Moderator.az saytının müsahibi şair və tərcüməçi Mahir N. Qarayevdir.

- Məni ruhdan salan hələ mahiyyətini axıracan dərk etmədiyimiz bu bəlanın özü yox, cəmiyyətimizin, insanlarımızın ona münasibəti oldu. Böyük Mirzə Cəlilin böyük dərdi yenə gündəmə gəldi: nə qədər yazırıq... düzəlmir ki, düzəlmir! 

Bu günlərdə, təbii ki, evə qaxılıb qalmışam, çölə çıxıb indi lap çox bozarmış bu mühitdə guya neyləyəsiyəm? Evdə oturanda da gözə ilk batan televiziyadır. Dostlardan çoxu deyir ki, biz yerli kanallara baxmırıq, silib atmışıq. Onları necə silmək olur – düzü, mən bu texnologiyanı bacarmıram. Əvvəllər çox az baxırdım, amma indi bekarçılıqdan bir müddət izlədim. Bax, adamı ruhdan salan mənzərəni də ekranda gördüm: aparıcılar müğənnilərə, artistlərə zəng vurur, onlar da müdrik poza alaraq xalqı evdə oturmağa çağırırlar... Kimsə qaydanı pozub küçəyə çıxır, polis də cərimələyir... Cərimələnən cərimədən qaçmaq üçün yalan danışmağa, cərimələyəni aldatmağa çalışır... (halbuki ödədiyi yüz manata evdə qalıb müəyyən müddət yaşamaq mümkündür). Yəni doğrudanmı bir həftəyə hamı acından qırıldı? Evlərə göndərilən ərzaq qutusunu alanların sevinci, minnətdarlığı, almayanların alanlara paxıllığı, nifrəti... Xəstəliyə yoluxanların durmadan artan sayı, Amerikada, Avropada sivil insanların milçək kimi qırılmasını təsdiq edən görüntülər, ardınca da şən-şux mahnılar və sair və ilaxır... Bax, televiziya kanallarında gördüyüm mənzərə bu oldu. Rəsmi rəqəmlər bizdə ölüm sayının hələ ki, az olduğunu təsdiqlədiyi halda, bu yalançı hay-küy, aclıq qorxusu, qarın davası, üstü yazıılı qutulardan, minnətli paylardan bu dərəcədə asılılıq, ələbaxımlıq... əslində, həm də riyakarlıq əlaməti kimi üzə çıxdı. Ona görə riyakarlıq deyirəm ki, bu kütləvi canfəşanlıq səmimi deyil. O bir başqa məsələ ki, insanlar niyə aciz, miskin vəziyyətə düşüblər, yaxud bu vəziyyətə salınıblar. İndi bunu araşdırmaq zamanı deyil, sadəcə, ən pisi odur ki, insanlar bu taleyə alışıblar, onu qəbul ediblər, öz yeni halları ilə çoxdan barışıblar. Pandemiya, sadəcə olaraq, cəmiyyətimizin təbii halının mənzərəsi üzərindən pərdəni götürmüş oldu. Və o virus gözümüzü bir daha açıb qulağımıza pıçıldadı: buyur bax, gör nə gündəsən...

- Mən yaradıcılıq məzuniyyətinin nə olduğunu heç vaxt bilməmişəm, yəni belə bir təcrübəm olmayıb. Yadımdadır ki, hələ sovet vaxtlarında yazarlarımız yaradıcılıq məzuniyyəti götürüb Şüvəlana, ya da səfalı rayonlarımıza yaratmağa gedərdilər. Evdə qaldığım bu günlərdə bir sətir belə yazmamışam. Yəqin hələ bir müddət də yazmayacam. Niyə yazasan, kiminçün yazasan? Eşitdim yazarlarımız təklif irəli sürüblər, koronavirus mövzusunda müsabiqə təşkil edərək yarışa çıxıblar. Deyəsən bu, virusun təzə əlamətidir. Görünür, pandemiya həm də yazarlarımızın mənəviyyatı üzərindən pərdəni götürüb...

- O bənd çoxdan yazılıb, hazırkı pandemiyaya aidiyyəti yoxdur. Ancaq bu günlərdə ortaya qoyduğumuz münasibətə, ümumi halımıza, bayaq bir qismini sadaladığım cəhətlərimizə birbaşa dəxli var. O ki qaldı koronavirusun Tanrı cəzası olub-olmamasına – bunu heç kəs deyə bilməz. Evdə bekar oturduğum bu günlərdə dünya səviyyəli bir çox mütəxəssisin yazılarını oxudum, çıxışlarını izlədim. Bu virusun “insan əməlinin bəhrəsi” olması, yəni laboratoriyada hazırlanması barədə çoxlu versiyalar var. Tibbin siyasətə xidmət edən xüsusi sahəsinin varlığı çoxdan sirr deyil, kimyəvi laboratoriyalarda daha dəhşətli virusların hazırlanması üzərində illərdi baş sındırılır. Yəni hətta bu Tanrı cəzası olsa belə, yenə bəşəriyyətə insan beyninin məhsulu kimi, onun zəkası ilə ötürülür. 

- Əvvəla, onu deyim ki, mənim poetik tərcümələrim həcm baxımından elə də çox deyil. Əslində, heç çox olmalı da deyil, çünki əksər yaxşı şeir tərcüməyə gəlmir, gələnlərin içərisində isə ciddi seçim aparmalı olursan. Arzuladığım o cür şeirlər olub, özü də çox olub. Məsələn, Yeseninin “Anama məktub”, Pasternakın “Qış gecəsi” şeirləri. Eyni zamanda, çevirməyə gücüm çatmayan şeirlər də var ki, böyük məmnuniyyətlə onların müəllifi olardım. Uzağa getməyək, elə Yeseninin “Şahanə...”, Pasternakın “Görüş” şeirləri. 

- Azərbaycanın ən böyük şairi kimdir?

- Bu bir qədər havadan asılı qalan, eyni zamanda, cavabı olmayan sualdır. Hətta mən bu sualın qarşısına “məncə... mənim fikrimcə... mənim zövqümcə...” kimi nəsə yumşaldıcı bir çey artırsam da, cavab naqis alınacaq. Bilirsən niyə? Nazim Hikmət təkcə Türkiyənin, yaxud Rilke təkcə Avstriyanın ən böyük şairi olsaydı, biz onları doğrudanmı böyük şair sayardıq? Böyük şair məhz o şairdi ki, o hansısa coğrafi məkana sığışıb qalmır. Düzdür, bu məsələdə şairlərin bəxti gətirməyib, çünki əsl poeziyanın başqa dillərə uğurlu tərcüməsi çox çətindir, o səbəbdən hər bir xalqın dünyada geniş tanınmağa, “dünyanı işğal etməyə” layiq olan bir çox şairi, belə deyək ki, öz haqqını almayıb. Bu sarıdan rəssamların, musiqiçilərin bəxti daha çox gətirib – onlar tərcümə prosesindən azaddırlar, olsa-olsa, yaxşı təbliğata ehtiyacları var...

- Almanlarda söz var ki, ümumiyyətlə hər cür müqayisə qüsurludur. Mən bu fikirlə ikiəlli razıyam. Nizami ilə Füzulini müqayisə eləmək isə bir növ bekarçılıq əlamətidir. Nizaminin “Leyli və Məcnun” poemasını bir dəfə, Füzulinin “Leyli və Məcnun” poemasını dörd dəfə oxumuşam. Farsca bilsəydim, yəqin Nizamini də ən azından dörd dəfə oxuyardım. Çünki bəsit tərcümədə belə o əsərin nə qədər möhtəşəm olduğu dərhal duyulur. Mənim təəssüratımı ataq bir kənara, bunu Füzuli kimi dahinin özü də etiraf edib. Füzuli öz şah əsərinin girişində ustadına ehtiramla baş əyib icazə alır, sonra da Nizaminin tikdiyi möhtəşəm saraya daxil olub möhtəşəm divarları öz inciləri ilə bəzəyir. 

Mən futbol həvəskarı, özüm də Messinin pərəstişkarıyam. Bu günlərdə bir futbol mütəxəssisinin maraqlı fikrini oxudum. Belə yazıb: Ronaldu o qədər böyükdür ki, futbol Tanrısı Messinin dövründə “Qızıl top”u beş dəfə qazana bilib. Bax, Füzuli də o dərəcədə böyükdür ki, dahi Nizaminin yaratdığı “Leyli və Məcnun”u təzədən yazmağa, ən azından, cəsarət edib. 

- Qısa bir haşiyə çıxım ki, hazırkı pandemiya və karantin günlərində, bir çox ölkələrdə olduğu kimi, Rusiyada da camaatı evlərinə təpişdiriblər. Amma dünyanın varlı ölkələrindən fərqli olaraq, ruslar evdə qalmaq istəmir, ac olduqlarını, kapital ehtiyatlarının tükəndiyini əsas gətirirlər. Bunu müqayisə xatirinə deyirəm: bir var rus siyasəti, daha doğrusu, idbar rus şovinizmi, bir də var möhtəşəm, ümumbəşəri rus ədəbiyyatı – Dostoyevski, Tolstoy, Puşkin, Qoqol, Çexov, Bunin, Şoloxov, Bulqakov... Bütün sənətlərdə olduğu kimi, ədəbiyyatda da qabarma və çəkilmələr labüd, həm də adi haldır. Rus ədəbiyyatı, rus mədəniyyəti həqiqətən böyük çəkiyə, üstün səviyyəyə malikdir. Bu ədəbiyyatın o qədər uğurları, indiki dilə çevirsək, o qədər zəngin kapitalı var ki, uzun müddət “istirahət edə”, necə deyərlər, karantin günlərində aylarla, illərlə evdə ayağını uzadıb öz zəngin kapitalı hesabına yaşaya bilər... O ki qaldı XXI əsrdə rus poeziyasının qısır günə qalmasına – bu, təkcə ruslara aid deyil, bu gün poeziya bütün dünyada böhran keçirir. Bəyəm bizdə poeziya qısırlaşmayıb? Hətta son Nobel mükafatçıları arasında şair olsa da, bu aciz təsəllidən başqa bir şey deyil. Yəni poeziyanın bütün dünyada “sönməsi”, qısırlaşması çoxdan hiss olunur. Ancaq narahatlığa əsas yoxdur, bəlkə bu böhran əlli ildən, yüz ildən sonra yeni poeziyanın yaranması üçün (dincə qoyulmuş torpaq kimi) öz səmərəli, bərəkətli rolunu oynayacaq. 

- Mən asan yazılan şeirə də pis baxıram, nəsrə də. Özümdən misal çəkim. Mənim çap olunmuş şeirlərim çox azdır. Ona görə yox ki, şeir yazmağa çətinlik çəkirəm. Əksinə, həyatımda elə bir dövr oldu ki, meyxanaçılar bədahətən saatlarla meyxana deyən kimi, məndə də şeir çox asan yaranmağa başladı. Elə olurdu ki, gündə beş-on şeir yazırdım, daha doğrusu, yaddaşım nöqtə-vergülünəcən hər şeyi yerində olan, çapa layiq xalis şeirlər ixrac edirdi. Onda yaşım təxminən qırxa yaxın idi. Bu hal məni qorxutdu. Amma ağıllı tərpəndim – şeir yazmağı bir müddət özümə qadağan elədim. O qadağa xeyli çəkdi. Məhz həmin dövrdə nəsrə keçdim və bu mənə çox çətin başa gəldi. İşi bitirəndən sonra nasir dostuma, sənin qardaşın Fəxri Uğurluya dedim ki, bir də nəsrə girişmərəm, qoy bu roman mənim birinci və axırıncı qələtim olsun! Əslində, nə şeir yazmaq asandır, nə nəsr yazmaq. Markes demiş, hamısı it əzabıdır... 

- Nə yer, nə mövqe? Mən bilərəkdən özümü kütləvi oxucudan da, tənqidçidən də gizlətmişəm. Mənim kitabım 50 yaşımda çıxdı! Nəsildaşlarım mənim yazı yazdığımı, yəni yaradıcılıqla məşğul olduğumu çoxdan unutmuşdular, yeni ədəbi nəsil, yəni cavanlar da haqlı olaraq dedilər ki, bu adam bizdən deyil. Bəs kimdi bu adam? Balzakın polkovnik Şaberi! Öz qatarına gecikmiş, təzə qatara isə bileti olmayan birisi. Həqiqət də budur, reallıq da. 

Və mən bu həqiqətdən məmnun, bu reallıqdan xoşnudam. Ən azından, ona görə ki, bu mənim öz seçimim, öz taleyimdir. Nəinki buna peşmanam, əksinə, bu taleyə minnətdaram. Əsas olan – nəticədir. Nəticə isə tam ürəyimcədir: şeirlərimin oxucusu azdır, amma oxuyub bəyənməyənə rast gəlməmişəm. Romanımı əlyazmasında oxuyan (ədəbi zövqünə arxayın olduğum) səkkiz nəfərin səkkizi də onu yüksək qiymətləndirib. Və indi mən bütün təvazökarlığımı koronavirusun ayaqları altına ataraq, həm müəllif, həm də doqquzuncu oxucu kimi bəyan edirəm ki, senyabr ayında nəşr etdirəcəyim həmin roman Azərbaycan ədəbiyyatındakı yerlərin də, mövqelərin də altını üstünə çevirəcək.