Dinin bütün cəmiyyətlərin həyatında mühüm rol oynadığı, yalnız fərdi deyil, ictimai münasibətləri də önəmli dərəcədə tənzimlədiyi kimsəyə sirr deyil. Lakin bu da sirr deyil ki, dinin insanlara necə, hansı şəkildə təqdim edilməsi, onun elmi izahının hansı mükəmməllliklə çatdırılması da xüsusi əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biridir. Çünki dinin yanlış formada təqdimatı nəinki əsl həqiqətin təhrifinə yol açır, həm də bu, cəmiyyətdə ciddi qarşıdurma və gərginliyə, terror və münaqişələrə rəvac verə bilir. Bu baxımdan din-media münasibətlərinin düzgün tənzimlənməsi olduqca vacibdir.
Yaradanın həyat və ölüm silahı sözdür!
Öncə onu qeyd edək ki, bəşəriyyətin yaradılışı üçün vasitə olan söz, onun önəmi Allah tərəfindən də yüksək qiymətləndirilməkdədir və bu münasibətə bütün səmavi dinlərdə rast gəlmək mümkündür. Allahın sözə hansı səviyyədə dəyər verdiyini, sözün yaradan üçün nə demək olduğunu anlamaq üçün Qurani-Kərimdəki bəzi ayələrə nəzər salmaq kifayətdir. Qurani-Kərimin Ənam Əl-Ənam surəsinin 73-cü ayəsində deyilir: “Göyləri və yeri haqq olaraq xəlq edən Odur. O: “Ol!”– dediyi gün (hər şey) olar. Onun Sözü haqdır. Sur üfürüləcəyi gün hökm (yalnız) Ona məxsus olacaqdır. Qeybi və aşkarı Bilən də Odur. O, Müdrikdir, (hər şeydən) Xəbərdardır”.
Yasin surəsinin 82-ci ayəsində isə bildirilir: “Bir şeyi (yaratmaq) istədikdə ona təkcə: “Ol!” deyər, o da olar”.
İslam dinin ən böyük simalarından biri olan Həzrəti Əli isə Allahın sözə olan münasibəti haqqında deyib: “Allahın yaratdığı ilk şey qələmdir. Sonra ona əmr verdi və qələm yaranmalı olan hər bir şeyi yazdı”.
Sadəcə, bu faktlar sözün Allahın silahı olduğunu, uca yaradanın bütün istək və əmrlərini söz vasitəsi ilə gerçəkləşdirdiyini göstərir. Əslində Allahın sözə olan münasibəti sözün ucalıq sirrinin bəlkə də ən mükəmməl izahı sayıla bilər. Bu isə o deməkdir ki, din və media bütövlükdə bir həqiqətin fərqli müstəvilərdə təzahürü hesab edilməlidir.
Müşfiq Ələsgərli: “Problem dinlə yox, dindən sui-istifadə halları ilə bağlıdır”
Azərbaycanda media-din münasibətləri, bu münasibətlərin düzgün əsaslar üzərində formalaşması da ölkəmizdə daim diqqət mərkəzində saxlanılan məsələlərdən biridir. Mətbuat Şurasının sədr müavini, Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri, media eksperti Müşfiq Ələsgərli hesab edir ki, medianın bu məsələyə ikiqat diqqət və həssaslıqla yanaşmasına ehtiyac var:
“Dini məsələlərlə bağlı informasiyaların hazırlanması mediada həsaslıqla yanaşılması gərəkən xüsusi bir məsələdir. Bu, elə bir məsələdir ki, həm jurnalistlərin etik kodeksində, həm də KİV haqqında qanunvericilikdə xüsusi olaraq nəzərə alınıb.
Jurnalistlərin peşə-davranış qaydalarının üçüncü bəndində göstərilir ki, jurnalist yazı hazırlayarkən insanların dini, milli, irqi və s. mənsubiyyətlərinə həssaslıqla yanaşmalıdır. Yəni dini inanc məsələsinə həsaslıqla yanaşmaq bu qaydalarda öz əksini tapıb.
Əslində bu gün dini inanclarla bağlı bir problem yoxdur. Tarix boyu Azərbaycanda dini inanclı insanlar öz ibadətlərini azad şəkildə həyata keçirib. Azərbaycan Respublikasının konstitusiyasında “vicdan azadlığı” məfhumu yer alıb ki, bunun da içində dini inanclara hörmət amili də öz əksini tapır. Problem dini inanc və dini məsələlərdən sui-istifadə etmək, dini siyasiəlşdirmək cəhdlərindədir. Əslində dindən siaysi məqsədlər üçün istifadə edilməməlidir. Çox təəssüf ki, bununla bağlı hazırda dünyamızda ciddi problemlər mövcuddur. Kimlərsə dindən siyasi məqsədlər üçün istifadə edir, kimlərsə din amilindən istifadə edib ayrı-ayrı ölkələrdə təxribatlar törədir və s. Bu gün Avropada və bəzi ölkələrdə islamafobiya hiss olunur. Yəni fərqinə varmadan insanların dini inanclarına görə diskriminasiya edilməsi halları mövcuddur.
Bu gün düşünülmüş şəkildə islamı gətirib terrorla eyniləşdirməyə cəhd göstərilir ki, bu da yanlışdır”.
“Pozitiv nümunələrin təbliği pozitiv nəticələrə səbəb olur”
M.Ələsgərli hesab edir ki, medianın din məsələsində pozitiv nümunələrə daha çox yer verməsi, nəticələrin də pozitiv olmasını şərtləndirir:
“Çox təəssüf ki, bəzən jurnalistlər və media qurumları ya bilərəkdən, ya da bilməyərəkdən islamafobiya yaradan, dini məsələlərdən siyasi məqsədlər üçün istifadə edən qüvvələrin əlində alətə çevrilir, onlara xidmət edirlər. Bəzən isə özlərindən asılı olmayaraq, bu cür proseslərin təsiri altına düşürlər.
Din insanlar arasındakı münasibətləri tənzimləyən əsas vasitəlrədən biridir. Burada çox gözəl, bəşəriyyətə fayda verəcək nüanslar mövcuddur. Din amili yalnız neqativ və terrorla bağlı olaylardan ibarət deyil ki? Dini ibadətlə məşğul olub cəmiyyət üçün hədsiz faydalı olan insanlar mövcuddur. Bununla bağlı informasiyalara daha çox diqqət yetirməyə ehtiyac var. Çalışmaq lazımdır ki, bu informasiyalar hesabına insanlar dini dzgün dərk edib cəmiyyət üçün faydalı olsunlar. Çox təəssüf ki, bu gün biz pozitiv informasiyaalrı çox da görmürük. Daha çox neqativ informaqsiyalar yer alır. Bunların bir qismi bilərəkdən, bir qismi isə bilməyərkdən meydana çıxır.
Jrunalistlər etik kodeksin şərtlərinə ciddi əməl etməli, dini məsələlərlə bağlı informasiya və reportajlar hazırlayarkən həssas davranmalıdırlar. Onlar bu amildən sui-istifadə edən qüvvələrin əlində alətə çevrilməməlidirlər”.
Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi: Marifləndirici və nəzarətedici mərkəz...
Dini qurumların fəaliyyətinin həm ölkə qanunlarına uyğun şəkildə həyata keçirilməsində, həm də media və müxtəlif tədbirlər vasitəsi ilə dini təbliğatın düzgün aparılmasında Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi mühüm rol oynayır. Xüsusilə də radikal dini cərəyanlara, ideya və çağırışlara qarşı mübarizədə ciddi fəallıq sərgiləyən sözügedən qurum Bakıda və bölgələrdə bu yöndə çoxaylı tədbirlər həyata keçirməkdədir. Hansı ki, bu tədbirlərdə radikal dini cərəyan və məzhəblərin həm dinə, həm də qanunvericiliyə zidd olması, bunun cəmiyyətə, insanların həyatına zülm və zorakılıqdan başqa heç nə gətirmədiyi konkret faktlar əsasında diqqətə çatdırılır.
“Dini radikalizm milli-mənəvi dəyərlərə və milli kimliyimizə təhdiddir” mövzusunda keçirilən bu tədbirlərdə məruzəçi qismində görkəmli din xadimləri, elm adamaları iştirak edir ki, bu da həmin tədbirlərin daha dolğun və səmərəli keçməsini təmin edir.
Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Mənəvi Dəyərlərin Təbliği Fondunun (MDTF) bu yöndəki fəaliyyəti də təqdirəlayiqdir.
Millət vəkili Aydın Mirzəzadə hesab edir ki, MDTF-nun digər mənəvi dəyərlər kimi dini dəyərlərin təbliğində də önəmi böyükdür:
“MDTF də adından göründüyü kimi, mənəvi dəyərlərin təbliği ilə məşğuldur.
Tariximiz, mədəniyyətimiz, mənəviyyat prinsiplərimiz, insani münasibətlər, dini inancımız və s. kimi dəyərlərimizin təbliği və s. baxımından MDTF-nun yaradılması bir başlanğıcdır. Gələcəkdə mənəvi dəyərlərimizin təbliği istiqamətində yeni və daha əhatəli layihələrin gerçəkləşdirilməsi tamamilə gözləniləndir.
Bu qurumun yaradılmasından bu günə qədər keçən müddət göstərdi ki, MDTF bürokratik, formal təşkilat olmadı. Bu qurum birbaşa cəmiyyətlə işləyir. Milli mənəvi və dini dəyərləri qorunub saxlanılmasına, inkişafına dəstək verir.
Bu baxımdan fondun fəaliyyətini, onun həyata keçirdiyi layihələri alqışlayıram və bunu odluqca faydalı hesab edirəm”
Millət vəkili: “Medianın dini məsələlərlə bağlı peşəkarlığı xüsusilə önəmlidir”
Dünya təcrübəsinin təhlili göstərir ki, medianın həyata keçridiyi düzgün dini təbliğat siyasəti cəmiyyətdə sadəcə gərginliyi azaltmır, həm də onu ciddi təlatümlərdən xilas edir. Bu isə mahiyyət etibari ilə dini zəmində baş verəcək toqquşmalara qurban gedəcək, bu qarşdırmalardan zərər görəcək minlərlə insanın xilası deməkdir. Başqa sözlə desək, medianın dini məsələlərə düzgün yanaşması, öz maarifçilik funksiyasını düzgün yerinə yetirməsi ölkə daxilində sülhün və sabitliyin bərqərar olmasına təkan verir. Ancaq bununla belə, bəzi ziyalılar hesab edir ki, media bu məsələdə öz peşəkarlığını daha da artırmalı, öz fəaliyyətini daha effektiv hala gətirməlidir. Millət vəkili Fazil Mustafa da medianın dini məsələlərlə bağlı peşəkarlığını artırmasının zəruriliyi qənaətindədir:
“Burada önəmli olan medianın peşəkarlığıdır. Peşəkar olmayan medianın bu problemi gündəmə gətirməsi asan məsələ deyil. Ona görə də öncə medianın peşəkarlığı ilə bağlı məsələ öz həllini tapmalıdır. Bu mövzuda savadlı insanlar yazmalıdır.
Ikincisi, bəzi hallarda mediada xurafatı dəstəkləyən yazlılar yer alır. Onların bir qismi sırf savadsızlıqdan, digəri isə kimlərəsə dəstək məqsədindən qaynaqlanır. Biz dəfələrlə bu cür hallarla rastlaşmışıq. Bu, olduqca yanlış yanaşmadır və cəmiyyətə də yaxşı heç nə vermir. Bu cür yazılar xurafatın daha da yayılmasına yol açır. Buna görə də problemin həlli üçün bu sahədə yazanların peşəkarlığının artırılması, onların daha da ixtisaslaşması vacibdir”.
Söz azadlığı ilə günah və qanun pozuntusu arasındakı “Tolstoy səddi”
Məlum olduğu kimi, ümummilli lider Heydər Əliyevin dönəmindən etibarən ölkəmizdə söz azadlığının təmin edilməsi və genişlənməsi istqiamətində ciddi addımlar atılmaqdadır. Bəlli bir müddətdir ki, ölkədə diffamasiya haqqında qanuna hazırlıq gedir ki, bu qanunun qəbulunun söz azadlığına daha böyük töhfə verəcəyi gözlənilir. Lakin unutmaq olmaz ki, söz azadlığı və bu azadlığın hüquqda təsdiqlənən statusu media əməkdaşlarını müəllifi olduqları fikrə görə mənəvi və hüquqi məsuliyyətdən azad etmir. Başqa sözlə desək, hansısa jurnalist və ya media orqanının söz azadlığını məsuliyyətsizlik kimi dərk etməsi, dini mövzu və məsələləri dinin və qanunun təməl prinsiplərinə zidd şəkildə şərh etməsi yanlışdır. Çünki məsələyə bu cür yanaşma, sadəcə dinə və Allaha deyil, həm də müqəddəs söz sənətinə xəyanət deməkdir.
Əslində söz azadlığı ilə sözə, ictimai maraqlara xəyanət arasında incə və aydın bir sədd mövcuddur. Hansı ki, bu səddi “Tolstoy” səddi də adlandırmaq olar. Çünki məhz məşhur rus yazıçısı Tolstoy bu incə səddi qısa və anlamlı ifadə ilə heyrətamiz dəqqiliklə təsvir edərək deyir: “Yer üzünün-ən ağır günahı – sözlə zinalıq etməkdir!”
Bəli, söz azadlığı bu azadlıqdan sui-istifadə olunduğu elə ilk cəhddə ciddi qanun pozuntusuna, ağır məsuliyyətə, mənəvi suça çevrilir. Bu, Tolstoy dünyasına görə, yer üzünün ən ağır, ən böyük günahıdır. Odur ki, hər bir media əməkdaşı söz azadlığı məsələsində diqqətli olmalı, bu azadlığın özünün də qalan bütün azadlıqlar kimi bəlli bir sərhədə malik olduğunu unutmamalıdır. Unutmamalıdır ki, bütün günahlar və qanun pozuntuları kimi sözlə zinalıq da bumeranq effektinə malikdir və gec-tez hökmən öz sahibinə geri dönür. Həm də bütün şiddət və əzəməti ilə...
Seymur ƏLİYEV
Məqalə Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin və Azərbaycan Mətbuat Şurasının 22 iyul Milli Mətbuat Günü münasibətilə “Din və media” mövzusunda keçirdiyi birgə müsabiqəsinə təqdim olunur.
