3. Bəradəri-mehribanım.

İki aydan bəri bir dəfə yazılan məktubunu aldım. Çox şad oldum ki, bizi bir mərrə yaddan çıxarmayubsan. İndi ki, belə oldu, əhvalatı sənə nəql edim: Mən bizim qohum-əqrabanın bərəkətindən bu ili itirmişəm. Çünki gərək mən oktyabrın birində Peterburqda olub özümü yazdıra idim. Onu ki, eləməmişəm, indi daha çətindir, götürməzlər. Xülasə, bu il itdi. Gözəl il özü də bihudə keçdi. Mən deyəndə ki, işlər beylədir, sən deyirsən yox. Beylədir, indi özün görürsən ki, bizim qohum-əqrabada nə qədər bənə sadəcə bir “soçuvstvye” da yoxdur. Pənahın pulu ortalığa gəlməsə idi, mən bir ilimi itirməzdim, tez qurtarıb, külfətə kömək olardım. Xülasə, boylə oldu. Məlum olsun ki, sən yazdığın kağız ki, yüz manat avans və iki yüz manat bank pulu ev üçün bu qərar üzrə oldu. Əvvəla avansı vermədilər, dedilər pul yoxdur, vekseli bir neçə gün ona-buna göstərəndən sonra yenə nə yaxşı İsa bəy qol çəkdi və mənə borclular kimi məvacib verməkdən bir söz demədi. Mən çox pis oldum. Sonra Həsən ağa mənim əhvalatımdan xəbərdar olub mənə Peterburqa getməyi məsləhət gördü. Çünki Parisdən “Kaspi” üçün mən bir o qədər şey yaza bilmərəm ki, mənim üçün orada dolanmaq mümkün ola. Vaynberq, həmçinin, bunu tövsiyyə etdi. Çünki mən gərək nə tövr olsa universite qurtaraydım və Həsən ağa da mənə bildirdi ki, mən universite qurtardıqdan sonra “Kaspi” üçün çox lazım olacağam, yəni müdir ola bilərəm. Mən buna da razı oldum. Doğrudan da mən Peterburqda olsam yaxşıdır, həm universitedə oxuyaram və həm də qəzetələrdə yazaram. İndi ayın birində mənim barəmdə danışıq olacaq ki, mənə neçə versinlər. Hər halda ümidim var ki, mənə ayda 100 manat və ya heç olmasa 75 manat verəcəkdirlər. Ondan sonra Peterburqda tazə qəzetə çıxıb “Russkaya molva” ki, orada “Kaspi”nin sabiq sekretarı müdirdir, nə edim. Dedim ki, evin nə qədər şeyi var hamısını lombarda qoyub sonra gedim Peterburqa və ən vacib –– səninlə görüşüm, əhvalatı nəql edim – dedim. Bəs sonra necə olsun. Fikrimə gəldi ki, gedim Hacı Zeynalabdinin yanına. Çünki borclular vaxt gələn kimi genə məni qısnıyırdılar. Bir gün getdim. Hacı məni çox mehriban qəbul etdi və səni də soruşdu. Dedim Moskvada konservatoriyada oxuyur. Dedi ki, çox yaxşı olub, bizim musiqiyə çox ehtiyacatımız var. Dedim ki, mən də irəli Parijdə musiqi oxuyurdum, lakin sonra pulum olmadı, qayıdıb gəldim. Dedi ki, musiqi çox yaxşı şeydir və məni musiqi oxumaq üçün Parijə getməyi tövsiyyə elədi və dedi ki, mən Həsən ağaya deyərəm sənə “Kaspi”dən müəyyən məvacib verərlər ki, sən Parijdə dolana biləsən. Mən çox məmnun olub evə qayıtdım. Lakin indi üç həftədir ki, gözləyirəm Hacıdan bir xəbər yoxdur. Həsən ağadan soruşdum, dedi ki, məndən spravka sordu. Lap “bukvalno” boğazımı üzən günü 194 manat pul verdi. Borcluları bir qədər sakit etdikdən sonra (pulunun hamısını verə bilməzdim) 60-70 manat pul qalmışdı ki, ona həmi kəbin kəsdirə idim, həm də Peterburqa gedə idim. Bədəl isə məsləhət görəndən sonra dedilər ki, gəlin bizdə edək və dost-aşinadən bir-ikimizi də dəvət edək. Mən də razı oldum və ürəgimdə dedim ki, belə ucuz düşər və yaxşı da olar. Çünki nənəmgil mənə təkidlə deyirdilər ki, tək bir molla çağırıb kəbin kəsdirsən pis düşər, çünki dul degil qızdır, flandır. Qərəz, qurban bayramı günü kəbin kəsdirdik və Bədəlgildə beş-on nəfər yaxın adamlardan dəvət etdik; qızın da heç bir şeyi olmadığına görə və öz məvacibin də külfət üçün məsrəf etdiginə görə 25 dəgərə bir ağ paltar aldıq – vəssalam. Qərəz, həmən pul da boylə getdi. Sonra qaldım, Venberq dedi ki, məni yəqin oraya dəvət edərlər, xülasə, Peterburqda mədaxil mənbəi çoxdur. İndi mən Allah qoysa ayın 5-də, 6-da buradan çıxıb əvvəl sənin yanına və sonra da Peterburqa gedəcəgəm. Ancaq bu var ki, evin işi hələlikdə düzgün degildir. Müslümdən və ya “Nicat”dan bizə çox bivəxt və az pul gəlir. Bu ay yüz manat avans və bu ayın vacibi yerində cümlətani 73 manat pul verdilər, o da ayın onunda. Quran haqqı, borclular məni daha lap əldən salıbdırlar. 30 manat “Kaspi”dən avans almışdım, o da getdi. Zuryanın məvacibinin həpsi də getdi. Amma genə də düzələ bilir. Mən Zuryadan utanıram. Yazığın vallahi geyməyə paltarı yoxdur, yatmağa təxti yox (divan üstə yatırıq), amma külfət üçün pul verməyə məcbur olur. İndi ayın biri olan kimi çörəkçi bir yandan qəssab, bir yandan suçu, nefitçi (15 manat 5 qəpik), dükançı, ələlxüsus ev yiyəsi, çox ofisalni adam gəlib həman saət cibindən kitabçanı çıxarır “çtobı predupredit vozmojnost otstroçki”, “pryamu” utanıb yerə girirəm. Evdə də uşaqların əgni-başı tökülüb. Aişə paltosuz və çəkməsiz gəzir. Məhbub naxoş, Səyad naxoş – pis halət, gərək pul ola ki, bunların

hamısı düzələ. Ona görə sən nə tövr olsa “Nicat”a yazsan ki, bu ay bizim üçün 120 manat verilsin ki, köhnə borcdan asudə olub, tazələri də verək və naxoşları da həkimə aparaq, çünki Səyad üçün gərək “ukol” iləsinlər. Bahadur və Ağalar gəlmişdilər. Bahadur indi dokturdur, o dedi ki, gərək 30 ukol olunsun, yoxsa halı pisdir, “Mamirovi i katar jeludke”, mən də boylə-boylə şeyləri görüb genə nervinçat edirəm, özüm də utanıram. Mən sənə necə ki, sənə yazmışdım və genə də də yazıram ki, bizim külfətin tək bir yemək xərci, ev kirayəsi 100 manat edir. Sən birdəfəlik bunu İsa bəyə yaz ki, ayın biri olan kimi bizə yüz manat versinlər və sənə 150 manat göndərsinlər, yoxsa “çerez Muslima” çox gec və “neakuratno” olur. Həkim puludur, uşaqların və nənəmgilin geyim puludursa bunları da Zuriya verir, çünki o özü heç vəxt bizim evə müftə olmaq istəmiyur. Eylə eyləmə Kamal ki, o öz pulunun hamısını bizlərə məsrəf edib özü yalavac və qardaşları ac gəzsinlər, əyibdir. İnşallah ki, görüşəndə bu barədə səninlə danışarıq. İndi sən tezlikdə İsa bəyə yaz ki, bir ay bizə 120 manat versinlər, oylə olmasa vallahi bir bu əlac qalıbdır ki, hər bir şeyi başdı-başına töküb hərə bir yerə qaçıb getsin. Mən özüm səndən bir kömək istəməyirəm, yüz manat olsun yeddi nəfərin, 150 manat da sizin. Bunu da bil ki, Bakı Moskvadan ucuz yer degildir. Ətin girvənkəsi 24 qəpiyə çıxıbdır. Elə edək ki, evdəkilər də yazıqdırlar, bizim yaxşı günləri görməyə ümidləri olsun.

Reklam işindən ötəri Haşım bəyi gördüm, dedi çox yaxşı olar və özü də 50 faiz verir. Mən də Peterburq üçün götürəcəgəm. Sabah kağız alıb, sənə göndərərəm. Sən orada “enerqiçno terpis” çox pul qazana bilərsən. Yarısı sənin, yarısını da göndər ona. Və üzüg də Şəmsinin üzügüdür, çünki deyirlər ki, o çox millətpərəst adamdır, istəyir ki, rusları qovub, yerlərinə müsəlman qoysun. Yəqin sənə qulluq verər və özü də çox “solidni” qulluq, gör bir yer də Ağalar üçün tapa bilmərsənmi, o da istəyir Moskuya gələ. Allah qoysa mən Peterburqa gələndən sonra inşalla yaxşı keçər. Və “Nicat”dan avans-flan gözləmə çünki pulları yoxdur. Gəl ki, aldığın pul sənə çatsun. Və həman kağızı da tez yaz, Müslümə də yaz, İsa bəyə də. Vəssəlam, bəradərin