Keçmiş iqtisadi inkişaf naziri Qüdrət Quliyevin ara-sıra ədəbi yaradıcılıqla məşğul olması, hekayə və şeirlər yazmasından danışmışdıq.  Onun “Ağabalanın əngəli” adlı satirik-yumoristik hekayəsini də təqdim etmişdik. Bu dəfə müəllifin oxşar ruhlu daha bir hekayəsini nəzərinizə çatdırırıq. Bu dəfə söhbət Mirzə Cəlilin məşhur “Poçt qutusu” hekayəsinin qəhrəmanı Novruzəlinin eyni adı daşıyan nəvəsinin hazırkı həyatından gedir... 

“...Bu bir möcüzə idi. Novruzəlini sanki başqa bir dünyaya aparmışdılar. Ona ömründə görmədiyi hörməti, nəzakəti, nəvazişi nümayiş etdirirdilər. Rəhmətlik babası Novruzəli kişini də bir anlığa, gözucu olaraq üzərində poçt qutusu reklamı olan avtomobilin sükanı arxasında görəndən sonra, o, bir az da həyəcanlı və həm də sevincək bir durumda idi. Novruzəli nə baş verdiyini dərk etməyə meyilli deyildi. Amma dərk edirdi ki, gördükləri nə isə qeyri-adi şeylərdir. Bir şeyi də dərk edirdi ki, gördükləri doğma Quzulu kəndində cərəyan edir. Novruzəli kənddəki evlərinin qarşısında idi. Onun kubik daşlar ilə bacardığı kimi hördüyü hasardan əsər əlamət qalmamışdı. Hasar qeyb olmuşdu. Qonşudan geri qalmasın deyə, dəridən-qabıqdan çıxaraq iki mərtəbə uçaltdığı, lakin nə pəncərələrini qoymağa, nə də damını örtməyə imkanı olmadığı nimdaş evinin yerində isə göz oxşayan qəşəng bir bina durmuşdu. Bina Novruzəliyə şəhərdə fəhləlik etdiyi “xozeyin” evlərində əlinə keçən jurnallarda həm maraqla, həm də həsrətlə seyr etdiyi Avropanın müasir evlərini xatırlatdı. Bəs kəndin yolları necə, onlar da ağlasığmaz dərəcədə dəyişmişdi. Yolların üzərində ağ və sarı rəngli xətlər, işıqforlar, yol siqnalları paytaxtadkı “pravitelstvenni” (yəni hökumət üçün nəzərdə tutulan) yolları xatırladırdı. Novruzəlini çaş-baş salan bir də yolların örtüyünün asfaltdan deyil, şüşə kimi hamar, qəribə plastik maddədən olması idi. Novruzəliyə qəribə gələn bir də o idi ki, gözünə heç yerdə zibillik dəymirdi. Hətta hərdən cibi tamam boş olanda evə əliboş gəlməsin deyə eşələndiyi, qonşusu Cəbiş müəllimin isə istehza ilə “sanitariya ocağı” adlandırdığı zibil yeşikləri də qeyb olmuşdular. Gəlib kənd evlərinə çatana kimi Novruzəli arabir sağa-sola boylanıb baxırdı ki, bəlkə həmin “sanitariya ocağının” yerini dəyişiblər, amma gözünə heç nə dəymirdi. Nə isə, Novruzəli öz iradəsindən asılı olmayaraq mövcud olduğu şəraitdə dərin “çorta getmiş” olduğu bir anda maşının sükanı arxasında oturub onu müşayət edən gənc və çox cazibədar qadın dilləndi: 

-Mister Novruzəli, sizin evinizin damındakı günəş batareyalarını tezliklə yeniləri ilə dəyişməlidirlər. Mən sizin üçün bizim yerli zavodlarda istehsal edilən günəş batareyalarının broşurlarını gətirmişəm, baxın və ürəyiniz istəyəni seçin. Bunlar dünya standartlarına cavab verən yüksək keyfiyyətli intellektual mallardır. Biz onları Amerikaya, Çinə, Yaponiyaya ixrac edirik. Zənn edirəm, çox bəyənəcəksiniz. Fikirləri hələ də Cəbiş müəllimin “sanitariya ocağının” haraya qeyb olduğunda dolaşıb qalmış Novruzəli müşayiətçi qadının ömründə görmədiyi nəvazişlə ona söylədiyi qəliz sözlərin və ifadələrin mənasını axıradək başa düşməsə də, başını yelləməklə, baxışlarını və sifətinin mimikasını ağıllı-ağıllı dəyişməklə xanıma hər şeyi yaxşı başa düşdüyü jestini nümayiş etdirirdi. Birdən Cəbiş müəllimin vaxtı ilə kəndi bürümüş olan zibilliklər haqqında söylədiyi çox müxalifətçi, çox provakasion (yəni adamı yoldan çıxaran, təxribatçı) fikirlərin təsiri altındamı, yoxsa özünü rahat buraxmayan “liçni” (yəni şəxsi) marağının təsiri altındamı Novruzəli müşayətçisinin sözünü kəsdi: 

-Ay xanım, başuva dönüm, qadovı alım, bəs bu Cəbiş müəllimin “sanitariya ocaqları”na nolub? Bu camaat evinin, pəyəsinin zir-zibilini bəs hara tullayır?! 

Novruzəlinin çox ciddi şəkildə səsləndirdiyi sualdan müşayiətçi qadının üzündə qəribə, lakin xoş bir təbəssüm doğdu: 

”“ Sizi başa düşdüm, mister Novruzəli, sizi tullantıların necə utilizasiya edilməsi maraqlandırır. Baxın, deyə o, Novruzəliyə onun nağıla bənzər evinin həyətindəki yaşıl rəngli bir qutunu göstərdi və sonra əlindəki televizor pultuna oxşayan hacatın düyməsini basdı. Yaşıl qutunun qapağı açıldı, sonra da açıldığı kimi də örtüldü. Novruzəlinin yaşıl qutudan ağlı heç nə kəsməsə də, “işə bax e, texnikaya bax e, kənddə, Novruzəlinin həyətinin ortasında qutu knopkaynan açılır-örtülür” kimi fikirlər beynində dolaşdı. Müşayiətçi qadın sözünə davam etdi: 

- Evinizin və həyət-bacanın məişət və təsərrüfat tullantıları, plastik, şüşə və digər oxşar tullantılar istisna olmaqla, yerin altında, bu yaşıl qutunun altında yerləşən anbarda emal edilir və bio-qaza çevrilərək il boyu sizin yanar qaza olan ehtiyacınızı ödəyir. 

Qadın danışdıqca Novruzəli beynində götür-qoy etdi ki, bu yeni əcaib fəndin hesabına hər ay nə qədər qaz puluna qənaət edəcək, hələ bundan savayı “on kub qaz belə gəldi, yüz kub qaz belə getdi” deyib hər ayın sonunda onun zəhləsini tökən, ödəniş tələb edən “qazovşiklərdən” (qaz pulu toplayanlardan) canı necə azad və rahat olacaq... 

Müşayiətçi qadın sözünü bitirər-bitirməz üzərindəki qəribə mexanizmləri ilə seçilən velosipedə mindi və Novruzəliyə qonşu velosipedə minməyi işarə etdi.

 -Yox, yox, ağrun alım, mən ömrümdə velosiped-zad sürməmişəm, yıxılıb qol-qıçımı qıraram,- deyə Novruzəli etiraz etdi. 

Amma bir andan sonra o, yüksək intellektual texnolojinin sayəsində hərəkət edən velosipedin yol keyfini yaşamaqda idi. Sən demə, velosipedə minib gedəcəyin ünvanı seçmək və təsdiqləmək kifayət imiş, sonrasını texnika özü görürmüş. Heç velosipedin pedalını da fırlamağa ehtiyac yoxdu. Novruzəli şüşə kimi, “buqaroksuz”(yəni kələ-kötürü olmayan) hamar plastikli kənd yolları ilə irəlilədikcə Quzulu kəndinin yerlə göy arası dəyişmiş simasından həzz alırdı. Ara-bir də onunla paralel hərəkət edən müşayiətçi qadının cazibədar simasına şorgöz baxışlar salaraq beynində şıltaqlıq edən intim-intim fikirlərin təsirindən məst olurdu. Tanınmaz dərəcədə dəyişmiş və indi “Quzulu market” adlanan kənd dükanının yanından keçəndə, Novruzəli yol boyu yaşadığı keyfi davam etdirmək, bir qüllab siqaret çəkmək istədi. Ağıllı velosiped sanki onun beynindən keçəni oxudu və marketin qarşısında əylədi. Novruzəli fikirləşdi ki, keyfdirsə, qoy doyunca olsun və ömrü boyu arzuladığı, lakin büdcəsinin heç vaxt imkan vermədiyi bir bahalı siqaret qutusunu piştaxtadan götürdü. Elə o dəqiqə də siqaretin pulunu necə ödəyəcəyi beynində acı bibər effekti çatlatdı. Bu anda müşayiətçi qadın Novruzəlinin fikirlərini oxuyurmuş kimi, Novruzəlinin ürəyinə yağ kimi yayılan sözləri ilə onu intizardan çıxardı: 

- Mister Novruzəli, narahat olmayın, ödəniş sizin qolunuzdakı ağıllı saat üzərindən artıq həyata keçirildi. Bu saatla siz minə yaxın əməlliyyat, o cümlədən bank köçürmələrini və müxtəlif ödənişlərinizi çox çevik həyata keçirə bilərsiniz. 

-Ay xanım, qadoyu alım, mən də fikirləşdim ki, satıcı gələr, borc kitabına yazar, sonra da Allah kərimdir, nə vaxt imkanım olanda gətirib qaytararam. 

-Nə danışırsız, mister Novruzəli, sizin kənddə belə şeylər min il bundan qabaq olubdur, onlar keçmişin yaddaşıdır. İndi sizin əmək haqqınız sizə özünüzün və ailənizin büdcəsini ürəyiniz istədiyi kimi ödəməyə imkan verir. 

-Ay xanım, axı bu dükanda heç satıcı da gözümə dəymir... 

-Mister Novruzəli, müasir intellektual marketlərdə satıcıya ehtiyac qalmır, hər bir işi yüksək süni intellektlə çalışan elektron maşınlar yerinə yetirir. Heç marketə gəlməyə də ehtiyac qalmır, istədiyiniz mallar sifarışlə evinizə çatdırıla bilir. 

Nə isə, həmin anlarda elə bil dünyanı Novruzəliyə bağışlamışdılar. Doğma Quzulu kəndi sanki mahir bir rəssamın çəkdiyi rəngarəng tablonu xatırladırdı. Bu tabloda hasarsız, kiçik villalara bənzər özəl evlər, hamar yollar və səkilər, mal-heyvan peyini izlərindən və qoxusundan azad təmiz havalı, yaşıllıq ətiri saçan mühit, damlarından tüstü çıxmayan fermalar, fabriklər, istilikxanalar, üfüqə kimi uzanan zəmilərdə hərəkət edən qəribə maşınlar, bir sözlə hər şey adamı valeh edirdi. Birdən Novruzəlinin beynində hər axşam mal peyinini, plastik tullantıları, çörü-çöpü yandırıb kəndin havasını zəhrimara döndərməkdə pərgar olan qonşusu İmamverdi canlandı. Bir az rişxəndlə, bir balaca da xəbis-xəbis onun arxasınca gülümsünüb düşündü: “Süni intellekt adama bax belə paz qoyar ha, indi get görüm, nəyi yandırırsan, nəyi tüstülədirsən...” 

Yaşıllıqlar arasında qərq olmuş fermaya çatanda arvadı Balanisə Novruzəlinin qabağına çıxdı: -A kişi, Novruzəli, harda qalmısan? Bu gün, maşallah, hər inəyin azı 50 litr süd veribdir. 

Novruzəli əvvəlcə təəccübləndi və arvadına “aaz, kəs səsüvi, nə inək, nə süd?!”- deyə cavab vermək istədi, amma müşayiətçi qadına nəzakət əlaməti olaraq sözlərini içində boğdu. Fermanın içindən nəinki inək və təzək qoxusu gəlmirdi, hələ üstəlik elə bil yüzlərlə inəyin quzu kimi düzüldüyü bu nəhəng, hündür tavanlı binaya gözəl ətir səpələmişdilər. İnəkləri xüsusi avandanlıqlar sağırdı və qar kimi ağ süd çay kimi axıb çənlərə dolurdu. Arvadı Balanisənin üzündə Novruzəlinin ömrü boyu görmədiyi qeyri-adi, xoşbəxt bir təbəssüm vardı. Elə bil ki o, hər dəfə evə əliboş və pulsuz gəldikdə Novruzəlinin başına ağzından gələn öd dolu sözləri yağdıran, sifətindən zəhrimar tökülən Balanisə deyildi. Balanisənin gülərüzlü baxışları, hərdən də əli ilə kişisinə qayğı dolu sığal çəkməsi Novruzəlinin xoşuna gəlirdi. “Köpey oğlunun şəraiti, gör arvadı necə mələyə döndərir...” deyə Novruzəli içində düşündü və bir az da forslandı. Həmin anda Balanisə ərini sevindirməkdə davam edirmiş kimi dilləndi: 

-Ay kişi, Novruzəli, gözün aydın, bu ay koperativ maaşımızı yenə artırdı. İndi maaşun iki min dollar oldu. Qışda day Kislovodska-zada getdi yoxdur, gedirik bir başa Fransaya gəzməyə. Ürəyim keçir Parij üçün. 

-Yaxşı aaz, kiri! Min dərdimiz var, bizə indi Parijmi yaraşır?!. 

-Nə dərdin, ay kişi, keçən ay maşınıvu da dəyişdün, mindün dumbul kimi təp-təzə elektromobilə. Daha nə istiyirsən, evün var, maşınun var, maaşun da oldu iki min dollar. Ye, iç, keyf elə özünçün dana. Novruzəli başa düşdü ki, sözü çevirməyin yeri deyil, yuxularda və nağıllarda olduğu kimi onun hələ bilmədiyi işlər baş veribdir. Müşayiətçi qadının xoş təbəssümlə Novruzəlini süzməsi, onun hər bir sualına cavab verməyə, hər istəyini yerinə yetirməyə hazır vəziyyətdə durması kişinin keyfini bir az daha artırmış olurdu. Novruzəli hələ ömründə özünü bu dərəcədə xoşbəxt hiss etməmişdi, ev, maşın, ağlasığmaz maaş, ürəkaçan iş yeri. Adama bundan artıq nə lazım ola bilərdi ki. Novruzəli göyün yeddinci qatında idi. O, yenə də şorgöz-şorgöz müşayiətçi qadını süzüb dedi: 

-Ay xanım, başuva dönüm, sənə bir-iki sualım var. Birincisi, niyə bizim bu Quzulu kəndində çöldə bir dənə də mal-davar gözümə dəymədi? İkincisi, niyə tarlada, bostanda maşınlardan başqa canlı məxluq yoxdu? Bunlar hara yox olublar? 

-Mister Novruzəli, bilirsiniz biz artıq intellektual sənaye inqilabı dövründə yaşayırıq. Bütün işləri super intellektlə çalışan maşınlar görür. İnsanlar süni ağıllı maşınların işinə kənardan, məsafədən nəzarət edirlər. Mal-qara isə artıq dayanıqlı şəraitdə saxlanır və bəslənir. Çöllərdə heyvan otarmaq keçmişdə qalıb. Ev heyvanlarının yararlı torpaqları sıradan çıxarmaması, məhv etməməsi üçün bu üsuldan istifadə olunur. Mal-qara gördüyünüz tam avtomatlaşdırılmış fermalarda yemlənir, sağılır. Daha sonra süd və ət məhsulları da burada emal olunur. Sənaye işləri təbiətə və ətraf mühitə ziyan vurmadan baş verir. Birdə ki, bütün intellektual maşınlar artıq elektrik, günəş, külək enerjisi ilə və digər ekoloji təmiz yanacaqla çalışır. Bütün dünya neft və qaz yanacağı ilə çalışan maşınlardan imtina edibdir. Bu səbəbdəndir ki, Quzulu kəndi öz abadlığına və ekoloji təmiz mühitinə görə şəhərdən geri qalmır. 

-Ay xanım, qadoyu alım, yaxşı, maşınlar işləyir, bəs adamlar neynir, işsiz qalmır bəyəm? Bəs bu işsiz yetimlərə çörək pulunu kim verir? 

-Mister Novruzəli, adamlar işsiz qalmırlar, onlar kənddə ürəkləri istədiyi sahədə çalışa bilirlər. Onların öz təhsili və maarifi ilə, şəxsi yaradıcılıqla, elmi axtarışlarla məşğul olması üçün istədikləri qədər vaxtları və imkanları olur. Əmək haqqı isə dövlət tərəfindən hər kəsə onun büdcəsinin tələb etdiyi səviyyədə ödənilir və iqtisadiyyat inkişaf etdikcə əmək haqları və sosial təminatlar daha da artır. Sizin əmək haqqlarınız nəinki ərzaq, enerji və kommunal xərclərinizi ödəməyə, həm də ürəyiniz istəyəndə ildə iki dəfə istirahət məzuniyyətindən istifadə etməyə imkan verir. Əmək haqqından əlavə hökumət yüksək gəlirlər hesabına əhalinin tibbi sığortanızı təmin edir və müalicəyə ehtiyacınız olanda xərcləriniz sığorta fondu hesabına ödənilir. Novruzəlinin eşitdikləri ona yuxu kimi gəlirdi. Hərçənd, qadının benzin yanacaq doldurma məntəqələrinin ləğv edilməsi haqqında söylədikləri onu yaman pərişan etmişdi. Belə ki, Novruzəlinin oğlu şəhərdə benzin yanacaqdoldurma stansiyalarından birində operator, yəni yanacaq dolduran qismində çalışırdı. Novruzəli dilxor idi ki, oğlu işsiz qalsa, necə olacaq...Bu dilxorçuluq da uzun çəkmədi, Novruzəli əmək haqqının artıq iki min dollar olduğunu yadına salınca öz-özünə təskinlik verdi ki, qorxusu yoxdur, arvad filan qədər maaş alır, mən filan qədər, ötüşərik... 

Novruzəli saniyələr, dəqiqələr çərçivəsində gördüyü, yaşadığı Quzulu kəndinin xoşbəxt, qayğısız günlərindən, özünün və ailəsinin firavan vəziyyətindən feyziyab olmuşdu. Sevincinin həddi o dərəcədə yüksək idi ki, bir az başgicəllənməsi də hiss edirdi. Amma nə edəsən ki, mərdiməzarı axtarmağla deyil ha... Elə bu duyğuların qanadında az qala uçmağa hazır olduğu anda Novruzəli kiminsə ucadan, az qala bağıra-bağıra onu çağırdığını eşitdi: 

-Ayə, Novruzəli, ayə tez ol gəl, millət səni gözləyir! Novruzəli həmin kobud, bəlkə də həyatının ən şirin anlarından onu ayıran səsdən dik atıldı. Gözlərini açdı, ovxaladı. Oturduğu və yuxuya getdiyi daşın üstündən gərnəşə-gərnəşə ayağa qalxdı. Qarşısında işsizlik ucbatından tez-tez məskən saldığı qul bazarının mənzərəsi, küləyin göyə sovurduğu toz-torpaqla bərabər havada pərvaz vuran salafan torbalar, nəinki içi, hətta ətrafı zibil və məişət tullantıları ilə dolmuş, üfunət qoxuyan zibil yeşikləri, və bir də hansısa bir iş verən adamın böyük “Cip” avtomobilinə doluşmuş və onu səsləyən fəhlə yoldaşları canlandı...