Yanvarın 24-də 2003-cü ilin oktyabr məhbusları ilə bağlı Ali Məhkəmənin Plenumunun qərarı oldu. Sözügedən qərara əsasən, 15-16 oktyabr hadisələrinə görə həbs olunan və 17 ay həbsdə olan müxalifət liderləri ilə bağlı çıxarılan bütün məhkəmə hökmləri ləğv edilib, iş yenidən baxılması üçün Bakı Ağır Cinayətlə Məhkəməsinə qaytarılıb.

Təbii ki, bu, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin (AHİM) bir neçə ay öncə 4 müxalifət liderinin hüquqlarının bərpasını nəzərdə tutan qərarın sayəsində mümkün oldu. Ancaq mətbuat bu qərarla bağlı xəbərlərə müxtəlif məzmunlu sərlövhələr qoydu və fərqli prizmadan şərhlər verildi. Odur ki, Ali Məhkəmənin Plenumunun qərarının gerçək açmasını öyrənmək üçün oktyabr məhbuslarından biri, sabiq millət vəkili, AXP sədri Pənah Hüseynə müraciət etdik.

- Əvvəla, bu, gözlənilən bir qərar idi. Çünki Azərbaycan Konstitusiyası və qanunvericiliyinə görə, İnsan Haqları Məhkəməsinin qərarları icra üçün məcburi xarakter daşıyır. 2011-ci ildə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin 4 şikayətçinin - Rauf Arifoğlu, Sərdar Cəlaloğlu, Arif Hacılı və Pənah Hüseynin şikayətləri əsasında həmin işdə keçmiş şəxslərin ümumi işi haqqında qəbul etdiyi qərar qəti qüvvəyə minmişdi. AİHM qərarın  mahiyyəti ondan ibarət idi ki, şikayətimiz əsaslı və haqlıdır. Belə ki, mühakimə zamanı Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının bir sıra müddəaları, o cümlədən  6-cı, yəni ədalətli mühakimə hüququ maddəsinin bir sıra bəndləri ciddi şəkildə pozulması təsbit edilir. Belə bir tövsiyə verilmişdi ki, bütün bu hüquqi pozuntuların aradan qaldırılmasına imkan yaratmaq üçün real şərait bərpa olunmalıdır. Bunun üçün də yenidən məhkəmənin keçirilməsi tələb olunur.  Ona görə də həm Ali Məhkəmənin, həm də Apelyasiya Məhkəməsinin və Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəmənin qərarlarının hamısı ləğv edildi. Yəni bunun bir mənası, hüquqi nəticəsi odur ki, həmin iş üzrə bütün adı keçən şəxslər hazırda məhkum olunmamış sayılırlar.

- Bilirsiniz necə ki, ittiham və hökm siyasi idi,  eləcədə AHİM- in qərarın da əsas nəticəsi siyasi-hüququ xarakterdədir. Faktiki olaraq bizə və 2003- cü ildə saxtakarlığa və hakimiyyətin zəbtinə qarşı çıxan minlərlə etirazçıya bəraət hökmündədir, ovaxtkı hadisələrə, o cümlədən kütləvi repressiya və məhkəmə divan tutmalarına qarşı olan bir qərardır.  Bİz  sübut edirdik ki, bizə qarşı ittihamlar siyasi səbəblərlə şərtlənir və qondarmadır, bu hökmlər mütləq ləğv olunacaq. Və olundu. İttihamı və hökmü verənlər özləri öz qərarlarını ləğv etdilər! O ki qaldı sualınızın konkret cavabına, Ali Məhkəmə Plenumunun dünənki  qərarına qədər də ləğv olunan məhkəmə qərarlarının elə bir real nəticələri qalmamışdı. O vaxt məhkum olunmuş şəxslər barəsində əfv çıxarılmışdı və digər məhkəmə qərarları ilə  ümumiyyətlə, hüquqi mənada məhdudiyyətlər nəzərdə tutan məhkumluq götürülmüşdü. Amma hər halda müəyyən tərcümeyi-hal yazılarkən “bu, hansısa hadisəyə görə məhkum olunmuşdur” qeydi yeni məhkumluq qərarı olmayacaqsa artıq yoxdur.

- Avropa Məhkəməsi 16 oktyabr 2003-cü il hadisələrinə görə bir sıra şəxslərin şikayəti əsasında  haqqında qərarlar çıxardıb və presedent qaydasında da bu, yəqin ki, onların hamısına aid olacaq. 

- O işlər haqqında ki, Avropa Məhkəməsində qərar çıxardılıb - sözün doğrusu, mən o qərarların hamısı ilə tanış deyiləm və orda nə tövsif olunduğundan xəbərsizəm, amma hər halda 6-cı maddənin pozulması halı qeydə alınıbsa, onlar barədəki qərarlar da ləğv ediləcək. Amma eyni zamanda dediyim hal yoxdursa da,  bizim qərarın yeni hal yaratmasına istinad edib şikayət edilməsi məsələsi gündəmə gələ bilər. Bu sahədə ixtisaslı hüquqşünaslarla məsləhətləşmək lazımdır. Fuad Ağayev, İntiqam Əliyev və bu sahədə təcrübəsi olan digər təcrübəli hüquqşünasları nəzərdə tuturam.

- Həmin şəxslərin bir neçəsi internet üzərindən suallar verirlər ki, “bu ərəfədə biz nə edək, bu qərar bizə aiddirmi?” Siz deyin, onlar nə etsinlər, məhkəməyə müraciət etsinlərmi? Onların bəziləri var ki, yerli məhkəmə instansiyası onların üzərinə dəymiş zərərə ödəmə tələbini qoyub. Məsələn, hazırda mühacirətdə olan Kənan Hacıəkbəroğunun üzərində belə bir hökm var...

 

 

“Əminəm ki, nə vaxtsa Azərbaycanda hüquqi dövlət qurulduqdan və siyasi situasiya dəyişdikdən sonra bütövlükdə bu iş üzrə məhkum olunmuş bütün şəxslərə bəraət veriləcək”

- Yoxdur. Onlar Avropa Məhkəməsinə şikayət etməyiblər. 

- Bu, vəziyyəti bir qədər dəyişir. Prinsip etibarilə indiki şəraitdə bunun onlar üçün hansısa konkret hüquqi imkanlar yaratmadığı qənaətindəyəm. Ancaq hər halda hüquqşünaslara müraciət etmək lazımdır.

- O vaxt ümumiyyətlə, bu işlərin ayrı-ayrı cinayət işləri kimi qruplaşdırılması əslində doğru deyildi. Ona görə də indi vəziyyət ayrı-ayrı şəxslər haqqında müstəqil qərarlar kimi meydana çıxır. Məsələn, bir iş üzrə bəraət verilə bilər, o biri işlər üzrə olan məsələlərdə bəraətin verilib-verilməməsi mübahisələndirilə bilər. Bilirsiniz, siyasi iş olduğuna görə bu iş hüquqi-siyasi xarakter daşıyır. Mən əminəm ki, nə vaxtsa Azərbaycanda hüquqi dövlət qurulduqdan və siyasi situasiya dəyişdikdən sonra, bütövlükdə bu iş üzrə məhkum olunmuş bütün şəxslərə bəraət veriləcək. Bizim özümüzün haqqımızda da bəraət hökmü yoxdur. Ali Məhkəmənin qərarı işin yenidən məhkəmənin hazırlıq mərhələsinə qaytarılmasını nəzərdə tutan bir qərardır. Bu, Avropa Məhkəməsi qərarının avtomatik icrasına yönəlik bir qərardır, heç şübhəsiz, ciddi bir məsələdir, lakin hüquqi baxımdan həm də rutin bir qərardır.

- Yox, bu, mümkün deyil. Çünki yuxarıda qeyd elədim ki, barəmizdə əfv var və əfv fərmanı məhkəmənin yurisdiksiyasına daxil olan bir məsələ deyil, bunun ləğvi və ağırlaşdırılmış hallar şəkilində eyni iş üzrə geriyə şamil olunması da mümkünsüzdür. Ümumiyyətlə isə yaranmış vəziyyətdə bu məsələ nəzəriyyəçi hüquqçular üçün maraqlı tədqiqat mövzusudur.

-  Burda iki hal daha çox ehtimal olunandır. Biri bundan ibarətdir ki, hazırlıq iclasındaca bu iş təkmil istintaqa qaytarılacaq. Belə nümunələr var. Avropa Məhkəməsinin bəzi qərarlarından sonra məhkəmə hökmləri ləğv edilib, müvafiq instansiya məhkəməsinə qaytarıldıqdan sonra  iş təkmil istintaqa göndərilib və orda da itib-batır. Azərbaycanda belə bir praktika var. Ancaq sırf hüquqi baxımdan bu məsələ qüsurludur və tərəfimizdən şikayətləndirilə bilər. Çünki AHİM- in qərarı ittihamnamə barədə yox, məhkəmə hökmləri barədədir. İstənilən halda məhkəmə istintaqı aparılmadan bu tipli qərar qanunsuz olacaq. İkinci ehtimal ondan ibarətdir ki, - əslində onlar üçün daha sərfəlisi budur - şəraitin ciddi şəkildə dəyişməsini əsas götürüb işə xitam verə bilərlər. Doğrudur, bu halda da qərar qüsurlu olacaq. Biz bəraət tələbi ilə yenə şikayət edə bilərik. Bunu məhkəmə də edə bilər, istintaq orqanı da.

- Bu məsələni mürəkkəbləşdirən məsələlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bəraət olarsa, təbii ki... Mən xatırlayıram, bizim yoldaşlarımızdan bəziləri elə məhkəmədə onlara bəraət verilməsini, o cümlədən təzminat verilməsini tələb edirdi. Bu halda məhkəmə bəraət hökmü çıxararsa, o halda təzminat məsələsi də gündəmə gələ bilər. Əgər məhkəmə istintaqı gedərsə, bu barədə vəsatət əvvəlcədən qaldırılacaq və bəraətin verilməsi, eyni zamanda təzminatın ödənilməsini də irəli sürmək olar.

- Bu, təzminat davası açan şəxsdən asılıdır. Ancaq təbii ki, ağlabatan rəzəm olmalı və artıq əsaslandırılmış şəkildə ortalığa qoyulmalıdır. Bura dəymiş konkret maddi zərər, mənəvi təzminat məsələsi və sair məsələlər var. Əsas əlbəttə ki, bu deyil. Əsas olan və olacaq  siyasi hesablaşmadır.

musavat.com