Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İşgəncələr Əleyhinə Komitəsi növbəti hesabatını yayıb. Hesabatda Azərbaycan həbsxanalarında mövcud olan işgəncə halları kəskin şəkildə pislənilib.
Hesabata keçməmişdən
qabaq bir məqamı qeyd edək. İllərdir ki, ölkəmizdə həbsxanalarda dustaqların
saxlanma şəraitinin insan həyatı üçün dözülməz həddə olması, qanunsuzluğun,
korrupsiyanın, ayrı- seçkiliyin, işgəncənin ayaq tutub yeriməsi, ölkədə cəzasızlıq
mühitinin hökm sürməsi, məhkəmələrin qeyri- müstəqil olması və s. barədə həyacan
təbili çalmağımızı hökümət qulaqardına vurur, dediklərimizi şayə, böhtan
adlandırır. İrəli sürdüyümüz yüzlərlə faktları görməməzlikdən gəlir, heç bir
araşdırma aparmadan rədd edirdi. Budur artıq bizim dediklərimizi dünyanın
nüfuzlu beynəlxalq qurumları ən yüksək tribunalardan səsləndirir. Təbii ki, bu
tənqidlər və ittihamlar Azərbaycan dövlətinin ayağına yazılır, bizim millət və
dövlət olaraq nüfuzumuzu zədələyir.
Dünyanın nüfuzlu beynəlxalq
təşkilatları Amnestyu İnternational, Human Rights Watch, ABŞ Dövlət
Departamenti və digər qurumların Azərbaycanla bağlı yaydıqları sərt hesabatdan
sonra BMT- nin İşgəncələr Əleyhinə Komitəsi
bir neçə gün öncə anoloji addımı atıb. Hesabatdan bəzi qeydlərə nəzər yetirək;
“Üzv dövlətin (yəni Azərbaycanın-
red.) hesabatına görə, 2010-2015-ci illərdə bircə nəfər də işgəncə verməyə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayıb. Halbuki, 2009-2013-cü
illərdə həbs yerlərində məsul şəxslərin qəddar davranış və işgəncələrilə bağlı Penitensiar Xidmətə 334 şikayət
daxil olub. 2010-2013-cü illərdə vəzifəli
şəxslərin vətəndaşlara işgəncə verməsi haqda Daxili Işlər Nazirliyinə 984, Baş Prokurorluğa da 678 analoji
şikayət daxil olub. Komitə hesab
edir ki, bu göstəricilər Azərbaycanda işgəncələr haqda şikayətlərin operativ,
effektiv və qərəzsiz
araşdırılmadığının aşkar sübutudur.
Üzv dövlət işgəncələrə dözümlü yanaşmamalı, vətəndaşlara işgəncə verənlərin cəzasız qalması praktikasına
son qoyulmalıdır. Işgəncə və qəddar davranış hallarının
araşdırılması üçün görülən tədbirlər barədə konkret
məlumatların əldə olunması təmin edilməlidir. Hər bir vətəndaşın
şikayətinin obyektiv və effektiv
şəkildə araşdırılması hüququ təmin
edilməlidir”.
Hesabatda daha sonra
hüquq müdafiəçilərinin qanunsuz həbsindən və onlara göstərilən qəddar
davranışdan bəhs olunur; “Komitə Azərbaycanda bir sıra hüquq müdafiəçilərinin
qanunsuz həbsi, həbs yerlərində onların qəddar davranışa məruz qalması, müəyyən
hallarda, tibbi yardım ala bilməməsi barədə çoxsaylı
məlumatlardan dərin narahatlığını bildirir. Məsələn, Leyla və Arif Yunuslar, Ilqar Məmmədov, Intiqam Əliyev, Məmməd Əzizov, Rəşadət Axundov, Rəşad Həsənov.
Komitə eyni zamanda, dövlətin yuxarıda göstərilən
şəxslərlə bağlı bütün iddiaların əsassız
olması barədə birmənalı mövqeyindən
təəssüflənir. Çünki BMT-nin digər strukturlarının da həmin şəxslərə qarşı münasibət barədə müvafiq hesabat və bəyanatları, Avropa
Məhkəməsinin qərarı var. Komitə narahatdır
ki, bu şəxslər törətmədikləri əmələ görə həbs
olunub, onlara qarşı irəli sürülmüş ittihamlarla bağlı tam, müstəqil və effektiv araşdırma, məhkəmə olmayıb.
Üzv dövlət qanunsuz həbslər,
lazımi tibbi yardımdan imtina, hüquq müdafiəçilərinə qarşı qəddar davranışla bağlı
yuxarıda göstərilən halları araşdırmalı, günahkarlar cəzalandırılmalıdır. Həmçinin
insan haqlarının müdafiəsilə bağlı
fəaliyyətlərinə görə həbs olunan
hüquq müdafiəçiləri azadlığa buraxılmalıdır”.
Diqqət edin; Dünyanın ən nüfuzlu qurumlarından olan BMT- nin
ali Komitəsi bəyan edir ki, “bu şəxslər törətmədikləri əmələ görə həbs
olunub, onlara qarşı irəli sürülmüş ittihamlarla bağlı tam, müstəqil və effektiv araşdırma, məhkəmə olmayıb.
... İnsan haqlarının müdafiəsilə bağlı
fəaliyyətlərinə görə həbs olunan
hüquq müdafiəçiləri azadlığa buraxılmalıdır.”
Bunu ki, biz demirik.
BMT- nin ali qurumu deyir. O qurumun ki, Təhlükəsizlik Şurasına 6 ay formal sədrlik
etmənizi (ətraflı burda; //mfa.gov.az/content/751) hakimiyyətin ugurlu daxili və xarici siyasəti
kimi bütün dunaya car çəkdiniz. BMT- nin şəninə ən gözəl sözləri dediniz. Çox
gözəl, bizim etirazımız yoxdur. Əgər dediklərinizdə səmimisinizsə nufuzlu və
möhtəbər hesab etiyiniz qurumun ittiham və çağırışlarından da nəticə çıxarıb şərləyib
həbs etdiyiniz siyasi məhbusları azadlığa buraxın. Dinc, günahsız insanlara işgəncə
verənləri, 14 saylı CÇM- də Elşad Babayevi, Mingəçevir polis şöbəsində Bəhruz
Hacıyevi öldürənləri, İntiqam Əliyevə, Leyla Yunusa, İlqar Məmmədova, Pərviz Həşimliyə,
Murad Adilova, Elvin Abdullayevə, Araz Quliyevə və digərglərinə işgəncə verənlər
haqqında ciddi ölçü götürün.
Daha
sonra Hesabatda deyilir; “Komitə əvvəlki kimi, yenə də Azərbaycanda
məhkəmə sisteminin müstəqil
olmaması, icra hakimiyyətindən asılı olması, siyasi təzyiqlər altında fəaliyyət
göstərməsindən narahatlığını ifadə edir.
Komitə əvvəlki tövsiyəsini bir
daha təkrarlayaraq bildirir ki, təkcə qanunvericilikdə
yox, praktikada da məhkəmələrin tam müstəqilliyi və qərəzsizliyi təmin olunmalıdır”. Azərbaycanda
məhkəmələrin müstəqil olmamasını artıq təkcə biz demirik. ABŞ Dövlət
Departamentinin, BMT- nin timsalında bütün dünya deyir. Əgər bir dövlətin məhkəmə
sistemi müstəqil deyilsə, icra orqanlarından asılı vəziyyətdədirsə orda hansı
haqq ədalətdən danışmaq olar?
Hesabatda
daha sonra vəzifəli şəxslərin məhbuslardan, xüsusən yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərdən
zor gücünə, işgəncə ilə etirafedici ifadələr alınması, müstəqil vəkillərə təzyiq
olunması, onların Vəkillər Kollegiyasından uzaqlaşdırılması kəskin şəkildə pislənilir.
Hesabatın
diqqət çəkən bölümlərindən biri həbsxanalardakı ölüm hallarının araşdırılmaması
ilə bağlıdır; “...Komitə həbs yerlərində məhbusların hüquqlarının pozulması və ölümlər barədə çoxsaylı şikayətlərdən narahatdır.
Narahatlığa əsas verən məqamlardan
biri də türmələrdəki şəraitdir. Həbsxanada baş verən bütün ölümlər operativ və obyektiv şəkildə araşdırılmalı, adamların işgəncə nəticəsində ölümünə bais olanlar cəzalandırılmalıdır.
Komitə bu tövsiyəsini bir daha təkrarlayır
ki, həbs yerlərində, xüsusən 6 və 14
saylı cəzaçəkmə müəssisələrində saxlanma
şəraiti yaxşılaşdırılmalıdır”.
Göründüyü kimi BMT- nin
İşgəncələr Əleyhinə Komitəsi Azərbaycandakı ümumi vəziyyəti, xüsusən həbs yerlərində
hökm sürən dözülməz şəraiti heç də bizdən nə pis bilmir, nə də yumşaq ifadə
etmir. Əlbəttə ölkəmiz və dövlətimiz adına utanc gətirən belə hesabatlardan biz
sevinmirik, heç məmnun da deyilik. İstəyərdik ki, bu günki müzakirə mövzumuz Azərbaycan
həbsxanalarındakı bərbad vəziyyət yox, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Qarabağdan
işğalçı Ermənistan ordusunun çıxarılması ilə bağlı qəbul etdiyi məlum 4 qətnamənin
indiyə qədər niyə icra olunmaması ilə bağlı olsun. Amma yürüdülən siyasət ölkəmizi
gündəmə işğalçı qonşularımızın bizə yaratdığı
problemin çözümü ilə bağlı deyil, daxili neqativ durumla bağlı gətirir. Bu isə
heç ürək açan deyil. Hakimiyyət gücünü, qüdrətini xarici həmləyə deyil, öz vətəndaşına
qarşı yönəldəndə belə hesabat və mövqelərlə qarşılaşması qaçılmaz olur.
Yenə gec deyil. Ölkə həbsxanalarında
dustaqların saxlanma şəraitini yaxşılaşdırmaq, işgəncələrə son qoymaq, siyasi məhbusları
azad etmək, məhkəmə müstəqilliyini bərpa etmək, demokratik islahatlara getmək və
s. ökəmizin nicat və çıxış yolu ola bilər. Əsk təqdirdə yenə nüfuzlu beynəlxalq
qurumların tənqidi hesabatlarına Qarabağ boyda dərdimizin çözümü ilə deyil, ölkə
daxilində hakimiyyətin yaratdığı süni, lazımsız problemlərlə gələcəyik. Bu bizə
lazımdırmı?
Oqtay
GÜLALIYEV, hüquq müdafiəçisi