Bu gün böyük rus yazıçısı Anton Pavloviç Çexovun anım günüdür.
Moderator.az Kulis.az-a istinadən bu münasibətlə yazıçı haqqında maraqlı faktları təqdim edir.
Antоn Pavloviç Çeхоv 29 yanvar 1860-cı ildə Rusiyanın cənubundakı Azov dənizinin liman şəhəri Taqanroqda Antoni bayramında altı uşağı olan bir ailənin üçüncü uşağı kimi dünyaya gəlib. 1879-cu ildə Çexov məktəbi bitirib, ailəsi ilə birlikdə Moskvaya gedir. Burada Moskva Dövlət Tibb Universitetinin tibb fakültəsinə qəbul olur.
***
Çexov çoxuşaqlı ailə olub. Bütün qardaşları və bir bacısı Mariya istedadlı olublar. Mariya Konservatoriyanı bitirib, qardaşının biri Nikolay rəssam olub, 28 yaşında vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişib. Bir qardaşı İvan müəllim, ən böyük qardaşı Aleksandr yazıçı idi və Çexovu yazıçılığa o həvəsləndirib. Çexov həmişə deyirdi ki, o məndən qat-qat istedadlıdır, lakin o yüngül həyat tərzi keçirirdi, yeyib-içib gəzməyi sevirdi və keçirdiyi həyat onun bütün yaradıcılığını cılızlaşdırıb heç nə etdi. Amma o da yazıçıdır.
***
Ataları Pavel Yeqoroviç Çexov çox qəddar insan olub. O alverlə məşğul idi, öz dükanı vardı. Atası öz dükanında uşaqlarını satıcı kimi işlədirdi və tələb edirdi ki, çəkidə, ölçüdə müştəriləri aldatsınlar. Çexov həddi-buluğa çatanda deyir ki, təsəvvür edin balaca bir uşağı ömür boyu aldatmağa, baş əyməyə, müştəriləri cəlb etmək üçün min cildə girməyə öyrədiblər. Çexov 16 yaşındaykən bütün ailəsi 1876-cı ildə Moskvaya köçüb və dükanın borcu çox olduğundan ata onu Taqanroq şəhərində tək qoyub, gənc yaşında o dükanı idarə etməyə məcbur edib. Uşaqlıqda onların gecə yuxusu da olmayıb, çünki kilsə xorunda gündə dini mahnılar və dualar oxuyublar. Kilsə məhz gecə vaxtı 12-dən sonra boş qalırdı. Ata da bunları oyadıb məşq etmək üçün soyuq kilsəyə aparırdı. Bu səbəbdən onların hamısı vərəm xəstəliyinə düçar oldu və qardaşların əksəriyyəti vərəmdən öldülər. Bu sıradan birincisi-rəssam Nikolay Çexov 28 yaşında vəfat etdi. Bircə bacısı 50-ci illərə qədər yaşadı. Ona görə də Çexov həmişə deyirdi, uşaqlıqda mənim uşaqlığım olmayıb. Ömür boyu damcı-damcı özümdən, şəxsiyyətimdən o qul hissini sıxıb çıxartmışam.
Çexov heç vaxt çar fərmanlarını oxumaz, çar haqda filmlərə də baxmaz, heç çarlar haqda kitabları da əlinə almazmış. Bir sözlə çar onun üçün zərrə qədər də olsun maraqlı olmayıb. Elə çar özü də Çexovu sevməyib. Buna görə də Çexovla Çar heç vaxt bir-biri ilə söhbət etməyiblər.
***
Çeхоv dramaturq kimi də klassik rus ədəbiyyatının ən yaхşı nümunələrini yaradıb. O, iхtisasca həkim оlsa da, yazıçı kimi daha böyük şöhrət qazanıb. 25 illik yaradıcılıq tarixində Çexov 300-dən artıq əsər yazıb. Onlar arasında kiçik yumoristik hekayələrdən tutmuş ciddi povest və pyeslərə qədər var. Onun əsərlərinin çoxu dünya ədəbiyyatının klassikası hesab olunur. Onun əsərləri dünyanın 100-dən artıq dilinə tərcümə edilib. Pyesləri, xüsusilə də "Qağayı", "Üç bacı", "Albalı bağları" əsərləri 100-dən çox dünya teatrında səhnəyə qoyulub.
***
Yığıncaqların birində süfrəyə dəniz ilbizi qoyurlar. Çexov naməlum qidaya maraqla baxır, hətta onlardan birini götürüb qoxlayaraq dillənir: bu nə qəribə yeməkdir gətiribsiniz. Bunu eşidən Tolstoy cavab verir: Ay Anton Pavloviç, siz allah bilmirsiniz bu nədir? Bu ki, dəniz ilbizidir. – Mənim ona qarşı allergiyam var – Çexov məğrur-məğrur dillənir. – Siz bilərsiniz – Tolstoy bunu deyib, ilbizlərin üstünə limon sıxır və bir-birinin ardınca yeyir.
Çexov Tolstoyla çay içib gedir. Tolstoy isə evinə qayıdanda gündəliyində yazır: “O, necə də yaxşı insandır”.
Çexov alman dilini bilirdi, bununçün də almanlar onun dünyasını dəyişdiyi Almaniyanın Badenvayler şəhərində heykəlini qoyurlar. Bəlkə də Çexov yaxşı yazıçı olduğu üçün məhz ona heykəl qoyublar, bəlkə də bu onun alman dilini yaxşı bilməsinə görədir. Lakin fakt odur ki, bu gün Almaniyada Hitlerin bircə heykəli də yoxdur, Çexovunsa var.
***
Günlərin bir günü Anton Çexovla gələcək həyat yoldaşı Olga Knipper qonaq otağında oturub çay içirlər.
Sizin nə kobud soyadınız var, - Çexov gənc qıza deyir. Soyadınızda adamın qulağını cırnaqlayan nəsə var. Sanki, hardasa qağayı qışqırır. Elə bil, almanlar öz aralarında söyüş söyür. Bunun ardınca Çexov bir neçə dəfə yüksək səslə qışqırır: “Knipper, Knipper”!
- Ya da, elə bil bazarda alverçilər müştəri səsləyir. Ya da nəyisə reklam edirlər. Yaman biabırçı soyaddır! – Çexov deyir.
Bunun qarşısında özünü itirməyən Olqa cavab verir: İndi ki, mənim soyadımı bəyənmirsiniz, onda sizinkini də biabır edəcəm. Bir müddət sonra o Çexova ərə gedir və ölənə kimi hər iki soyadını saxlayır.
Deyilənə görə, Çexov ana söyüşü söyməyi sevib. Onun ətrafındakı adamlar və kəndlilər də ana söyüşü söydüklərindən heç kim ona bu barədə irad tutmurdu. Onların danışıq tərzi beləydi və bir-birləriylə əla yola gedirdilər.
***
Çexov araq içirdi. Bunu hamı bilirdi və hər bayram ona bir şüşə araq hədiyyə edirdilər. Bu Çexovun xoşuna gəlirdi, o gülür, əl sıxır və olduqca sevinirdi. Şampan şərabı isə ondan ikrah oyadırdı, onu içəndə mədə qıcqırması, baş ağrısı, ağzında xoşagəlməz tam yaranırdı. O Almaniyada olanda bu ölkəylə bağlı bütün təəssüratlarını korlamaq üçün ancaq şampan şərabı içirmiş. Şampan şərabı isə həqiqətən onun səhhətini korlayır.
***
Çexov bütün Rusiya boyu tez-tez və uzun səyahətlərə çıxarmış. O vaxtın adəti idi, hamı səyahət edirdi, Tolstoy qatarla, Qorki ayaqyalın, başqa birisi paraxodla, bir başqası karetayla. Çexovsa arabada səyahət edirmiş, köhnə-küləş bir arabaymış, yağış yağanda su onun yaxasından içəri dolurmuş. Belə hallarda o qəmli-qəmli deyərmiş: Rusiyamız necə də kədərlidir, bunun ardınca gözünün yaşı yağışa qarışırmış. Çexov utancaq idi və göz yaşını kimsəyə hiss etdirməzmiş. Yağış kəsəndən sonra isə, Çexov yol boyu söyüş söyər, qarğış tökər və əsasını havada yellədərmiş. Bunu görən arabaçılar səksənib xaç çəkərdi. Buna görə də Çexovu “Əli əsalı, dəlisov həkim” adlandırır, uşaqları onunla qorxudurlar.
Çexov seksi sevirdi. O hər gecə yataqdan sıçrayıb qalxar və seks zamanı yaşadıqlarını yazmağa başlayarmış. “Onun ayaqları əyriydi”, yaxud “Onun bir döşü daha böyük idi”, ya da ki “O yataqda elə zingildəyir ki, adamın əsəblərinə toxunur”, bəzən də “Onun tər qoxusu az qalsın məni öldürəcəkdi”, ya da buna bənzər bir şey yazarmış.
***
Çexovun boyu 186 santimetr olub. Rəssam İosif Braz onun kresloda oturan yerdə rəsmini çəkib və boy-buxunlu Çexovu xəstə, cansız bir insan kimi təsvir edib. Əslində, elə deyil. Çexov bütün rus yazıçıları arasında ən gözəli olub. Çexovun məhəbbəti haqqında çox şeylər yazıblar. Çünki bütün qadınların ona yazdığı məktubları ölümündən sonra bacısı məhv edib, müəyyən hissəsini seçərək çap eləyib. Lakin Çexovun qadınlara yazdığı və onlardan aldığı məktubların əksəriyyəti işıq üzü görməyib. Çexov həmişə sevdiyi qadınların hörmətini saxlayıb, istəməyib ki, onların adına bir ləkə gəlsin. Çexovun əslində bir sevgisi olub. Gözəl Lidiya Staxiyevna Mizinova onun bacısı ilə konservatoriyada oxuyub. Olduqca gözəl qadın olub. Çexov da ona vurulmuşdu, o da Çexova. Çexov bilərəkdən bu münasibətin inkişafına imkan verməyib. O, başa düşürdü ki, əgər onunla evlənsə, bu gözəllikdə qadın təbii ki, onun bütün diqqətini özünə cəlb edəcək. Bu nə ailəsinə diqqət yetirə biləcək, nə yaradıcılıqla məşğul ola biləcək. Və belə bir fərziyyə də var ki, guya Çexovun övladı olmayıb. Əslində, olub. Guya onun dostu yazıçı Kiselyovun ailəsindən uşağı götürüb Çexovun ailəsində tərbiyələndirirdilər. Donald Reyfild "Anton Çexovun həyatı” kitabında ilk dəfə açıq-aşkar sənədlərə arxalanaraq qeyd edir ki, həmin onların ailəsində böyüyən uşaq Çexovun övladı olub. Ondan əlavə Çexovun məşuqəsindən qızı da olub.
Çexovun ətrafı daim insanlarla əhatəli olsa da o, həmişə qapalı olub. O, gündəliyində bu haqda yazırdı: "Qəbirdə necə tənha yatacamsa, eləcə də mən həyatda tənha yaşayıram...” Çexov ölənə qədər barmağında üzük olub. O üzüyün içəri tərəfində belə bir yazı var: "Tənha adam üçün həyat səhradır”. Çexov 28 yaşında hələ məktublarında yazırdı ki, "Mən qonaqsız qala bilmirəm. Tənha qalanda məni vahimə bürüyür, sanki tək nəhəng okeanın ortasında sınıq-salxaq qayıqda üzürəm”.
***
Çox adam deyirdi ki, Çexov mənim dostumdur. Amma Çexov həyatında bir adam haqqında deməyib ki, o mənim dostumdur.
***
Çexov gimnaziya və tələbəlik illərində vərəm xəstəliyindən əziyyət çəkib. 1884-ci ildə onun sağ tərəfdəki ağ ciyərində qanaxma baş verib.
***
Tədqiqatçılardan biri hesab edir ki, yazıçının həyatında həlledici rolu Saxalinə səyahət oynayıb. O, yolların palçıqlı vaxtı, başdan ayağa islanmış vəziyyətdə, içinə su keçmiş keçə çəkmələrlə min kilometrlərlə yolu atla getmişdi. Yazıçı özü və qohumları onun xəstəliyini məhz bu hadisə ilə əlaqələndirmişdilər. Vərəm xəstəliyinin daha da güclənməsinə səbəb olan ikinci amil isə yazıçının Yaltadan Moskvaya şəxsi işlərilə bağlı gəlməsi olub.
***
Çexov böyük realist idi. O əcəli gələndə öləcəyini dedi və öldü də. Xəstəliyin öhdəsindən gəlmək mümkün olmayacaq dərəcədə qəflətən güclənməsi səbəbindən yazıçı 1904-cü ilin yayında Çexov Almaniyaya kurorta gedir. O, yad şəhərdə, yad insanların arasında və yad yataqda 15 iyul 1904-cü ildə dünyasını dəyişir. O can verəndə müəmmalı şəkildə “İlbiz” sözünü işlədir.
Çexovun dediyi sözün sirri sonra açılır. Əslində, açılmır, daha da sirrə bürünür. İsti olduğundan yazıçının nəşi Almaniyadan Moskvaya qatarla ilbiz taxtalarının arasında gətirilir. O, 22 iyulda Uspenski kilsəsindəki monastr qəbristanlığında, öz atasının qəbri yanında dəfn olunur.
***
Həyat yoldaşı Olqa Leonardovnanın dediyinə görə, öldüyü gecə Çexov yuxudan oyanaraq ilk dəfə özü onu həkimə aparmağı xahiş edib: "Sonra o, şampan şərabı istədi. Anton Pavloviç oturdu və bərkdən həkimə almanca dedi (o, alman dilini çox az bilirdi): “Ich sterbe”. Sonra tələbələri və mənim üçün rusca təkrar etdi: "Mən ölürəm!" Sonra bokalı götürdü, üzünü mənə çevirdi, özünün qəribə təbəssümü ilə gülümsədi və dedi: “Mən çoxdandır şampan şərabı içmirəm…”. Sakitcə axıra qədər içdi, yavaşca sol böyrü üstə uzandı və tezliklə əbədi olaraq susdu.”
Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Lev Tоlstоy Çeхоvun yaradıcılığı haqqında belə deyib: "Əgər bütün rus ədəbiyyatı təsadüf ucbatından yохa çıхsaydı və təkcə Çeхоvun hekayələri qalsaydı, bunlar əsl rus həyatı barədə bütün dünya хalqlarında aydın təsəvvür yaratmaq üçün kifayət edərdi"
