Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqlarını Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlu “Dini radikalizmin gender bərabərliyinə etdiyi mənfi təsirlərin azaldılması” mövzusunda müxbirimizin suallarını cavablandırıb.

(Tanıtım: Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqlarını Müdafiə Mərkəzi 1989-cu ildə yaradılıb. Müstəqillik dövründə qadınların hüquqlarını qorumaq üçün yaradılan ilk təşkilatdır. İndiyədək qadınların hüquqlarının qorunması istiqamətində təşkilat tərəfindən onlarla layihə həyata keçirilib. Həmçinin qadınların dini maarifləndirilməsi məsələsi də təşkilatın gündəmindədir.)

 

- Bu gün Azərbaycan qadınının bir çox hüquqları pozulur, təhsil ala bilmir, işləməyinə icazə verilmir, erkən yaşda ərə verilir, şiddətə məruz qalır, döyülür, boşandıqdan sonra problemləri olur və sair. Bizə gələn ərizələr işdən qovulma, evdən qovulma, uşaqların əlindən alınması ilə bağlıdır. Həmçinin qadınların ailədə təzyiqə, şiddətə məruz qalması ilə bağlı da bizə şikayətlər daxil olur. Radikal dinçilik ailədə məişət zorakılığına təsir göstərir. Bizə gələn məlumatlarda göstərilirdi ki, onlar evdə qəribə qanunlar tərtib edirlər. Radikal dinçilər ailədə şiddətə məruz qoyurlar qadını. Çox belə faktlar var, qadın addımbaşı cəzalandırır, döyülür, evə qapadılır.

- Çox radikal dinçilər bizə müraciət etmirlər. Ancaq problemlər barədə məlumatlar alırıq. Bir-iki dəfə müraciət olub. Mənim ən yaxın dostlarımın qızları radikal dindarlara ərə gediblər, sonra boşanıblar. Evdə ailə başçısı radikal dindar idi, televizora baxmağa belə icazə vermirdi, kinoya aparmırdı, küçəyə çıxmağa qoymurdu, çox pis münasibətləri vardı. Qız həkim idi, müasir ailədə böyümüşdü, ailəsi də dinə inanan və dini qəbul edən ailə idi. Amma qurduğu ailədə həmin dediyim şərtlərə uyğunlaşa bilmədi. Quranda radikalizm yoxdur. İslama radikalizm gətirməklə bütün dünyada biabır edirlər. Quranda tərəqqi var. Bu il multukulturalizmdən danışılır. Bu kimi məsələlər məhz Qurandan götürülüb. Yəni bütün dinlərə münasibət normal, insanlara münasibət normal olmalıdır. Quranda insan haqqları var. Dini radikallaşdıran insanlar özlərinin hegemonluğunu göstərmək isrəyirlər. Bu gün radikal islamçılar başqa dinlərin nümayəndələrindən daha çox öz din qardaşlarını öldürürlər. 

Radikal İslama keçənlər İslam dinini biabır edirlər. Azərbaycanda radikal dinin gəlməyinə, vəhabiliyin, digər təriqətlərin gəlməsinə səbəb həm də savadsızlıq, təhsilsizlik, dini bilgisizlikdir. Regionlarda layihələr həyata keçirərkən istəyirik  qadınlara dini, dinin mədəniyyətini başa salaq. Qadına Quranda göstərilən, verilən hüquqlardan danışırıq. Qadınla bağlı dinimizdə, Quranda qadına olan hüquqlar, ədalət Azərbaycan məhkəmələrində yoxdur, qəbul olunmur. Quranda qadına mülkiyyətin verilməsi, uşaqların verilməsi, süd pulu kimi məsələlər bu gün məhkəmələrdə mübahisələndirilir. Quranı yaxşı bilən insanlar, yaxşı qavrayan, qəbul edən insanlar Azərbaycanda çoz azdır. İslamın mədəniyyətini öyrənmək lazımdır. Quranda 500 yerdə yazılıb ki, ancaq oxumaqla nəyəsə nail ola bilərsən. Quranın ayələrində yazıb ki, oxumaq lazımdır. Bu gün Bakıda Nardaran qəsəbəsini götürək. Qız uşaqları oxumur. İndiyə qədər bir qız uşağı universitetə qəbul olunmayıb. Monitorinq etmişik, heç son illər oğlan uşaqları da qəbul olunmayıblar. 

Radikalizm dinə olan hörmətsizlikdir. Qurana olan hörmətsizlikdir. Mən belə başa düşürəm. Bütün dini kitablardan Quran daha demokratikdir, digər dinlərdən demokratik olanı, radikalizmdən uzaq olanı əslində İslamdır.  Daha mütərəqqi din islamdır. Onu biz təbliğ edə bilmirik, məni narahat edən odur. Hazırda İŞİD-in, Hizbullah, Taliban kimi terrorçu təşkilatların ortalığa çıxması İslamı gözdən salmaq üçündür. Baxmayaraq ki, digər dinlərdə daha çox radikalizm var, dini kitablarında daha çox radikallıq var, qadınlara o qədər hüquqlar verilməyib, amma görüntüdə əksinədir. İslamda dini radakalizm ona gətirib çıxarır ki, bu kimi ölkələrdə təhsilli qadın görəndə xaricilər təəccüblənirlər. Deyirlər ki, sizin ölkədə qadınlar danışa da bilirlər. Dini radikalizm ona gətirib çıxarır ki, müsəlman dövlətlərinə münasibət pisdir.

 

- Bu, savadsızlıqdan, dini bilməməkdən irəli gəlir. Biz yetmiş il rusların, Sovetin əsarətində qalmışıq. İslam qadağan olunub. Onun üçün də rayonlara gedəndə görürük ki, toplumun İslamdan xəbərləri yoxdur, anlayışları yoxdur. Qurandan anlayışları yoxdur. Ona görə də hər gələn təriqət beş-üç manata onları öz tərəfinə çəkə bilir. İnsanlarda bilik yoxdur. Onun üçün pulla kimisə öz tərəfinə çəkə bilərlər. İsraildə pulla dinə bir adam yaxın düşə bilməz. Onların dini anlayıb qəbul edilən dindir, bir səhifəni təhrif etməyiblər, dəyişməyiblər. Onlarda dini, dini kitabı hamı öyrənir, uşaqdan böyüyə hamı oxuyur, dinə hörmət var. 

Yetmiş ildə mədəniyyəti, din mədəniyyətini bizdən alıblar. Maraqlananda görürük ki, regionlarda radikal təriqətlərə qoşulanlar daha çox maddiyyata, pua görə bu addımı atıblar. Biz dinlə bağlı da layihələr həyata keçiririk. Həmçinin digər layihələrdə dindən, qadın hüquqları din kontekstində diqqətə çatdırılır, insanları maarifləndirməyə çalışırıq. 

- Biz qadınlarla regionlarda, ucqar kəndlərdə tədbirlər keçiririk. Oraya gəncləri də dəvət edirik. Dinin mədəniyyətini, nə olduğunu, tolerantlığı başa salırıq. Vəziyyəti dəyişmək üçün illər lazımdır. Dini, Quranı, peyğəmbəri qəbul etmək üçün ciddi işlərin görülməsi vacibdir. Quranı biz indiyədək toplum olaraq dərk edə bilməmişik. 

- Əgər qurandan götürsək, çox uyur, uyğundur. Şəriət qanunlarını radikallaşdırıb bizə sırımasalar, tətbiq etməsələr, Qurandan irəli gələn məsələlər bizə çox uyğundur. Quran deyir ki, açıq olun, yalan danışmayın, sərbəst olun oxuyun, dürüst olun. 

- Bizdə adət-ənənələri dinlə qarışdırmaq kimi məsələlər var. Məsələn, cəmiyyətdə qadının özündən yaşca çox böyük olan kişi ilə evlənməsinə pis baxmırlar, qəbul edirlər. Bu münasibətləri dində Həzrəti Məhəmmədin Həzrəti Ayişə ilə evliliyi ilə müqaqisə edirlər. Amma digər tərəfdən götürsək, peyğəmbərimiz özündən 15 yaş böyük Həzrəti Xədicə ilə də evlənib. Bu, peyğəmbərin bizə sünnətidir, bizə örnəkdir ki, qadın özündən kiçik kişi ilə də evlənə bilər. Bizdə bu, qəbul olunmur. 

- O, həm də insan haqlarıdır. Qadının haqqıdır, hüququdur. Həmin insanlardan soruşmaq lazımdır ki, siz peyğəmbərdən çoxmu bilirsiniz? Həm də bu təpki ən çox qadınlardan gəlir. Qadınlar buna daha pis baxırlar. Hesab edirəm ki, insan haqqıdır. Qadın kiminlə istəsə, ailə qura bilər, bu, onun seçimidir. Qadının öz haqqıdır. Seçimi özü etməlidir, yaxşı, ya pis. Bunu dinlə qarışdırmaq olmaz. İkinci dünya müharibəsi dövründə bizdə boşanmış, yaşca böyük qadınların ərə getməsi normal hal idi. Qadınların yenidən ailə qurması normal qəbul olunurdu. 

Bir müddət əvvəl Balakəndə seminarda idik. Bələdiyyə sədri dedi ki, bilirsinizmi, hazırda ailələr qız uşağı dünyaya gətirmək istəmirlər, bir neçə il sonra oğlanlar evlənməyə qız tapmayacaqlar. İndi isə əksinə, bir kişinin bir neçə qadınla dini kəbinlə yaşaması faktları var ki, bu kimi evliliklər qəbulolunmazdır. Dinlə də yanaşsaq, bir ailəni saxlaya bilməyən, hüququnu pozan kişi ikincisini necə saxlayır? Bu, alınmır. Hər bir halda qadının hüququ pozulur.

- Hazırda ciddi problemlərdən biri erkən nikahların artmasıdır. Bu zaman da rəsmi nikah mümkün deyil, dini kəbinlə ailələr qurulur. Hətta 30 yaşından sonra qadınlar rəsmi deyil, dini nikaha üstünlük verməyə başlayıblar. Bu, qadınların günahıdır. Çünki səhəri gün problemlər yaranır, bizim kimi təşkilatlara üz tuturlar. Uşağa aliment ala bilmirlər, evdən pay ala bilmirlər, hətta uşağa atalıq ala bilmirlər. Amma qanunla nikaha girsələr, bu problemlər yaranmaz. Dini kəbin qadının hüququnu pozur. Rəsmi nikah olmadan onu etmək olmaz. Getdikcə dini kəbinlə qurulan ailələrin sayının artması bizi narahat edir. Bu cür faktların artması Azərbaycan qadını üçün çətinlik yaradır. Qadınların çarəsiz qaldığını göstərir. Onlar ayrılarkən, evdən məhrum olurlar, aliment almaqda çətinlik olur, ciddi problemlər yaranır. Bu, daha çox erkən yaşda ərə verilən qızlarla bağlı görünür. Bu tipli evliliklərdə ata-ana da məsuliyyət daşımalıdır. Bələdiyyə də, polis də, rayondakı məmurlar məsuliyyəti olmalıdır. 

- Ancaq təhsillə bundan qurtulmaq olar. Maariflənməklə, İslama münasibəti dəyişməklə, radikalizmin nə olduğunu ortalığa çıxarmaqla durumu dəyişmək olar. Buna görə vətəndaş cəmiyyətinin də, dövlətin də buna çalışması lazımdır. 

Yazı “Demokratiya və Qadın Təşəbbüsləri” İctimai Birliyinin “Dini radikalizmin gender bərabərliyinə etdiyi mənfi təsirlərin azaldılması” mövzusunda həyata keçirdiyi layihə çərçivəsində hazırlanıb. Müsahibədə “Demokratiya və Qadın Təşəbbüsləri” İctimai Birliyinin rəhbəri Günay Hüseyn ekspert qismində iştirak edib.(musavat.com)