdən kompüter musiqi arqumentini inkişaf etdirmək üçün vasitə kimi istifadə edir. Müəllif musiqinin hər bir parçasını analiz etmək üçün avtomatlaşdırılmış qeyri-səlis məntiq sistemini təklif edir. [3]-də bir neçə sintez səs parametrinin nəzarəti vasitəsilə ritmik kompozisiyaların nəzərdən keçirilməsi nəzərdə tutulub. [4] də müəllif bir akkord yaratma mexanizmi hazırlanmışdır. [5]-də qeyri-səlis məntiq modullu musiqi proqramı hazırlanmışdır.

Problemin vəziyyəti

Bu tədqiqatdakı kompozisiya əsaslı qərar problemi nəzarət oluna bilən elementlər (məsələn səsin yüksəkliyi, müddət, amplitudiya və s.) ilə çıxış qiymətləndirməsi arasında əlaqə yaratmağı tələb edir. Bu yazıda qeyd edilən əlaqələr IF... THEN qaydalar toplusu olaraq - əvvəlcə giriş (giriş parametri) və çıxış (hazırlanmış musiqi parçasının çıxış qiymətləndirilməsi) kimi təsvir edilir.

Hər bir IF / THEN qaydası çıxışı formalaşdıran N sayda xüsusiyyətləri müqayisə edir. Qeyri-səlis çoxluqlar tərəfindən dəyişənlər (xüsusiyyətlər) və  çıxış elementi bu şəkildə təsvir edilir: Zəif, Orta, Çox yaxşı və s.

Sadəlik üçün, fərz edək ki, biz "dinamik səviyyə" və "səsin yüksəkliyi" kimi 2 xüsusiyyət və çıxış element olaraq "keyfiyyətin qiymətləndirilməsi"indən bəhs edirik.

Xüsusiyyətlərin linqvistik formaları və yaranan qeyri-səlis IF... THEN  modelinin çıxış elementi olan Codebook Cədvəl 1,2,3 və Şəkil 1,2,3-də göstərilib.

Musiqi parçasının qeyri-səlis IF-THEN (Əgər-Onda) modelinin parçası aşağıda verilmişdir [6]:

1. Əgər "dinamik səviyyə" "çox yumşaq" və "səsin yüksəkliyi" "çox aşağı" olarsa onda  "Keyfiyyətin qiymətləndirilməsi" "zəif" olacaq.

2. Əgər "dinamik səviyyə" "yumşaq" və "səsin yüksəkliyi" "orta" olarsa onda  "keyfiyyətin qiymətləndirilməsi" "zəif" olması “Orta” olacaq.

 

Model (1) konteksdən asılıdır və bir sıra qaydalar bəstəkar tərəfindən müəyyən edilir. Bəstəkar atributların dəyərlərini verilmiş yeni atributların dəyərləri ilə dəyişərək çıxış elementi hesablaya və yekun olaraq məsələn "çox yaxşı" kimi bir qiymətləndirmə edə bilər.

Kompozisiya qərar probleminin həlli interpolyasiya yanaşmasına əsaslanır və aşağıdakı addımlardan ibarətdir:

Addım 1. Cari və mövcud arasında oxşarlıq dərəcələrini hesablamaq üçün verilən atributların yeni dəyərləri qaydalara əsaslanan əvvəlcədən müəyyən olmayan qeyri-səlis dəyərlərə əsasən nəzərə alınır. Hesablanmış oxşarlıq dərəcələrindən istifadə edərək qaydaların aktivasiya dərəcələri müəyyənləşdirilir. Biz cari verilən və  i-ci qaydanın əvvəlcədən təyin olunmuş    dəyərləri arasında oxşarlıq ölçülərini istifadə edirik:

Aktivasiya dərəcəsi bütün verilənlərin minimal oxşarlığı olaraq müəyyən edilir.

 

Cari atributlar :” "Dinamik səviyyə" "yumşaq deyil" dərəcəsində və "səsin yüksəkliyi" "orta" dərəcədədir.

Çıxış qiymətləndirməsi nədir?

(3) əsasında aktivasiya dərəcələrindən alınan nəticələr aşağıdakı kimidir

 

Xətti interpolasiya əmsalları aşağıdakılardan ibarətdir (4):

 

Cari nəticə Y (5)dən istifadə olunaraq aşağıdakı kimi hesablanmışdır:

 

Cədvəl 3-də göstərilən Codebook-a uyğun olaraq, bu qiymətləndirmənin nəticəsi "Yaxşı" dır.

Bu tədqiqat qeyri-səlis məntiq konsepsiyasının istifadəsinə əsaslanaraq musiqi hazırlanmasına kömək edir. Bu konsepsiyadan istifadə bəstəkarın musiqinin hazırlanmasında qeyri-müəyyənliyi nəzərə almağa imkan verir. Kompozisiya proble-minin həlli üçün qeyri-səlis IF ... THEN modeli kompozisiya elementləri ilə ümumi performans arasındakı əlaqəni təsvir edir.

Qeyri səlis əsaslarla interpolyasiya yanaşmasından istifadə edərək təklif olunan qeyri səlis qayda-bazalı model əsasında musiqidə kompozisiya qərarlarının qəbul edilməsi probleminin həlli üsulu təklif olunur Kompüter simulyasiyası musiqi hazırlanmasına təklif olunan yanaşmanın etibarlılığını sübut edir.

1. Whalley, I. 'Towards a Closed System Automated Composition Engine: Linking 'Kansei' and Musical Language Recombinicity'. ICMC2002, Goteborg, Sweden, 200—203 (2002) 

2. Milicevic, M. 'Positive Emotion Learning through Music Listening.'   //myweb.lmu.edu/mmilicevic/NEWpers/_PAPERS/papers.html 

3. Cadiz, R.F. Compositional Control of Computer Music by Fuzzy Logic, Ph.D. thesis, Northwestern University (2006)

4. Elsea, P. 'Fuzzy Logic and Musical Decisions.' ftp://arts.ucsc.edu/ pub/ems/FUZZY/Fuzzy_logic_and_Music.pdf 

5. Sorensen, A. &A. Brown 'jMusic: Music Composition in Java. 

6. //jmusic.ci.qut.edu.au/index.html 

7. Suiter W. “The promise of Fuzzy Logic in Generalised Music Composition” university of Wollongong, NSW, Australia.