***            ***

İlham Əliyev: “Yeni qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz üzərinə götürdüyü çətin tarixi vəzifəni imkanlarının ən son həddində çalışaraq şərəflə yerinə yetirdi”.

*** ***

Bir neçə gündən sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 103 illiyini qeyd edəcəyik. Mövzunun aktuallığını nəzərə alıb BDU-nun müəllimi, dosent Boran Əzizin bu yaxınlarda çapdan çıxmış “Cümhuriyyətə gedən yol:milli azadlıq hərəkatının aktuallığı,mənbələri,dövrləri və cərəyanları”kitabından diqqətəlayiq bir parçanı oxucularımıza təqdim edirik: 

 

Azərbaycanın dövlətçilik tarixi e.ə. III-II minillikdən başlayır. Bu müddətdən Cümhuriyyətə qədər olan dövlətlərin adları və paytaxtları müxtəlif olmuşdur. Adı, Azərbaycan, paytaxtı Bakı olan dövləti tarixdə ilk dəfə torpağı nurla dolmuş M.Ə.Rəsulzadə və onun silahdaşları yaradıb.

 

Cümhuriyyət təsadüfən, kiminsə çar Rusiyasından bilik, bacarıq və təhsilinə uyğun vəzifə ala bilməməsindən deyil, çarizmin torpaqlarımızda həyata keçirdiyi müstəmləkə siyasətindən, həmçinin dünyada, Avropada, Rusiyada, bölgədə və Vətənimizdə gedən proseslərdən, aparılan ağır, məqsədli, ancaq şərəfli bir mübarizədən – Milli azadlıq mübarizəsindən sonra yaranmışdı.

 

Cümhuriyyətə qədər Vətənimizin ərazisində qurulan dövlətləri ayrı-ayrı ailələr, sülalələr yaratmışlar. İlk dəfə olaraq əhalinin müxtəlif təbəqələri içərisindən çıxmış ziyalılar, müxtəlif bölgələrdən olan insanlar bir inam, bir ideologiya əsasında birləşib milli təəssübkeşliyi yüksək olan sahibkarların da yaxından köməyi ilə Milli dövlət- Cümhuriyyət qurmuşdular.

 

Qurucu babalarımız min bir əziyyətlə yaratdıqları dövlətin yeraltı və yerüstü zənginliklərindən şəxsi məqsədləri üçün istifadə etməmişdilər. Onlar var-dövlət yığmamış, xarici ölkələrin banklarına pul köçürməmiş, çoxlu sayda imarət, villa ucaltmamış, gəlirli obyektlər ələ keçirməmişdilər. Əksinə, onlar özləri ilə bərabər ata və babalarının var-dövlətini, mal-mülkünü yaratdıqları dövlətin möhkəmlənməsi və tanınması yolunda böyük ürək açıqlığı ilə sərf etmişdilər. Torpağı nurla dolmuş bu dahi insanlar acgözlükdən, görməmişlikdən, qohumbazlıq düşüncəsindən uzaq, gözü-könlü tox şəxsiyyətlər olmuşlar. Buna aid çoxsaylı misallardan cəmisi ikisi bu şəxslərin hansı əxlaqa, dünyagörüşünə sahibi olduqlarını tam sübut edir. 

Bunlardan biri Cümhuriyyətin Baş naziri olarkən Nəsib bəyin atasına məktub yazaraq bağını qamış ilə hasarlamaq üçün borc pul istəməsidir. Atası ona belə cavab verir:

“Əziz oğlum, çox səbir etdim, amma yazacam. Sıxıntı çəkərək, borc altına girərək sənə yüksək təhsil təmin edə bildim. Artıq təhsilini qurtarıb gəldin, şəhərin ərzaq işləri üzrə rəisi oldun. Sənə yenə mən baxdım. Məndən yalnız pul istədin. Sonra Tiflisə gedərək Seymin maarif naziri oldun. Aldığın maaş ilə dolanmadın. Bir neçə dəfə pul istədin, göndərdim. Sonra Azərbaycanın istiqlalını elan etdiniz. Cümhuriyyətimizin Maarif naziri oldun. Paytaxtımız Bakıda çalışdın. Yenə də maaşın xərclərini ödəmədi. Məndən pul istədin. Həmişə göndərirdim. Mənə aid olan torpağın bir parçasını satmışdım. Həmin pullardan göndərirdim. Bu gün isə baş nazirsən, dövlət rəisisən, yəni ölkəmizin padşahı olmusan. Yenə bağının qamışını mən alım? Pul göndərə bilməzsənmi?” 

 

Digər bir xarakterik çıxış Cümhuriyyət parlamentinin üzvü F.Xoyski və N.Yusifbəylinin təşkil etdiyi hökumətdə Yollar, Poçt və Teleqraf naziri olmuş Xudadat bəy Məlikaslanovun parlamentin 1919-cu il noyabrın 6-da keçirilən 93-cü iclasındakı çıxışındandır: 

Məsələ burasındadır ki, çar Rusiyası “XIX əsrin başında Azərbaycanı istilaya girişdiyi zaman qarşısında sözün müasir mənasında milli birliyini anlamış bir Azərbaycan deyil, bir-birinin müqəddəratına laqeyd xanlıqlardan ibarət zəif bir məmləkət görmüşdü”... 

 

Qurucu babalarımız çar Rusiyasının məqsədyönlü şəkildə param-parça edib müxtəlif quberniya və qəzalara böldüyü torpaqlarımızda yoxdan bir dövlət, Şimaldakı torpaqlarımızın əksər hissəsini əhatə edən, müsəlman türk dünyasında ilk demokratik , dünyəvi dövləti – Azərbaycan Cümhuriyyətini yarada bildilər. Nəticədə buna qədər yalnız coğrafi məfhum olan Azərbaycan ilk dəfə beynəlxalq hüququn subyektinə çevrildi.

 

Dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnmiş əlli milyonluq bir xalqa belə möhtəşəm bir əsər, yadigar qoyub getmiş qurucu babalarımızı ehtiramla yad etmək, xatirələrini uca tutmaq çiyinlərimizin borcudur. Bu səbəbdən belə dəyərləri yaşadan, bölüşən insanların qəlbində onlar özlərinə əzəmətli,əbədi heykəl qoymuşlar.

 

Cümhuriyyətin gördüyü işlərdən bəhs edərkən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 16 may 2017-ci ildə Cümhuriyyətin 100 illiyinin keçirilməsi ilə bağlı verdiyi Sərəncamda göstərilmişdir: “Yeni qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz üzərinə götürdüyü çətin tarixi vəzifəni imkanlarının ən son həddində çalışaraq şərəflə yerinə yetirdi”.