İki gündən sonra dünya elminin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi sahəsində nadir mütəxəssislərdən olan professor Rafiq Əliyevin 74 yaşı tamam olur. 1942-ci ilin 10 fevralında Ağdamda anadan olan, hazırda dünyanın bir çox ölkələrinin məhşur universitetlərində mühazirələr oxuyan Rafiq Əliyev həm də Lütfi Zadə irsinin varisidir. Süni intellekt, qərarqəbuletmə nəzəriyyəsi, dayanıqlılıq nəzəriyyəsi, yeni hesab sistemi və s. məsələlərə aid ali səviyyəli elmi işlər görmüş alim Moderator.az saytının əməkdaşları ilə söhbətdə yeni yaş təəssüratlarını paylaşıb:

-Hər bir yaşın öz gözəlliyi var. Yaşların ruhunu rənglərə görə ayırsaq gənclik al-əlvandı, cavanlıq bənövşəyidir, cavanlıqdan o tərəfə nisbətən yaşlandıqda yaşıl rəng gəlir. Ondan o tərəfə keçəndə isə sarı rəngdi. Bir müdriklik yaşı çatır ki, insan o yaşda mütləq bir şeyi anlayır. O da nədir? - Real dünyada bir mütləq olan şey var - ölüm. Cismani ölümü nəzərdə tuturam. Müəyyən yaşdan sonra, necə ki, üfüqdə horizontun axırı görünür, bir o qədər də insanda bu ölümün  fərqinəvarma prosesi başlayır. Onda da adam ömürdən keçən illəri saymağa başlayır. Görən bir ilmi keçdi, iki ilmi keçdi və s. Amma bu saymalar müəyyən mövqeyə, həddə çatana qədərdi. O cığırı ki, aşdın, ondan sonra yaşın bir fərqi olmur...

 

- Qətiyyən! Bayaq da sizə dedim. Elə beləcə də qeyd edərsiniz: mənim üzüm-gözüm bütün gömbəgöydü. Hamısı da fələyin və insanların vurduğu zərbələrə görədir. Mən həyatda o qədər zərbələr almışam ki! Ona görə də keçmişə qayıdıb yenidən o zərbələrlə rastlanmaq istəməzdim. O şeir xatirinə yazılmış bir sözdü. Orada emosiya var. Mən isə ağıldan, məntiqdən çıxış edərək bunu deyirəm.

- Fələyin zərbəsi!

- Mən “fələy”i Allahla sinonim tutmuram. Allahın ədaləti var. O bir şeyi verəndə o birini vermir. İstəməzdim ki, keçmişimdə fələyin vurduğu zərbələr olsun. Amma indiki Rafiq Əliyev də olmaq istəməzdim.

- Çünki indiki Rafiq Əliyev olmağın qarşılığında fələyin amansız zərbələri ilə qarşılaşmışam. Heç istəməzdim ki, o zərbələrlə qarşılaşım. İnsanların bütün zərbələrinə dözərdim. Çünki onlarla  mübarizə apara bilirdim. Amma fələyin zərbəsi çox ağırdı.

-... Şübhəsiz. Adamı insan edən onun dərdidir.  Dərs insanı katarsisdən keçirir. Yəni, fələyin və insanların keçdiyi əziyyətlərdən keçib durulmursa insan heç zaman şəxsiyyət ola bilməz. Bunu həmişə demişəm. Amma balans deyilən anlayış da  var. Məndə hansılar-dərdlər və sevinclər, üstünlük təşkil edib, onu deyə bilmərəm. Amma istəməzdim ki, fələkdən aldığım bəzi zərbələr olsun və mən onların olmamasından ötrü qazandıqlarımın əldə etdiklərimin əksəriyyətini verməyə hazır idim. 

- Dərd üçün ölmürəm. Amma dərdlə yaşayıram. Jurnalist dostlardan biri müsahibələrin birində cümlə kimi bunu qabartmışdılar: “içimdə özüm boyda dərd gəzdirirəm”. Həyatda heç kim dərdi istəməz. Amma o da Tanrının verdiyidir. Tanrı hər bir insanı balansda yaradır. Birini verir, birini vermir. Şəxsiyyət olmaq da belədir. Birinə istedad verildikdə onun qarşılığında nə isə alınır. Ona görə də mən Tanrının aldıqlarına, fələyin və insanların zərbələrinə çox real baxıram.

- Bu çox çətin sualdı. Amma bir söz deyəcəm, bunu yüzdən-yüz qəbul edəsiniz: Mən heç hiss etmirəm ki, Allah mənə nəsə çox şey verib. Nə etmişik ki? Oturmuşuq, kitab yazmışıq, nəsə etməyə çalışmışıq, kiməsə əl tutmuşuq. Məncə bu hamının borcudur. Amma aldıqlarına gəldikdə isə bu çox çətin sualdı...

- Mənim üçün fəlsəfə Allahın verdiyi qanunlar sistemidi. Mən o sistemlərlə yaşayıram. Daha doğrusu, o qanunlarla yaşamaq istəyirəm. Ayrı bir fəlsəfəm yoxdu. Həmişə istəmişəm ki, imanım, dinim ən yüksək səviyyədə olsun.  İman faktoru mənə  görə çox önəmlidir. Deyə bilmərəm ki, mənim üçün bundan başqa  hansısa fəlsəfə var. Amma düşüncə tərzim fərqlidir-qeyri-səlis məntiq düşüncə sistemidir. Mənim üçün ağ-qara yoxdu. Bütün söhbətlərimizdə də demişik. Mənim üçün bir rəng çalarından o birinə keçidlər var. Sıfır və bir aralığında düşünmək var. Fəlsəfəmdə hansısa dəyişiklik ancaq burada ola bilər. Başqa mənada isə yalnız Tanrının qaydalar sistemi ilə yaşamağa çalışıram. 

 

- Düşünürəm ki, bu məsələdə heç bir konsepsiya hazırlamaq olmaz. O ziyalı idisə, aşınmaya, urvatdan düşməyə uğramamlı idi. O ziyalı deyilmiş ki, uğrayıb. Deyirsiz ki, hansı konsepsiya iləsə qaldırmaq olarnı? Bu  mümkün deyil. Bu yalnız ölüyə süni nəfəs verməyə oxşayar. Mahiyyətində ziyalılıq olmayan adam necə doğulubsa elə də ölür. Bunun üçün hər hansı konsepsiya yaramaz. Məşhur alim Kapitsanın bir yazısını oxuyurdum. Rusiya barədə müraciət edirdi. Ölməmişdən bir az qabaq müraciət edib demişdi ki, siz bu ölkəni debillər ölkəsinə aparırsınız. Ona müxtəlif təzyiqlər oldu. Amma əqidəsi dəyişmədi. Ziyalı olaraq da qaldı. Biz də yenidən tədbir görək ki, kimlərsə ziyalılığa qayıtsın, bu qeyri-mümkün şey olar...

- Mən konkret ad çəkməzdim. Amma ziyalılığın meyarlarını özündə əks etdirən bir yazım var ki, orada bu kimi məsələlərə toxunmuşam. İstəsəniz müsahibəyə həmin yazını əlavə edə bilərsiniz. Amma onu qeyd edim ki, ilk növbədə Üzeyir bəyin heykəli qoyulmalıdır. Sonra Mirzə Cəlilin, Sabirin, Xudu Məmmədovun, Ramiz Rövşənin və nöqtələr...

- (gülür). Təbii ki, o nöqtələrin də içində ziyalılar var və onlar da müəyyən dərəcədə önəmlidirlər.