“Alternativli təhsil sistemini qoruyub saxlamaq lazımdır”
“Türk məktəblərinə qarşı aqressiv münasibət dəyişilməlidir”
Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla Fətullah Gülən arasındakı qarşıdurmanın açıq müstəviyə keçməsindən sonra bu ölkədə nurçulara məxsus xeyli sayda təhsil müəssisəsi, maarifçilik ocaqlarının bağlanması müşahidə edilməkdədir. Məhz Türkiyədəki hadisələr fonunda son vaxtlar Azərbaycanda da nurçu təhlükəsi gündəmə gəlib ki, bu da ölkədəki türk məktəblərinin taleyini sual altında qoyub.
Azərbaycanda nurçu təhlükəsiz varmı? Bu barədə deyilənlər nə dərəcədə həqiqətə uyğundur? Əgər belə bir təhlükə varsa belə, buna görə hər zaman keyfiyyətli təhsili ilə diqqət çəkən türk məktəblərini bağlamaq yetərincə məntiqlidirmi?
Millət vəkili Fazil Mustafa bütün bu suallarla bağlı “Hürriyyət” qəzetinə müsahibə verib. Moderator.az həmin müsahibəni oxuculara təqdim edir.
Əvvəli ötən sayımızda
- Necə düşünürsünüz, türk məktəblərinə qarşı təzyiq kampaniyası bundan sonra da davam edəcəkmi? Ola bilərmi ki, ictimai rəy və ya digər bir amil bu kampaniyanın dayanmasına səbəb olsun?
- Bilirsiniz, təəssüflər olsun ki, Azərbaycan çox zaman bu kimi məsələlərdə öz faydasını zamanında dərk edə bilmir. Lakin mən əminəm ki, ölkənin kifayət qədər mütərəqqi prezidenti var və məsələ tezliklə yoluna qoyulacaq. Ölkə başçısı baş verənlərə savadlı, elmi bir baxış ortaya qoyur. Ölkə başçısı qeyd edib ki, bizim əsas kapitalımız insan kapitalıdır. Bu kapitalı kim yetişdirirsə ”“ bir türk, bir ingilis yetişdirirsə, biz həmin şəxsə minnətdar olmalıyıq. Biz niyə öz övladlarımızı xaricə göndəririk? Axı, orada tamam başqa din və təriqətlər var. Məgər xaricə göndərdiyimiz gənclərə kimlər, hansı təriqət sahibləri dərs dyeir, bununla maraqlanırıqmı? İngiltərə, Amerika universitetlərində azərbaycanlı tələbələrə dərs deyən insanların hansı təriqət sahibi olduqları bizə məlumdurmu? Ümumiyyətlə, bunun bizə bir aidiyyatı varmı? Ölkə başçısı da deyir ki, əsas olan insan kapitalıdır və başlıca diqqət bu kapitalın formalaşdırılmasına yönəldilməlidir. Azərbaycandakı türk məktəbləri SOCAR-ın nəzdində, onun dəstəyi ilə fəaliyyət göstərir. Əgər bu məktəblər keyfiyyətsiz, zərərli olsaydı, o zaman bu məktəblərə belə bir dəstək verilərdimi? Bu gün yalançı məktublar, əsassız informasiyalar meydana çıxır. Mən istəyirəm ki, bu səs-küyün, bu qarışıqlığın içərisində həmin məktəbləri qoruyub saxlayaq. Bu məktəblər sıradan çıxmasın. Gələcəkdə biz özümüz müəyyən alternativlər yaradandan sonra bu məsələ ilə bağlı başqa mövqe sərgiləmək olar. O zaman əgər həqiqətən də hesab edilsə ki, bu məktəblərə ehtiyac yoxdur, o zaman digər addımları da nəzərdən keçirmək olar. Bu baxımdan hesab edirəm ki, bu kampaniya uzun müddət davam edə bilməz. Bu kampaniya daha artıq davam edə bilməz həm də ona görə ki, ən azından vicdanlı insanlar, düşünən insanlar bu kampaniyanın nəticə etibari ilə kimə, nəyə zərər vurduğunu anlayacaqlar. Onlar görəcəklər ki, bu məktəblərin bağlanmasının zərbəsi Azərbaycan təhsilinə dəyir.
- Sizcə indiki məqamda Azərbaycandakı türk məktəbləri sıradan çıxacağı təqdirdə baş verənlər ölkənin təhsil sistemi üçün konkret olaraq hansı fəsadlara səbəb ola bilər?
- Orta təhsil sistemində bu xəttin qırılması Azərbaycan üçün acınacaqlı nəticələrə gətirib çıxarda bilər. Bu, hər mənada Azərbaycanın ziyanına işləyən faktordur. Ölkədə alternativlər mövcuddur. Avropa, rus profilli məktəblər var. İstəyənlər bu məktəblərdə də təhsil ala bilər. Qoy gənclərimizin bir qismi Avropa profilli məktəblərdə oxusun, digər qismi türk profilli məktəblərdə təhsil alsın. Bunun heç bir ziyanı yoxdur. Türkiyədən hansısa təriqət və ya partiya timsalında Azərbaycana hər hansı ziyan gəldiyi fikrini qəbul etmirəm. Məgər erməni kəşfiyyatı məsələsi bağlandımı? Şimalın, cənubun kəşfiyyatı ölkədə tüğyan edir. Məgər bunlarla mübarizəni yekunlaşdırdıqmı ki, indi türklərə ilişirik? Hesab edirəm ki, bu gün türk məktəbləri ilə bağlı baş verənlərin heç bir məntiqi izahı yoxdur. Mən vicdanımın səsinə qulaq asıb bu prosesi durdurmağı vacib hesab edirəm. Əminəm ki, ən yüksək səviyyədə bu prosesə “dur” deyilməsi baş verəcək. Çünki bizim başqa alternativimiz yoxdur.
- Təhsilimizin türk məktəblərindən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olması Azərbaycan təhsilinin faciəsi hesab edilə bilərmi?
- Xeyr. Mən bunu Azərbaycan təhsil sisteminin faciəsi hesab eləmirəm. Təhsil bütövlükdə alternativlik tələb edən bir sahədir. Bütün müasir dünyada da insanlara bu seçim təqdim olunur. Sovet təhsil sistemi birxətli təhsil sistemi idi. Icbari təhsildə bəzən bunu tərifləyirlər, lakin bunu tərifləməyin də bir adı yoxdur. Bu təhsil sistemində mənasız dərslər də çox tədris edilirdi. Hansı ki, bu dərslərin şagirdlərə bir faydası da yox idi. Lakin təhsilin alternativliyi baxımından ingilisdilli, rusdilli məktəblərin mövcudluğu vacibdir. Bunların hamısına normal yanaşamaq lazımdır. Təhsildə müəllimin kimliyini, hansı təriqət sahibi olduğunu araşdırmaq yox, onun keyfiyyətli dərs verib-vermədiyini araşdırmaq lazımdır. Bütün bu səbəblər nəticəsində Azərbaycan təhsil sistemində özünəməxsus təhsil konsepsiyası formalaşmadı. 20 il ərzində nə yetişdirmək lazımdır ”“ bax bu məsələdə düzgün, qəti bir xətt yoxdur. Təhsil qanunu şəxsiyyət, vətənpərvər yetişdirmir. Təhsil qanunu bilgili insan yetişdirir. Bilgili insan bu mühitin içində mənəvi dəyərlər əxz edir. Təhsil təkcə bilik deyil. Təhsil elə bir sahədir ki, burada şagirdlərin mənəvi baxımdan inkişafı üçün bütün zəruri dəyərlər mövcud olmalıdır. Azərbaycan məktəbində isə bunlar yoxdur. Azərbaycan məktəbində uşaqların hətta normal fiziki hazırlığı üçün də şərait yoxdur. Bunun üçün stadionlar mövcud deyil. Bədən tərbiyəsi fənninin tədrisi üçün lazımi idman zalları yoxdur. Mövcud olan idman zallarının isə vəziyyəti tələbata cavab vermir. Təhsil yalnız gənclərin auditoriyada dərsi dinləməsindən, dərs almasından ibarət deyil. Təhsil həm də fiziki sağlamlıq deməkdir. Təhsil həm də müzakirə mühitidir. Bunlar olmayanda, o zaman bu sahədə bir boşluq əmələ gəlir ki, bu boşluq alternativlərin meydana çıxmasını şərtləndirir.
- Söylədiklərinizdən belə bir nəıticə hasil our ki, alternativlik təhsil üçün başlıca şərtdir və bunsuz keyfiyyətli təhsilə nail olmaq mümkün deyil?
- Şübhəsiz. Baxın, bu gün Azərbaycan bazarında müxtəlif firma və şirkətlərin istehsalı olan çoxlu sayda məhsullar mövcuddur. Hansı ki, bu firmalar eyni məhsulu istehsal edirlər. Məsələyə bu konteksdən yanaşsaq, o zaman biz bu sahədəki alternativliyi də aradan qaldırmalıyıq. Deməliyik ki, bunca firmanın fəaliyyətinə ehtiyac yoxdur, çünki onlar eyni məhsul istehsal edirlər. Gərək bu sahədə monopoliya yaradaq və başqa firmaları bura buraxmayaq. Lakin bu alternativlilik mövcud olmalıdır ki, firmalar rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərsin və keyfiyyətsiz məhsullar istehsal edilməsin. Əgər bu gün Azərbaycandakı türk məktəbləri bütün çətinlikərə baxmayaraq ayaqda qala bilibsə, ən yüksək nəticələrə nail olubsa, onların bu zəhmətini dəyərləndirmək, onları qoruyub saxlamaq lazımdır. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komitəsinin rəhbərliyi də bildirir ki, Azərbaycana bütün göstəricələr üzrə birinciliyi türk məktəbləri tutur. Indi bu cür məktəbləri, onların bizim üçün nə dərəcədə faydalı olduğunu bilə-bilə onları necə bağlayaq? Bu məktəblərdə dərs deyənlərin özləri də Azərbaycan övladlarıdır. Onların əksəriyyətini azərbaycanlılar təşkil edir. Indi minlərlə insanı çörəksiz qoymaq, onları pisləmək, həmin şəxsləri cəmiyyətə düşmən obrazında təqdim etmək nəyə lazımdır? Özü də bu insanları elə şəxslər düşmən kimi qələmə verir ki, onların özlərinin nuru yoxdur, onların çoxunun 9-cu sinif səviyyəsində dünyagörüşü, biliyi mövcud deyil. Buna görə də mən bu məktəblərin müdafiə edilməsini, qorunub saxlanılmasını vacib hesab edirəm. Mən təriqətə, filana əhəmiyyət vermirəm. Mən məktəb müdafiə edirəm. Istəyirəm ki, türk məktəblərinə qarşı aqressiv münasibət dəyişsin.
Seymur Əliyev
