Moderator.az Azərbaycan Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi, həmçinin, “Xalq Cümhuriyyəti” ili ilə əlaqədar, bu silsilədən olan yazıları davam etdirir.

Xatırladaq ki, bu il həm də Cümhuriyyət parlamentinin 100 illik yubileyi tamma olacaq. Bu səbəbdən, ADR parlamentində olan tarixi hadisələr və çıxışları da ara-sıra diqqətə çatdırırıq.

Cümhuriyyət parlamentində xeyli tarixi əhəmiyyətli iclaslar keçirilib. Maraqlıdır ki, onların böyük əksəriyyəti demokratik şəraitdə, qızğın mübahisələr fonunda cərəyan edib.

Eynən, 1919-cu ilin sonlarında keçirilən iclasdakı kimi... O zaman ADR parlamentinin sayca 98-ci iclası keçirilirdi. İclasda bir çox məsələlərə toxunulur. İki məsələ isə xüsusi maraq doğurur. Həmin müzakirə məqamlarını təqdim edək:

Rəis (Həsən bəy Ağayev): Məlumdur ki, çay bizim Azərbaycan daxilində olmayıb, xaricdən gətirilir. Sabiqdə çaydan aksiz alınırdı. Bu kərədə istəyirlər belə olsun, hər girvənkədən 5 manat aksiz almaq istəyirlər. Qabaq bir şahidən beş şahiyə qədər çaydan aksiz alınardı. İmdi hamısından, sortuna baxmadan hər girvənkəyə beş manat almaq istəyirlər. Bu layihəyə komisyonda baxılanda Müsavat nümayəndəsi tərəfindən rədd olundu. Çünki, bunun birinci dərəcədə insanın birliyi üçün lazımdır. Çay öylə şeydir ki, qiyməti artdıqca, işlənməsi də əksiləcəkdir. Bunun da zərəri vardır. Bu birinci səbəb, xamır-maya, çay kimi şeylər bayırdan, xaricdən gəlir. Bizim içimizdə mal az var, gərək biz çalışaq ki, aksiz az olsun, mal gəlsin dolsun. Ona görə maliyyə-büdcə komisyonu bu layihəni rədd etdi. Parlamentində rədd etməsini rica edir. 

Bayram Niyazi əfəndi - Layihəni oxuyur. 

Rəis - Ələlzahir bu layiheyi-qanuniyyə üçün məruzəçi təyin olunmamışdır. Ona görə bu da müzakirədən götürülür. Komisyon bu layihəyə tərəfdar deyil, rədd edir. Rədd olunmasını səsə qoyuram. Söz maliyyə nəzarəti nümayəndəsinə vagüzar olunur. 

Əliheydər Qarayev - Maliyyə nəzarəti spekulyantlar və dövlətlilər ilə mübarizə etməkdən ötəri onların cibindən pul çıxartmaq üçün çayın, spiçkanın, papirosun üstünə vergi qoyur. Halbuki əgər nəzarət spiçkanın üstünə beş şahı gələrsə, haman spekulyant əgər bazar isə çitin arşınının üstünə dörd abbası gələcəkdir. Yeni kəndlinin və fəhlənin canı çıxacaqdır. Əgər spiçkanın üstünə naloq qoyularsa, burjuaziya spiçka işlətməyib qarelka apar, kəndli və fəhlənin isə o qədər pulu olmaz ki, on beş manat birdən verib qarelka alsın. Habelə çayın yaxşısını burjuaziya içəcəkdir. Bir də deyirlər ki, papiros kağızı baha olduğuna görə fəhlələr tütünü papiros kağızında deyil, nazik kağızda çəkirlər. Fikir verib onu başa düşmürlər ki, bu kağızın onun bədəninə nə qədər zərəri vardır. Buna görə nəzarətin borcudur ki, bu kimi şeyləri daha da ucuzlaşdırsın, fəhlə və kəndli onu ala bilsin. 

Rəis - Rəsulzadə Məmməd Əmin. 

Məmməd Əmin Rəsulzadə - Bu doğru gəlir və vasitəli gəlir əsaslıq məsələdir. Əsas etibarı ilə bizim maliyyə nazirimiz doğru gəlirə tərəf getməklə, mümkün olduğu qədər vasitəli vergilərdən uzaqlaşmalıdır. Bununla bərabər nəzarətin nümayəndəsi bizim imtina etmək istədi ki, doğrudur, biz vasitəli vergilərə müraciət edirik. Bu da ondan irəli gəlir ki, bizim məxaricimiz çoxdur. Bunun üçün də biz bu layihəni təsdiq etməliyik. Mən bu barədə uzun münaqişə etmək istəməm. Xəmir-mayadan vergi almaqla biz əməlidən artıq, nəzəri məsələlər ilə məşğul oluruq. Maliyyəmizdə milyonlar ilə qalan açıq xəmir-mayadan alınacaq, 30 min manat ilə örtüləcək halda deyildir. Yəni, bu o damcılardan birisidir ki, yığılaraq ondan bir kül hasil olsun. Bizim acını bu doldurmaz. Əvam təbirincə "qaz vur, qazan doldur" və "illa bundan Fatıya tuman olmaz". Tarif məsələsi ortaya gələndə hər nə qədər orada vasitəli vergidirsə də canımızı dişimizə tutub qəbul edirik, çünki ondan bir şey hasil olur.  

Vergilərdə bir sistem olmalıdır. Burada isə bir sistemsizlik görülür. Məsələ xəmir-maya, papiros kağızı üstünə gəlməklə açıq qapanmaz, lakin bunun psixoloji bir təsiri var ki, çörəyin bu bahalığında hökumət xəmir-mayanın üstünə naloq gəlir. Buna görə bu nöqteyi-nəzərdən biz bu qanun layihəsini rədd eliyərik, çünki maliyyə nümayəndəsinin dediyindən bu gəlirdən hasil olan məbləğ öylə bir şey deyildir ki, təsvir edilən məxarici qapasın. Ərazi və qiymətli şeylərin və tavarni valyuta məsələsi ki, hökumət şimdi ona baxır və bununla hökumətimiz xərclərini qapada bilmədi və büdcəni aparmaq üçün mühüm şeylərdən istifadə etmək lazım idi. Böylə damcılardan heç vaxt bir şey çıxmaz, çünki bir damcı "damcılardan göl əmələ gətirən" deyil və bəlkə əhalinin əhvali-ruhiyyəsi beynində mənən fəna təsir edər. Bu nöqteyi-nəzərdən maliyyə nümayəndəsinin bəyanatı əhəmiyyətli deyildir. 

Rəis - Səmədağa Ağamalı oğlu. 

Səmədağa (yerindən) - Danışmaq istəmirəm. 

Rəis - Danışmaq istəmir. Daha kim danışmaq istərdi? Söz maliyyə naziri nümayəndəsi Vilkomirskinindir. 

Səmədağa - Məmməd Əmin əfəndi danışandan sonra, mən öylə fikir edirdim ki, heç bir söz danışmaq lazım deyildir. Amma bir kişi buraya çıxandan sonra mən məcbur oldum ki, bir neçə söz deyəm. Böylə adamlar biçarə Nikolayın da başını tovlaya-tovlaya camaatı onun üzərinə qaldırdılar. Mən bu xəmir naloqu müzakirəyə qoyanda inanmışdım ki, bu qanun layihəsi keçməyəcəkdir. Amma bu kişiyə də bir neçə söz demək istəyirəm ki, qulağında qalsın və bəylə xəmir mayası kimi qanunlar ilə buraya gələndə, böylə adamlar qorxa-qorxa və ehtiyatlı gəlməlidirlər və inanmasınlar ki, məsələdir də, deyərəm keçər (ardı var)