Gecə yarıdan keçmişdi, bütün kənd yuxuda idi. Qapı qəflətən aramsız döyüldü. - Görəsən, gecənin bu vaxtı, yuxunun şirin yerində qapını döyən kim olar? - deyə ev sahibi təəccübləndi. Gecə paltarında yuxulu-yuxulu qapıya tərəf addımladı. Yavaş səslə: 

- Kimsən? - soruşdu. 

Gələn adam, sanki arxadan qovurmuşlar kimi təlaşla dilləndi: 

- Mənəm, ay zalım uşağı, niyə yatmısınız, Bakıdan xəbəriniz yoxdur? 

Ev sahibi gələn adamı səsindən tanıdı. Paltarlarını geyinib bayıra çıxdı. Qapıdan bir az aralanıb tövşüyə-tövşüyə soruşdu: 

- Noolub ki, Əhməd? 

- Bütün şəhər dağılıb, Bakının altını üstünə çeviriblər, hamını qırıblar. Daha nə olacaq ki? Ruslar paytaxtı dağıdır, ermənilər isə qərb sərhədlərimizdən hücuma keçiblər... 

Kənddə elə adam tapılmazdı ki, qohum-əqrəbasından, oğul-uşağından, doğmalarından heç olmasa biri şəhərdə yaşamasın. Odur ki, ev sahibi təşvişə düşdü, dizləri əsdi. “Onsuz da son vaxtlar şayiələr baş alıb gedir, xəbərlərin çoxu yalan çıxır”, - deyə özünə təsəlli verdi. Bir qədər sakitləşdi, özünə gəlib dilləndi: 

- Gecənin bu vaxtı xəbəri hardan eşitmisən ki? 

- Stansiya növbətçisindən eşitdim, kimsə telefonla ona məlumat verib. 

Ev sahibi mənzilə qayıdıb təlaş içərisində onu gözləyən ailə üzvlərini sakitləşdirdi. Amma özü sakitlik tapmadı. Bir yandan da həyətdə zəncirlənmiş əjdaha qüvvətli, kimsənin həyət-bacaya soxulmasına aman verməyən, ailənin “Tolan” deyə çağırdığı alabaş itin, necə deyərlər, cınqırını çıxarmaması onu təəccübləndirmişdi. Görünür, Tolan da həmin gecə camaatla həmrəy olmuş, xalqın dərdinə şərik çıxmış, Əhmədə hürmədən onu sakitcə həyətə buraxmışdı. Ev sahibi də itin müəmmalı yumşaqlığının səbəbini bunda görmüşdü. O, Əhmədə qoşulub, fövqəladə hallarda adətən hamının toplaşdığı dəmiryol stansiyasına getdi. Gözləmə zalının qarşısına xeyli adam yığışmışdı. Hamı dəqiq məlumat almaq istəyir, hərə bir fərziyyə irəli sürürdü. İnsanların hissləri coşmuşdu. Bəziləri kütlədən bir az kənara çəkilib sovet hökumətinə, onun başçılarının ünvanına “yağlı" söyüşlər söyürdü. Yerli orqanlarda kiçik vəzifə tutan bəziləri isə hələ dəqiqləşməyən faciənin birləşdirdiyi çoxluğun qınağından qorxduğuna görə həmin "yağlı" söyüşlərə aşkarda deyil, xəlvəti dodaq büzürdü. Başqa bir qrup da var idi ki, onlar sovet hökumətindən zorakılıq gözləmədikləri üçün hadisəyə reaksiya verməyə tələsmirdilər. Amma baş verənlər bir qədər şişirdilsə də, xəbər yavaş-yavaş öz təsdiqini tapırdı. 

O vaxtlar dəmiryol rabitəsi ən etibarlı və operativ rabitə vasitəsi idi. Həmin gecə növbədə olan ayrı-ayrı stansiyaların növbətçiləri eşitdikləri hər yeni xəbər barədə bir-birini, həm də kənd camaatını məlumatlandırırdılar. Məlumat dəqiqləşdikcə insanlar hiddətlənir, SSRİ-nin dövlət başçısına - "başı xallı kişi"yə nifrət artırdı. Hətta kəndin kiçik vəzifəli adamlarının da, sovet hökumətinə rəğbəti olanların da çöhrəsində, davranışında dəyişiklik nəzərə çarpırdı. Hisslər getdikcə coşurdu. Gözləmə zalının qarşısına toplaşanlar içərisində fəallığı və mübarizliyi ilə seçilən Əhməd hamını sakitləşdirməyə çalışdı: 

- Ay camaat, gəlin dağılışaq, gecəni burda keçirməklə heç nə əldə edə bilmərik. İndi heç kəs səsimizi eşitmir. Sabah yenidən toplaşıb hansı qərar çıxarmaq lazım olduğunu müzakirə edərik. O vaxta qədər də yəqin kimsə şəhərdən gələr. 

Üç-dörd nəfər Əhmədin təklifinə dodaq büzsə də, əksəriyyəti razılaşdı. Hamı dağılışıb evinə getsə də rahatlıq tapa bilmədi. Elə bil yataqlarına qarışqa dolmuşdu. Bir az gözlərinin acısını alıb dan yeri sökülməmiş ayağa qalxdılar. Mal-heyvanı yerbəyer edib yüngülvari səhər yeməyindən sonra stansiyaya tələsdilər... 

Dünən gecədən yayılan xəbər artıq dəqiqləşmişdi. Rayon mərkəzindəki telefon qovşağı vasitəsilə paytaxtda həqiqətən də qanlı qırğının törədildiyi barədə məlumat alınırdı. Ermənilərin qərb sərhədlərimizdən hücuma keçməsi barədə yayılan xəbərlər isə yanlış idi. Həmin gün kənd məktəbində də dərslər keçilmədi. Müəllim kollektivi ilə bərabər əksər şagirdlər də stansiyaya toplaşmışdı. Kütlə böyüdükcə faciənin miqyası, qətlə yetirilənlərin sayı barədə xəbərlər də bir-birindən kəskin fərqlənirdi. Dünən axşamdan televiziya verilişlərinin müəmmalı şəkildə qəflətən dayandırılması, paytaxtla birbaşa telefon əlaqəsinin olmaması informasiyanın tam dəqiqləşməsini çətinləşdirirdi. 

Hamı ümidini o vaxtlar ərazidən keçən və kəndə səhər saatlarında yetişən “Bakı-Qafan” sərnişin qatarına bağlamışdı. Şəhərdə yaşayan kənd adamlarının gəlişi məsələyə aydınlıq gətirə bilərdi. Sərnişin qatarının hərəkət qrafiki isə yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə törədilən vəhşi qırğın barədə ətraflı məlumat verə biləcək bir kimsənin ayın 21-dən tez kəndə gəlməsinə imkan vermirdi. Amma yanvarın 21-də də “Bakı-Qafan” qatarından kimsə düşmədi. Narahatlıq getdikcə artırdı. Artıq üçüncü gündür ki, stansiyaya toplaşan kənd camaatı etiraz aksiyası keçirməkdə qərarlı idi. Aksiyanın planı da hazırlanmışdı. Hamı sərnişin qatarının gəlişini gözləyirdi. Qatar bir neçə dəqiqə gecikmə ilə nəhayət gəlib çıxdı. Camaat vaqondan düşən üç nəfər kənd sakinini elə o dəqiqə dövrəyə aldı. Kəndin yaxınlığında, Araz çayının sahilində, İranla həmsərhəd ərazidəki SSRİ Silahlı Qüvvələrinə məxsus sərhəd zastavasının rus millətindən olan bir zabit və 3-4 əsgəri də qəflətən kənd camaatının toplaşdığı yerdə peyda oldu. 

Şəhərdən gələnlər baş vermiş faciə barədə görüb eşitdiklərindən can yanğısı ilə danışır, gözlərini qan örtmüş yadelli hərbçilərin günahsız adamları amansızlıqla qətlə yetirməsindən, avtomatın darağını necə və hara gəldi boşaltmasından, tankların, zirehli transpartyorların əhalinin üzərinə şığımasından danışır, aradabir başı xallı kişini, onun rəhbərlik etdiyi hökuməti lənətləyirdilər. Mahir adlı bir gənc isə yataqxana yoldaşları ilə birgə şəxsən hadisələrin iştirakçısı olduğunu, həmin gecə hər şeyi öz gözləri ilə gördüyünü deyirdi. 

- Eşitmişdik ki, sovet qoşunları şəhərə girmək istəyir. Amma bunun üçün heç bir səbəb yox idi. Əhali sadəcə erməni separatizminin qarşısının alınmasını, onların Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkməsini tələb edirdi. Hamı əmin idi ki, SSRİ rəhbərliyi istəsə problemin ədalətli həllinə çox qısa müddətdə nail ola bilər. Ona görə də heç bir başqa niyyət olmadan əliyalın halda sovet qoşunlarının qarşısına çıxmışdı. 1988-ci il dekabrın 5-də meydana tank yeridiləndə camaat əsgərləri gül-çiçəklə qarşılamışdı. O vaxt xeyli nümayişçinin xəsarət aldığına və həbs olunduğuna baxmayaraq, əsgərlər camaatı gülləbaran etməmişdi. Ona görə heç kəs hərbçilərin dinc əhaliyə atəş açacağına inanmırdı. 19 yanvar gecəsi idi. Saat 12-yə qalırdı. Otaq yoldaşlarımla birlikdə şəhərə çıxıb insanların arasında olmaq istədik. Təxminən 35-40 dəqiqədən sonra atəş səsləri eşitdik. Səs getdikcə yaxınlaşırdı. Artıq atəş açanlar görünməyə başladı. Onlar həm yaşları, həm də davranışlarına görə 18-20 yaşlı əsgərlərə yox, daha çox muzdlu qatillərə bənzəyir, güllələri yağış kimi yağdırırdılar. Biz isə hansı istiqamətə getdiyimizi bilmədən “gecəqondu” deyilən evlərin arası ilə sürətlə qaçır, yol tapmayanda hətta alçaq damların üstünə çıxıb açıq sahələrə tullanırdıq. Əlimizi hər yerdən üzmüşdük. Nəhayət atəş səsləri səngidi, bəxtimizdən sağ qaldıq. Sonradan eşitdik ki, həmin ərazidə xeyli adam qətlə yetirilib. 

Gənc oğlan sözlərini qurtarıb dərindən ah çəkdi, gözləri nəmləndi. Bayaqdan kənd camaatının arasında dayanan zabit də gəncin dediklərini sanki anlayırmış kimi söhbətə qarışdı. - Hadisə çox şişirdilir, əslində fövqəladə vəziyyətin qanunlarını pozan, göstərişlərə əməl etməyən bir neçə nəfər yüngül yaralanıb, - deyə öz dilində məlumatı təkzib etməyə çalışdı. Sifətinə ciddi görkəm verib zabitəli səslə diplomatik hədə-qorxu gəldi. Və heç kəsin məhəl qoymadığını görüb susdu. Kirimişcə dayanıb kənd camaatının növbəti addımlarını izlədi. O vaxtlar sovet hökumətinin əleyhinə sərt ifadələr işlətmək hələ qorxulu olsa da, artıq kimsənin gözünə heç nə görünmürdü. 

Adamlar yavaş-yavaş geri çəkilib 8-10 metr kənarda, gözləmə zalının lap qarşısındakı masanın ətrafına toplaşdılar. Masa tribunanı əvəz edirdi. Dili söz tutanlar bir-bir masanın arxasına keçib çıxış edir, bəziləri də əvvəlcədən hazırladığı mətni üzünə oxuyur, "başı xallı kişi"ni, təcavüzkar erməniləri asıb-kəsir, vətənin bir qarış torpağı uğrunda canından keçməyə hazır olduğunu bildirir, kimin “partbilet”i (o vaxtkı Kommunist Partiyasına üzvlük vəsiqəsi) varsa təhvil verirdi. Düzdü, o dövrün yeganə partiyasının üzvü olmaq hər adamın qismətinə düşmürdü. Belələri həddən artıq azlıq təşkil edirdi. Partbiletini atanlar arasında onu öz canından çox istəyənlər də var idi. Yerli kommunistlərin bu hərəkətləri nədənsə rus zabitini daha çox narahat edirdi. O, kənarda dayanıb baxır və deyəsən hər çıxışı hansı vasitəyləsə qeydə alırdı. 

Zabit xeyli müşahidədən sonra kütlənin qəzəb və nifrətdən alışıb yanan gözlərinə baxmaqdan çəkinərək əsgərləri də özü ilə götürüb zastavaya qayıtmışdı. Kənd camaatı isə aksiyanı hələ də davam etdirirdi. Çıxış edənlərdən biri paytaxt sakinlərinin fövqəladə vəziyyətin qanunlarını pozduğu haqda rus zabitinin dediklərini "ağ yalan" adlandırdı. - “İt itin ayağını basdamaz”, zabit başından yekə qələt eləyir, eşitdiyimə görə fövqəladə vəziyyət qətliamdan sonra elan olunub, - deyə qəti etirazını bildirdi. Bayaqdan kənarda dayanıb baxan “Proqnoz Ələsgər” isə Qarabağ problemini Fələstin-İsrail münaqişəsi ilə müqayisə elədi: 

- Ay camaat, qırx ildən çoxdur ki, Fələstin İsrailin işğalı altındadır. Müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması haqqında BMT-nin qərarları yerinə yetirilmir. Qırx ildir ki, sülh danışıqları aparılır, amma hər gün öz halal torpaqlarının geri qaytarılmasını tələb edən fələstinlilərin qanı tökülür. Bunun arxasında nəhəng dövlətlər, xüsusilə də Amerika Birləşmiş Ştatları dayanır. Həmin dövlətlər indi də erməniləri müdafiə edirlər. Bu gedişlə Qarabağ problemi də İsrail-Fələstin münaqişəsi kimi hələ çox uzanacaq. 

Təxminən 58-60 yaşlarında bir kişi də hamını dinləyəndən sonra kütlənin içərisindən çıxıb tribuna deyilən masaya tərəf addımladı. Dünən axşamüstü rayon mərkəzində olduğunu, Bakıdakı doğmalarından biri ilə telefon əlaqəsi saxladığını dedi. Kişinin kövrəldiyi açıq-aşkar hiss olunurdu. Özünü toparlayıb dedi: 

- Respublika matəm içərisində olsa da, ölkənin hər yerində etiraz aksiyaları keçirilir. Aldığım məlumata görə insanlar fövqəladə vəziyyət şəraitində heç nədən çəkinmədən “Ne perestroyka, a perestrelka!” və həmin sözlərin Azərbaycan dilində qarşılığını - “Yenidənqurma yox, yenidənqırma!” şüarlarını paytaxtın mərkəzi küçələrinə, dəmiryol vağzalının ətrafına, digər ərazilərə yapışdırıblar. Həmin şüarlar "başı xallı kişi"nin “perestroyka”sının gerçək mahiyyətinin izahını verir. Yadınızdadırsa, Qorbaçov hələ hakimiyyətə gələndən az sonra hamı deyirdi ki, bu adam SSRİ-nin axırına çıxacaq. Sizi bilmirəm, vallah, mən buna inanıram. Deyirlər, "başı xallı kişi" Amerikaya işləyir. Amma nə olursa olsun, burda ermənilərin də barmağı var. Deyilənə görə Amerikada çoxlu erməni yaşayır.     

Kişi sözünü bitirib masanın arxasından aralanan kimi kütlə “Qorbaçova ar olsun!”, “Qarabağ bizimdir!”, “Ermənilərə ölüm!” kimi şüarlar səsləndirdi. Elə bu vaxt 13-14 yaşlarında bir məktəbli, camaatın arasından çıxaraq sürətlə gözləmə zalının arxa tərəfinə qaçdı. Pişik cəldliyi ilə qollu-budaqlı çinar ağacına dırmaşdı. Ağacın gövdəsi binanın arxa divarının təxminən 1,5 metrliyində idi. İri budaqlarından bir neçəsi damın üstünə düşürdü. Azad adlı həmin məktəbli çinar ağacının köməyi ilə binanın damına qalxaraq, düz qarşı tərəfə - camaatın görə biləcəyi yerə qədər addımladı. Qəflətən gözləmə zalının ön divarının lap yuxarı tərəfinə sancılmış SSRİ bayrağını çıxarıb tulladı. Yerinə Azərbaycan Demokratik Respublikasının üçrəngli bayrağını taxdı. Bayrağın ayrı-ayrı göy, qırmızı və yaşıl parçalardan hazırlandığı, adi tikiş iynəsi ilə bir-birinə calandığı, burda uşaq dəst-xəttinin olduğu aşkar hiss edilirdi. Qırmızı zolağın üstündəki aypara və səkkizguşəli ulduz isə məktəblərdə istifadə olunan ağ tabaşirlə çəkilmişdi. Dünəndən hazırladığı bayrağı dəmiryol stansiyasının bağında gizlədən balaca məktəblinin bu cəsarəti və vətənpərvərliyi hər kəsi heyran qoymuşdu...