Dünən Türkiyənin Yıldız Texniki Universitetinin Mədəniyyət Mərkəzində Türkiyə Zəkalılar Dərnəyinin keçirdiyi bir tədbirdə Nobel mükafatlı türk alim Aziz Sancar maraqlı fikirləri ilə gündəmə öz damğasını vurub. Onun çıxışından bəzi parçaları təqdim edirik:

“Daha gözləyə bilmərik. 2023 deyirik. İnşallah 2023-cü ildə olar. Onda olmasa, 2033-də olsun, amma ondan da 25-30 il sonranı gözləyə bilmərik. Artıq Amerika və Avropa səviyyəsinə qalxmamız lazımdır. Elm və texnologiya ilə maraqlanan uşaqlarımızı dəstəkləməliyik, onların inkişafını asanlaşdırmalıyıq”¦

Mən üstün zəkalı deyiləm. Üstün zəkalı uşaqlar var və onları təbrik edirəm. Onlara uğurlar arzu edirəm və onlara əlimizdən gələn qədər dəstək vrməliyik. Amma uğurlu olmaq Nobel almaq deyildir. Uğurlu olmaq ailənizə, ölkənizə, vətəninizə, insanlığa xidmət etmək deməkdir.”

Bir ayaqqabı rəngləyən, bir müəllim, bir rektor, yaxud Nobel almış bir elm adamının işini yaxşı görməsi uğurdur. Nə ediriksə edək, əlimizdən gələn ən yaxşısını etməyə çalışaq. Bu, bir ölkənin uğurudur. Amma uşaq vaxtı təbii ki, bu düşüncəni uşaqlarımıza başa salmalıyıq. Bu düşüncəni onlarda inkişaf etdirməliyik.

Əvvəlcə bu tədbirə gəlmək istəmirdim. Bu tədbirə görə yox, heç bir yerə getmək istəmirəm. Amma gələndə çox sevindim. Mənim də bir az qatqım olsun dedim. Elm yapmalıyıq. İnsanlığın elm xəzinəsinə qatılmalıyıq. Niyə etmirik? Yalnız Türkiyə deyil, bütün İslam dünyası son 500 ildə doğru-dürüst elmə töhfə verməyib. Bu, həqiqətdir. Bunu düzəltməliyik.”

Əziz Sançar ötən il Nobel mükafatını qazanandan sonra sadə və messenant bir insan kimi hamının rəğbətini qazandı. Dünənki çıxış onun ilk tənqidi çıxışıdır. Onda da müsəlman intellektini və onların elmə yanaşmasını aşağılayıb. Etiraf edək ki, böyük alim haqsız da deyil. Amma necə deyərlər, çıxışında barıt bir az çox olub. O müsəlman elmi mühitini 5 əsrlik passivlik səbəbindən suçladığı zaman balansı qorusa idi lap yaxşı olardı. Məsələn, deyə bilərdi ki,bir zamanlar riyaziyyat, fizika, kimya, geometriya, tibb və s. kimi elmlər məhz müsəlman alimlərinin çiynində Qərbə tərəf axın etdi. O demədisə də, biz deyək.

Beləliklə,  Moderator.az təqdim etdiyi yazısında Qərb elmini formalaşdıran müsəlman alimləri və onların elmi xidmətlərindən bəhs edən yazını təqdim edir:

Fəxrəddin Razi - tibb elminin dühalarından biri olub. O, məntiq, riyaziyyat, astronomiya sahəsində bir sıra kəşflər edib. Əsas və oğurlanmış kəşfləri isə bunlardır: cazibə qanunu (Sonradan İsaak Nyutonun adı ilə bağlanıb) insan orqanizmində qızılca və çiçək xəstəlikləri.Çox təəssüflər olsun ki, bu gün cazibə qanunu deyəndə ancaq Nyuton yada düşür.

Qütbəddin Şirazi - XII əsrin böyük filosof, təbib və diplomatı olan Qütbəddin Şirazi 1263-cü ildə İranın Şiraz şəhərində anadan olub. Nəsirəddin Tusinin ən yaxın silahdaşlarından və tələbələrindən sayılan Qütbəddin Şirazinin Qərb elminə təkan vermiş ixtirası: göy qurşağının varlığı və onun elmi yöndən təsnifatıdır. Sonradan onun əsas əsərləri Şam, Bağdad kimi Şərq şəhərləri ilə yanaşı Roma, Florensiya, London kimi Avropanın intibah keçirmiş şəhərlərinə gedib çıxdı. Həmin nadir əsərlərdən istifadə edən İtaliya alimləri çox təəssüf ki, Tusinin bu tələbəsini xatırlamadılar.

Ağ Şəmsəddin -XV əsrdə yaşamış alim Osmanlı imperiyasının mənəvi atası hesab olunurdu. Zamanının böyük övliyalarından və filosoflarından olan Ağ Şəmsəddin tibb və astronomiya sahəsində ən çətin kəşflərə imza atıb. O, əsasən mikrobu kəşf etməklə Qərb elminə səs salmışdı. Bu kəşflə də “mikrobun atası” sayılan məşhur Qərb alimi Lui Pasterə nə az , nə çox düz dörd əsr sonra pas ötürdü.Təəssüf ki, Paster elə zənn etdi ki, qolu ancaq özü vurub.

Ömər Xəyyam - Onu əsasən şair olaraq tanısaq da, Ömər Xəyyam böyük alim kimi də dünyaya səs salıb. Aşiqanə rübailəri və eşqə aid qəzəlləri onun yaradıcılığının ikinci planında yer alır. O, əslində çox böyük riyaziyyatçı və astronomdur. Dünya elminə təsir etmiş kəşfləri isə bunlardır: həndəsədə Binom düsturu, səma cisimləri barədə helosentrik nəzəriyyəsi. Elə təkcə bu ikisinin adını çəkmək kifayətdir ki, çoxlarının “sərxoşların şairi” adlandırdığı Xəyyamın bir çox Avropa alimlərini qabaqladığını görək. Onun səma cisimləri haqqındakı nəzəriyyəsi bütün dünyada tanınan polyak astronom Kopernik üçün dərslik olub.

Əl Fərabi - X əsrdə yaşayan türk əsilli filosof , riyaziyyatçıdır. Elmdə Aristoteldən sonra “İkinci müəllim” adını qazanıb. Onun dövlətçiliyə və məntiqə aid kəşfləri indi də Avropa elmi nəzəriyyəsində aktuallığını qoruyub saxlayır. Lakin o , modern fizikada səs tezlikləri və səs dalğalarının fiziki şərhini verən alim kimi daha çox yadda qalır.

İbn Rüsd- XI əsrin böyük ensiklopedik alimi Qərbdə Averros kimi tanınır. Belə ki, onun tibb , fiqh, məntiq elmlərinə gətirdikləri yenilik Avropa alimlərinin bilik mənbəyinə çevrilib. O zamanında elə tibbi kəşflərə imza atıb ki, onları ancaq çağdaş texnologiya ilə yerinə yetirmək mümkün idi. Ən böyük kəşfi isə gözdəki torlu qişanın ixtirasıdır.

Mövlana Cəlaləddin Rumi -XII əsrin böyük övliyası , mövləvilik cərəyanının banisi olan Rumi hazırda dünya təfəkkür tərzinə təsir etmiş 5 böyük insan sırasındadır. O, fəlsəfə, psixologiya sahələrində elə kəşflərə imza atıb ki, Avropa ancaq XİX ”“ XX əsrlərdə onları tətbiq edə bilib. Ziqmund Freydin psixoanalizini buna aid etmək olar.

Məhəmməd Əl Xarəzmi - IX əsrdə yaşamış alim dəqiq elmlər sahəsində əsil inqilab edib. Sıfır rəqəmindən istifadə onun adı ilə bağlıdır. Ali riyaziyyatın da təməl nöqtəsini o qoymuşdur. Etdiyi riyazi kəşflər və hesablamalar modern texnologiyanın təməl nöqtəsi sayılır.

Nəsirəddin Tusi -XIII əsrin dahi zəkası və Azərbaycan elminin bayraqdarı olan Tusi Avropanı indi də elmi nəzəriyyələrlə “təmin edir”. Həndəsə, cəbr, astronomiya və ali riyaziyyat sahəsində etdiyi kəşflər qərb elminin inkişaf səbəbi olub. Ən böyük kəşfi isə triqinometriyanın nəzəriyyəsidir.

İbn Sina- Nəinki Şərq, eləcə də dünya tibbinin atası sayılan İbn Sina Avropanı 700 ildir ki, özünə məftun etməklə məşğuldur. Avropada Avissena kimi tanınan alim “Şəfa“ kitabında yalnız hazırkı texnologiya ilə tətbiq edilən elmi kəşflərə imza atıb. Zəmanəsinin dahi təbibi adlandırılan İbn Sina müasir cərrahi metodların təməl nöqtəsini qoyub. Həmçinin daxili xəstəliklərin profilaktika və müalicəsi də onun adı ilə bağlıdır.

İndi isə ayrı-ayrı Şərq alimlərinin ayrı-ayrı dönəmlərdə və sahələrdə etdiyi ixtiralara diqqıt edək İlk kağız fabrikini yaradan alim - İbn Fazil Cüzam xəstəliyini kəşf edən alim - İbn Cəssar Vəbanın yoluxucu olduğunu tapan alim - İbn Natiq Vərəm mikrobunu kəşf edən alim - Kambur Vəsim İlk göz əməliyyatını həyata keçirən alim - Əmmar İlk xərçəng əməliyyatını həyata keçirən alim - Əli ibn Abbas Kiçik qan dövranını kəşf edən alim - İbn Nəfis İlk xəstəxana yaradıcısı - Əli ibn Ridvan Sıfırı ilk istifadə edən alim - Xarəzm Triqonometriyanı ilk kəşf edən alim - Bəttani Tangens, kotangens və kosekantı ilk istifadə edən alim - Əbül Vəfa İlk triqonometrik çevrilmə düsturunu kəşf edən alim - İbni Yunis Binom düsturunu ilk kəşf edən alim - Ömər Xəyyam