Hər il Ramazan dönəmində müsəlman cəmiyyətlərində əməl məsələsi gündəmə gəlir. Və əməl dedikdə də “daha çox ibadət etmək, oruc tutmaq, qonşuya, kasıba əl tutmaq, rəftarlarında başqalarının könlünə dəyməmək” və s. kimi nümunələr önə çəkilir. Görəsən bu sadalananlar kifayətdirmi? Əgər kifayətdirsə, cəmiyyətimiz hər növbəti Ramazanda hansı əməl zəfərlərini qutlamağı haqq edir?

 Moderator.az-ın əməkdaşı bu qəbildən olan suallarla hər hansı bir dinşünas alimə, yaxud ekspertə deyil, yazıçı-tarixi araşdırmaçı Xaqani İsmayıla müraciət edib. Səbəbsə odur ki, o, türklərin, müsəlmanların əksər coğrafiyalarda tarixi faciələrini (soyqırımlarını) araşdırıb və bu durumlara düşməkdə müsəlmanların özlərinin məsuliyyətini, daha doğrusu topluluq olaraq səhlənkarlıq dərəcələrini, başqa sözlə əməllərindəki yetərsizlikləri də görə və açıqlaya bilər.

-Çox təəssüf olsun ki, əmələ çağırışlar, Sizin də dediyiniz kimi, əsasən yuxarıdakı fəaliyyətlərlə məhdudlaşdırılmış kimi görünür. Əgər Ramazan günahların bağışlanması və s. üçün fürsət ayıdırsa, o zaman həm də müsəlmanlar üçün bir növ daxili hesabat ayı ola bilər. Yəni ötən ilki Ramazan ayından növbəti Ramazanadək mömin nə kimi faydalı əməllər ortaya qoymuşdur? Unutmaq olmaz ki, hər bir möminin həmçinin vətəni (yurdu) vardır, o, başqa məsuliyyətləri ilə yanaşı, həm də vətəndaşdır ”“işğal olunan torpaqların taleyi onu düşündürməlidir! O, hər hansı cəmiyyətin üzvüdür ”“həmin cəmiyyətdə qayda-qanunun, ədalətin durumu onu qayğılandırmalıdır! O, bəlli bir xalqın övladıdır ”“o xalqın yaraları onu sızıldatmalı, gələcəyi onu məqsədyönlü fəaliyyətə dəvət etməlidir!

-Sizcə, bu amillərin yetərincə nəzərə alınmaması nə ilə bağlıdır?

-Dinin və dindarın vəzifəsinin doğru təqdim olunmaması ilə! Dünyada baş verən bugünkü proseslərdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, indiki əksər insanların yaşadığı əsl islam deyil ”“təqdim və mən deyərdim ki, təlqin olunmuş “islam”dır! Yəni müsəlmançılıq idarə olunur! Və müsəlmanlar tərəfindən deyil!

-Dünya müsəlman ölkələrinin kənardan idarə olunduğunun bəlli məsələ olduğunu söyləyə bilərlər...

-Aydındır. Ancaq mən müsəlmanların özlərinin məsuliyyətini önə çıxarmaq istəyirəm. Məhz müsəlmanlar onların kənardan idarə olunma mexanizmini pozmağa çalışmalıdırlar: əlahiddə hər hansısa fəaliyyətlə deyil, ömürlük məqsədyönlü fəaliyyət (əməl) zənciri ilə. Gəlin diqqət edək: Azərbaycanda hansı dini fondlar var? Yoxdursa, ianələr toplamaqla bunu kim formalaşdırmalıdır? Hansı dini icma özgür mediaya, milli kitablara, maarifçiliyə və s. təşkilati və maddi dəstək verir. 10 dəfə Həccə getmiş həmvətənimiz növbəti ildə millətin taleyüklü məsələləri ilə bağlı hər hansı bir layihəyə, kitaba dəstək vermək əvəzinə, yenə də artıq vəsaitini Həccə getməyə, yaxud başqa bir arvad almağa sərf etməyə üstünlük verir.

İndi bir az da qafil dindar qardaşlarımızın (bacılarımızın) əməllərinin yekunlaşdığı bəzi uzaqmənzilli nəticələrə və üzərində düşünmək gərəkən suallara diqqət edək:

1/ Müsəlmanlar basabasla Həccə gedir, Səudiyyə Ərəbistanı varlanır, xalqı eyş-işrət içində yaşayır, dövlət sifarişli terrorçuları maliyələşdirir və həmin pullardan milyardlarla ölçülən bir hissəsinə də (heç bir yerə atmamaq şərti ilə ABŞ-dan silah alıb, anbarlara yığır;

2/ Məkkədə kəsilən qurbanların böyük bir hissəsi, Türkiyə din alimlərindən birinin dediyi kimi, söyuducular yetişdirmək problemi üzündən qoxuyur və çöplüyə atılır, qurban kəsdirən həmin hacının da öz vətənində nə qədər ac-yalavac, həftələrlə ətə və yardıma möhtac insanlar var!

3/ Əgər müsəlmanlar doğru yoldadırlarsa, o zaman hal-hazırda inkişaf vüsəti götürmüş çağdaş dünyanın harasındadırlar: hansı bəşəri elmi, texnoloji və b. nailiyyətlərə imza atıblar?! (Hansı yenilikləri də mənimsəyiblərsə, əksəri “kafir ölkələr”in nailiyyətləridir!);

4/Üstəlik Səudiyyə Ərəbistanının dini başbilənləri sağlam və gənc cütlüklər üçün Marsa köçməyi intihara bərabər tutub “haram” elan edərək müsəlmanları gələcək bəşəriyyətin indidən “qara dəftər”inə salıblar. Bu qadağa, sonuc olaraq o anlama gəlir ki, bəşəriyyətin gələcəyi üçün digər planetə köçmək zərurət olarsa başqaları indidən həmin strateji eksperimentə fədakarlar yetişdirə bilir, müsəlmanlar isə qorxaq, yaramaz toplum olaraq insanlığın qurtuluşu üçün fədakarlıq edə bilməz, gələcəkdə başqa xalqların hesabına hazır təcrübədən yararlanmaqları isə “halal” olar.

Gülünc deyilmi?

Başqa sözlə, islam qorxaq, bəsirəti bağlı, haramzada, korazehin, dünyanı qaranlıq pərdənin arxasından alatoran görən robotların dini halına gətirilir. İslam hal-hazırda bir-birini düşman edən təriqətlərin, daha doğrusu partiyalara bənzər icmaların vitrinində süni bəslənmiş vəhşiliklər və qeyri-milli, qeyri-insani keyfiyyətləri özündə daşıyan qəflət ünsürləri ilə səciyyələnməkdədir.

-Sizcə, əsl mömin müsəlmanlar bu fəlakətə aparan gedişata necə təsir göstərə bilərlər?

-Onların sağlam hissəsi bir məxrəcə gəlməli, milli qüvvələrlə, cəmiyyətin sağlam institutları ilə və dövlətlə səmərəli təmas və işbiliyində olmalıdırlar. İbadət və Qurani-Kərimin fövqündə dindarlara heç kəs lazım deyil, yəni onlar özlərini görəvləndirilmiş kimi aparan vasitəçilərdən (“Cənnətə vəsilə olacaq” araçılardan) imtina etməlidirlər. Özəlliklə də dindarlarımız Cümə namazlarından sonra millət, cəmiyyət və dövlətin inkişafı üçün düşünüb-daşınıb müzakirələr aparmalı, cəmiyyətin inanılmış elm adamlarının, yazıçı və öncül ziyalıların, milli siyasət liderlərinin, dövlətçiliyə bağlılığı şübhə doğurmayan dövlət nümayəndələrinin və medianın yardımından faydalanmağa çalışmalıdırlar. Bu düyünlərin açılmasında həmçinin bəzi uzaqgörən millətlərin həyatında dinin rolunun dərk edilməsi də baxışlara müəyyənlik gətirə bilər. Məsələn, min yeddi yüz illən artıq bir sürədir ki, ermənilərin kilsələri və onlardan da daha qədim olan yəhudilərin sinaqoqları daha çox milli kimliyin qorunması və milli mücadilə qalasıdır. Əsrlərlə bu xalqların dövlətçiliyi olmadığı halda dini mərkəzlər onlara etnik immunitetin təşkilində uca məbəd rolunu oynayıb. Həmçinin cəmiyyət, dövlət və media da bütün var gücü ilə vətəndaşın din pərdəsi altında itirilməsinə qarşı ardıcıl, konseptual və amansız mübarizə aparmalıdır. Yoxsa həryönlü fəlakət və islamın, insançılığın iflası bütün coğrafiyalarda qaçılmaz olacaqdır!

-Tanrı qorusun!..