“Qeyri-neft sektorunun inkişafına baxmaraq, büdcəmiz hələ də əsaslı şəkildə neftdən asılıdır”
Manatın sabitliyinin təmini, qeyri-neft sektorunun inkişafı, çoxşaxəli və dinamik inkişafın təmin edilməsi ölkə iqtisadiyyatının qarşısında duran ən başlıca məsələlərdən biridir. Hansı ki, məlum sahələrin inkişafı ölkənin iqtisadi qüdrətini artırmaqla yanaşı, bilavasitə insanların sosial rifahının yüksəlməsinə təsir edən, bu tərəqqini situmullaşdıran mühüm amillər rolunda çıxış edir. Odur ki, Moderator.az olaraq millət vəkili Vahid Əhmədovla söhbətimizdə ölkə iqtisadiyyatının mövcud durumu, inkişaf perspektivləri və ümumi mənzərəsini işıqlandırmağa, bu mənzərəyə konkret rəqəmlərin dili ilə aydınlıq gətirməyə çalışdıq.
-Vahid müəllim, öncə ölkəmizin ümumi inkişaf tempi ilə bağlı düşüncənizi bilmək istərdik. Sizcə hazırkı inkişaf dinamikası nə dərəcədə qənaətbəxşdir?
-Son illər Azərbaycanda iqtisadi sahədə ciddi bir problem yaranmayıb. Doğrudur, 2015-ci ildə manat devalvasiyaya məruz qalandan sonra iqtisadiyyatımızda müəyyən problemlər yarandı. Bu problemlər həm iqtisadi inkişaf, həm əhalinin gəlirlərinə, həm də insanların banklarda olan əmanətlərinə, götürdükləri kredtlərə təsir etdi. Amma 2016-cı ilin dekabrında cənab prezident tərəfindən strateji yol xəritəsi imzalandı. Bundan sonra problemin həlli istiqamətində müəyyən addımlar atılmağa başladı. Istər kənd təsərrüfatına, istər sənayeyə diqqət artırıldı. Bu sahələrə dövlət tərəfindən birbaşa yardımlar edilməyə başladı. 2017-ci ildə iqtisadi göstəricilərimiz normal oldu. Ümumdaxili məhsulda, sənaye, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında artım və s. müahidə edildi. Habelə, son illərdə ilk dəfə olaraq ixrac idxalı üstələdi. Ticarət balansımızda müsbət saldo yarandı. Bu, Azərbaycan üçün çox əhəmiyyətli hadisə idi.
-Kənd təsərrüfatının ixracındakı bu artım son illər bu sahəyə ayrılan məxsusi diqqətin real nəticəsi kimi dəyərləndirilə bilərmi?
-Şübhəsiz. 2017-ci ildə cənab prezident kənd təsərrüfatına xüsusilə böyük diqqət yetirməyə başladı. Baramaçılıq, ipəkçilik, tütünçülük, üzümçülük və s. sahələrə diqqət artırıldı, əlavə subsidiyalar və dotasiyalar verilməyə başladı. Məhz bunun nətiəsində 2017-ci ildə kənd təəsrrüfatı məhsullarının ixracında təxminən 35% həcmində artım oldu. Bu, qeyri-neft sektorunun valyuta axınını artırması demək idi. Stareteji yol xəritəsinin qəbulunda da əsas məqsəd qeyri-neft sektrunun inkişafı idi.
Qeyri-neft sektoru sahələrinə kənd təsərrüfatı, sənaye, turizm və insan kapitalı daxildir. Bu sahələrə diqqət artırıldı. Turizm sahəsində də ciddi irəliləyiş oldu. Azərbaycana turizm axını 2017-ci ildə təxminən 30% artdı. Doğrudur, turizmdə müəyyən problemlər var. Qiymət, xidmət və s. kimi problemlər var. Lakin yəqin ki, yaxın gələcəkdə bunlar da öz müsbət həllini tapacaq.
-Sizcə bu gün ölkədə iqtisadi tərəqqiyə nail olmaq, iqtisadiyyatın sistemli inkişafını təmin etmək üçün diqqət yetirilməsi gərəkən ən mühüm amil nədir?
-Hesab edirəm ki, indiki halda əsas vəzifələrdən biri milli valyutanın məzənnəsini qoruyub saxlamaqdır. Bu, olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edən bir məsələdir. Manat 1,7 səviyyəsində qorunub saxlanılır. Hesab edirəm ki, 2018-ci ilin sonuna qədər manat elə bu səviyyədə qalacaq. Əvvəla hökumətin kifayət qədər ehtiyatı var. Ikincisi, idxal-ixrac əməliyyatlarında müsbət saldo yaranıb. Ixrac idxalı üstələyib. Üçüncüsü, neftin qiyməti də manatın qorunub saxlanılmasına şərait yaradıb. Digər tərəfdən, bank sektorunda atılan addımar – pul kütləsinə nəzarətin gücləndirilməsi manatın stabil qalmasına şərait yaradır. 2018-ci ilin I rübünün də göstəriciləri müsbətdir. Ümümdaxili məhsulda və qeyri-neft sektorunda artım var. Kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracında da artım müşahidəe dilir. Əgər 2018-ci ildə neftin qiyməti bu səviyyədə qalarsa, ciddi bir problem olmayacaq.
-Son aylar neftin qiymətinin artması müşahidə edilir. Sizcə bu, dövlət büdcəsinə yenidən baxılmanı təmin edə bilərmi?
-Bəli. Hətta hesab edirəm ki, 2018-ci ilin may ayında dövlət büdcəsinə yenidən baxıla bilər. Büdcədən maliyyələşən qurumların, həkimlərin, müəllimlərin maaşına yenidən baxılması mümkündür. Müəyyən sahələr var ki, ora əlavə investisiya qoymaq lazımdır və hökumətin buna imkanı var. Bu baxımdan büdcəyə yenidən baxılması mümkündür.
-Qeyri-neft sektorunun inkişafının qənaətbəxş olduğunu vurğuladınız. Bu halda əminliklə deyə bilərikmi ki, iqtisadiyyatımızın neftdən asılılığı tədricən azalır?
-Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığın dövlət başçısı İlham Əliyev həmişə qeyd edib. Yadımdadır. 2004-2008-ci il regionların iqtisadi inkişaf planı ilə bağlı 2004-cü ildə Gülüstan sarayında sözgedən proqramın müzakirəsi gedirdi. 2004-cü ildə İ.Əliyev hökumətin qarşısında iki məsələ qoymuşdu. Birincisi, qeyri-neft sektorunun inkişafı, ikincisi Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi. Bu məsələ həmişə gündəmdə olub. Amma bu məsələ ilə daha ciddi 2016-ci ildən etibarən məşğul olunmağa başlayıb. Strateji yol xəritəsi qəbul edildi, inkişaf istiqamətində daha konkret addımlar atıldı.
2018-ci il üçün neftin qiyməti 45 dollardan götürülsə də hazırda neftin qiyməti 75 dollardır. Neftin qiyməti yüksək olduqca ölkəyə daxil olan gəlirlər də artır. Biz istəsək də, istəməsək də neft amili Azərbaycan iqtisadiyyatında başlıca amillərdən biridir. Doğrudur,qeyri-neft sektorunda inkişaf var. Amma bu inkişaf neftdən asılılığı əsaslı şəkildə azaltmayıb. Lakin bu inkişaf indiki templə getsə, biz 1-2 ildən sonra bunun səmərəsini daha çox görəcəyik.
Son 2-3 ildən neftdən asılılıq müəyyən qədər azalıb. Amma buna baxmayaraq, bu gün mən yenə də deyə bilmərəm ki, dövlət büdcəsi neftdən asılı deyil. Büdcəmiz neftdən asılıdır. Büdcə vəsaitələrini 75-80%-ni neftdn gələn gəlirlər təmin edir. Biz həmişə Neft Fondundan transferti azaltmağa çalışmışıq. Istəyimiz bu olub. Amma indiki şərait buna imkan vermir.
-İndiki şərait buna imkan vermir” dedikdə konkret nəyi nəzərdə tutursunuz?
-Birincisi, xərclərimiz həddindən artıq çoxdur. Ölkəmizdə çox iri layihələr həyata keçirilir. Məsələn, Bakı-Qars dəmir yolu istifadəyə verilib. Hansı ki, onun müəyyən hissələrində iş gedir. İranla Azərbaycan arasındakı dəmir yolu xəttinə də müəyyən vəsait ayrılıb. TANAP-TAP layihəsinin istifadəsinə hazırlıq gedir, yəqin ki, yaxın gələcəkdə bu da reallaşacaq. Bu vəsaitlər isə əsasən Dövlət Neft Fondundan ayrılan maliyyə hesabına formalaşır. Bu templə gedəriksə, qeyri-neft sektorunun inkişaf faizini yüksəldə bilərik. Belə olarsa, dövlət büdcəsinin neftdən asılılığı da azalar. Azərbaycanın dövlət başçısının hökumət qarşısında qoyduğu əsas vəzifə də neftdən asılılığı azaltmaqdır.
Ardı var...
Seymur Əliyev
