İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimli gündəmin bir sıra aktual iqtisadi mövzuları ətrafında Moderator.az-ın suallarını cavablandırıb:

         

- Mayın 31-də Milli Məclisin plenar iclasında 2016-cı ilin dövlət büdcəsinin icrası məsələsi müzakirə olunacaq. Ötən ilin büdcəsinin icra vəziyytini necə qiymtləndirirsiniz?  

         

- Əgər nəzərə alsaq ki, 2016-cı ilin dövlət büdcəsi həm qlobal, həm də  Azərbaycan kontekstində çox çətin və mürəkkəb, eyni zamanda iqtisadiyyatımızın resessiyaya məruz qaldığı bir şəraitdə icra olunur, onda ötən ilin büdcəsinin icra vəziyyətini, gəlirlər üzrə proqnozdan 4 faiz çox, xərclər üzrə isə 4 faiz aşağı səviyyədə icrasını qənaətbəxş hesab etmək olar. 2016-cı ilin büdcəsində Dövlət Neft Fondundan ayırmalar azalıb. Bu məsələ bizim daim qaldırdığımız məsələlər sırasında həmişə xüsusi yer tutduğundan, təbii ki, müsbət qiymətləndiririk. Ötən ilin büdcəsi inflyasiyanın ikirəqəmli səviyyəyə çatmasına birbaşa təsir etməyib. İqtisadiyyat resessiya vəziyyətində olduğu bir şəraitdə büdcənin sosial xərclərinin artırılmasını da müsbət dəyərləndirmək olar.

        

       

- Ötən ilin büdcəsində gəlirlər proqnozdan artıq olsa da, ümumiyyətlə götürdükdə onun məbləği 2012-ci ilin büdcəsi səviyyəsinə enib. Buna  Dövlət Neft Fondundan transfertlərin azaldılması da təsir edib. Kiminsə öz bank hesabından çıxardığı puldan 1 faizlik vergi tutmaqla büdcəni doldurmaq, pensiya yaşını artırmaqla isə büdcə vəsaitinə nəzərəçarpan qənaət etmək olmaz. Belə epizodik mənbələr fundamental mənbələrlə əvəz olunmalıdır. Dövlət Neft Fondundan transfertlərin azaldıldığ şəriatdə büdcə gəlirlərini artırmaqdan ötrü real mənbələrdən istifadənin dairəsini genişləndirmək, eləcə də  əlavə mənbələrdən istifadənin səmərəliliyini artırmaq lazımdır. Eyni zamanda büdcə vəsaitinə qənaət edilməsi, ondan istifadənin səmərəlilyini artırmaq üçün işlər davam etdirilməlidir. Hesabatlılıq və şəffaflıq sahəsində işlər genişləndirilməlidir.  

      

- İndiyəcən büdcə gəlirlərinin artırılmasında neft glirlərindn istifadə aparıcı rol oynayıb. İndi neft gəlirləri kəskin surətdə azalıb. Ona görə büdcə gəlirlərinin artırılması və xərclərindən istifadənin səmərəliliyinin artırılmaısının ağırlıq mərkəzi köklü, sistemli və davamlı islahatlar üzərinə keçirilməlidir. 

Bu baxımdan hazırda Azərbaycannın qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri neft-qaz sahəsinin üstün inkişafına əsaslanan iqtisadi inkişaf modelindən insan inkişafının prioritet təşkil etdiyi və tədricən dominantlığına əsaslanan innovasiyalı inkişaf modelinə keçid prosesesini maksimum sürətləndirməkdən ibarətdir. Bu məsələdə isə həlledici rol dövlət idarəetmə sisteminin fəaliyyətini günün tələbləri səviyyəsinə çatdırmaqdır. Artıq bu istiqamətdə addımlar başlanıb:

Bu sahədə islahatlar başlamazdan əvvəl əhalisi 10 milyonun altında olan kiçik bir dövlət olmasına baxmayaraq Azərbaycanda 20 nazirlik və təqribən bir o qədər də komitə, xidmət və sair baş idarələr var idi. Azərbaycanda əhalinin hər 10 min nəfərinə düşən dövlət idarəçiliyi sahəsində çalışanların say göstəriciləri normal hesab oluna biləcək ölkələrlə müqayisədə yüksəkdir. Belə vəziyyət, xüsusən indiki mərhələdə həm idarəetmə sisteminin səmərəli fəaliyyətinə mane olur, həm inhisarçılıq, korrupsiya, kölgə iqtisadiyatı və s. mənbələrindən biri kimi çıxış edir, həm də maliyyə baxımından büdcə üçün çox ağır bir yükdür. Dövlət idarəetmə və tənzimləmə sisteminin əsaslı surətdə modernləşdirilməsi, dünyada gedən proseslərə operativ reaksiya verən və operativ qərarlar qəbul edən “çevik və kiçik hökumət” modelinə keçilməsi həm dövlət vəsaitinə xeyli qənaət etməyə, həm də  bu əsasda idarəetmənin çevikliyinin artırılması və səmərəliliyinin yüksəldilməsinə imkan verər.  

        

İkinci, əslində isə əsas magistral yol-ölkədə iqtisadi fəallığı artırmaqdır. 2016-cı ilin büdcə siyasəti ötən il ölkədə həyata keçirilən sərt maliyyə-kredit, pul siyasətinin tərkib hissəsi olub. Belə siyasət məqbul zaman həddindən uzun müddət davam etdikdə əks nəticələr verir və real sektorun inkişafını ləngidir. Ona görə də büdcənin istehsal sektoru ilə birbaşa və dolayı əlaqəsini gücləndirmək qeyri neft sektorunun şaxələndirilmiş, hərtərəfli və rəqabət qabiliyyətli inkişafına nail olmağa təkan vermək lazımdır. Bu həm də manatın etibarlı şəkildə dayanıqlığının təmin edilməsinin əsas şərtidir.

       

Üçüncü, böyük mənbə kimi - kölgə iqtisadiyyatının kriminal tərəflərini islah eləmək, vergiyə cəlb edilməsi mümkün olan hissəsini vergiyə cəlb etməklə büdcəyə yüz milyonlarla manat əlavə vəsait cəlb etmək olar.

      

Hazırda  təhsilə yönəldilən vəsait ÜDM-in 3 faizi, büdcə xərclərinin isə 10 faizi səviyyəsindədir. Təhsilimizi inkişaf etdirib rəqabətqabiliyyətli etmədən, müasir tələblərə cavab verən rəqabətqabiliyyətli və səmərəli fəaliyyət göstərən iqtisadiyyat qurmaq, insan inkişafını sürətləndirmək olmaz...Elmə büdcənin 0,8 faizi yönəldilir ki, bu da ÜDM-in 0,2 faizindən də azdır. Yəni elmə ayrılan vəsait bu sahə üçün kritik hesab oluna hədədən 11 dəfə azdır. Halbuki işlər rasional qurulsa, elmə yönəldilən hər manat azı 10-15 manat gəlir gətirə bilər. Ona görə sadaladıqlarımızla yanaşı Azərbaycanın texnoloji cəhətdən daim geri qalması kimi çox ciddi və taleyüklü bir problemin həllini fundamental şəkildə həyata keçirməkdən və əhalininin güzəranını ölkə potensialına layiq səviyyəyə qaldırmaqdan ötrü digət şərtlərlə yanaşı həm də mütləq surətdə təhsil və elm sahəsində köklü islahatlara getmək şərtilə büdcənin strukturunda əsaslı dəyişikliklər etmək, elmə və təhsilə həm büdcədən, həm də büdcədənkənar mənbələrdən sərmayə qoyuluşunu əhəmiyyətli dərəcədə, ondan istiafadənin səmərəlilyini əsaslı surətdə artırmaq  lazımdır.

          

     

- Beynlxalq Bankın səhmlərinin böyük hissəsi Maliyyə Nazirliyinə məxsusudur. Ona görə əsas ağırlıq istqrazlara düşsə də, bu yöndə sözügedən olayların gələcəkdə büdcəyə həm birbaşa, həm də dolayı təsirinin olacağı təbiidir.

     

- Beynəlxalq Bankın aqibəti necə olacaq? Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının ölkənin bank sistemini təpəsi üstə qoyması nə ilə sonuclanacaq?    

      

- Verdiyiniz bu iki sualın yerini dəyişəndə cavab xeyli aydınlaşır”¦Fikrimizcə siz dediyiniz artıq baş verib, yəni əsasən sonuclanıb. Bəlkə də kimlərsə bunu görmürdü, bəlkə də kimlərəsə sərf edirdi, yaxud da “harda qırıla-qırıla” prizmasından yanaşırdı”¦Amma biz görürdük və daim deyirdik”¦ həm də istər Milli Məclisdəki, istər  mətbuatdakı  çıxışlarımızda bank sahəsindəki vəziyyətə dair fikrimizi  çox sərt ifadələrdən istifadə etməklə deyirdik ki, bəlkə təsir edə”¦Nə düşmüşdü ki, biz axına qarşı çıxıb özümüzü hamı ilə pis edirdik?...Bunu ona görə edirdik ki, qaldırdığımız problemlər bank sektorunu indiki vəziyyətə gətirib çıxarmasın”¦

Hökumət və aidiyyatı qurumlar bundan nəticə çıxarmalı və arada yad hesab etdikləri fikirləri də vaxtında  dəyərləndirməyi öyrənməlidir. Amma bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, artıq olan olub,”¦qorxduğumuz baş verib. Ona görə də indi yaranmış vəziyyətin müxtəlif rakuslardan izah edilməsinə və tənqidi təhlillərə sərf olunan vaxtın  xeyli hissəsini bu vəziyyətdən optimal variantda çıxış yollarının axtarılmasına yönəltmək lazımdır. Birinci mərhələdə mən də daxil olmaqla bu barədə fikir yürüdən və yazanların hamısı Beynəlxalq Bankın ətrafında yaranan olayın ən kəskin şəkildə tənqidi təhlilini verdik. Yaranmış vəziyyətin  dövlət üçün çox baha başa gəldiyini, reytinqlərə, əlverişli şərtlərlə kredit almaq imkanlarına mənfi təsir göstərdiyini dedik. Beynəlxalq Bankın düşdüyi durum bəzi xarici mətbuat orqanlarının ifadə etdikləri kimi, bütövlükdə Azərbaycanın çöküşü olmasa da, Azərbaycanın bank sisteminin çox ağır durumda olduğunu göstərir.

Mayın 23-də Londonda Azərbaycan Beynəlxalq Bankının xarici kreditorları ilə keçirilən görüş bu bankın xarici öhdəliklərinin restrukturizasiyası ilə bağlı vəziyyəti xeyli aydınlaşdırdı. Ona görə də indi diqqəti daha çox 3 məqama yönəltmək lazımdır:birincisi xarici kreditorlarla münasibətdə qarşılıqlı faydalı variantdan Azərbaycanın xeyrinə maksimum faydalanmaq; ikincisi, Beynəlxalq Bank ətrafında əlavə ajotajın yaranmasına imkan verməmək;  üçüncüsü, ölkənin imicinə, kredit reytiqinə mənfi təsir göstərən amilləri neytrallaşdırmaq. Əgər sağlamlaşdrma planında nəzərdə tutulanlar sistemli, vaxtında və ardıcıl şəkildə həyata keçirilsə, şəffaf idarəetmə, açıq formada islahatların aparılması ilə bu sadalananalar xeyli dərəcədə nail olmaq olar. Azərbaycan Beynəlxalq Bankını yenidən əvvəlki mövqeyinə qaytara bilər. Ümid edək ki, restrukturizasiya prosesinə paralel olaraq bankda bu islahatlar prosesi də qeyd etdiyimiz yöndə aparılır. Bu, nə qədər tez baş verərsə, bir o qədər işin xeyrinədir. İndiki mərhələdə həm bankın, həm də restrukturizasiya prosesini həyata keçirən digər qurumların əsas vəzifələrindən biri baş verənlər barədə ictimaiyyəti mütəmadi məlumatlandırmaqdır. KİV-lər, xüsusən də televiziya vasitəsilə həm bank, həm də aidiyyatı dövlət qurumları tərəfindən “öhdəliklərin ötürülməsi prosesinin əhalinin bu bankdakı əmanətlərinə, bankın vətəndaşlarımıza göstərdiyi xidmətlərə təsirinin olmayacağı” barədə açıqlaması yaxın günlər ərzində müntəzəm olaraq əhaliyə çatdırılmaslıdır ki, bu sahədəki narahatçılıqlar aradan qalxsın.