Leninin rəsmi olaraq Azərbaycana müdaxilə eləməyə ixtiyarı yox idi. Lakin o, gələcək planlarını icra eləməkdən ötrü Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətini quranlar haqqında ətraflı məlumat əldə eləmək fikrində idi. Odur ki, daşnak-bolşevik hərbi dəstələrinin başında durmuş sağ əli Şaumyana teleqram vurub onunla görüşmək istədiyini bildirdi. 

Şaumyan “əmi” dediyi adamdan teleqram alandan sonra dərah qatara minib üç günün içində özünü onun yanına yetirdi və dərhal Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin qurucuları haq¬qında məlumat verməyə başladı. Öncə Məhəmməd Əmin bəy Rəsulzadə haqqında söz açandan sonra  Azərbaycanda müstəqilliyi yaradanların ən yaşlısı olan Əlimərdan bəy Topçubaşovdan danışdı:

”“ Əlimərdan Topçubaşov Tiflisdə qulluqçu ailəsində anadan olub. Çar Rusiyasında I dövlət dumasının üzvü imiş. Bakıda 1917-ci ildə Müsəlman Milli Şurasının müvəqqəti icraiyyə komitəsinə  üzv seçilib.  

 İlk təhsilini I Tiflis gimnaziyasında alıb. 1884-cü ildə oranı bitirib və Peterburq Unveristetinin tarix-filologoya fakültsində təhsil alıb, sonra huquq fakültəsini bitirib. Tiflis geodeziya mək¬təbində huquqdan dərs deyib. 1996-cı ildə Bakıya gəlib vəkilliklə məşğul olmuş və guya bir sıra məhkəmə proseslərini udub. 1997-ci ildən qəzet buraxıb: “Kaspi” qəzeti. Qəzet əsasən çar üsul-idfarəsinə qarşı məqalələr dərc edirmiş. Əvvəllər Bakı dumasının üzvü, sonralar sədri olub. Qurultaylarda və müşavirələrdə, dövlət dumasına seçkilərdə iştirak eləyib. İslam dini ilə köklənmiş bir millətçidir. Bolşeviklərə dəhşətli dərəcədə nifrət eləyir.

Fətəli  xan Xoyski İsgəndər xan oğlu. 1875-ci il dekabrın 7-də Şəkidə anadan olub. Əslən İranın Xoy şəhərindəndir. Atası rus ordusunun general-leytnantı olub. Gəncə klassik gimnaziyasını, 1901-ci ildə Moskva universitetinin huquq fakültəsini bitirib. Gəncədə, sonra Suxumi, Batum məhkəmələrində müxtəlif vəzifələrdə işləyib. Yekatrinador dairə məhkəməsində prokuror müavini təyin edilib. Yelizavetpol quberniyasının II dövlət dumasına deputat seçilmişdir. Fevralın 2-də Peterburqun məhşur Tavriya sarayında toplanan Rusiya parlamentinin iclaslarında çıxış edib. Kadet partiyasına üzv olmasına baxmayaraq müsəlman deputat fraksiyasına daxiıl imiş. Rusiyanın müstəmləkəsi olan xalqlara məhəlli muxtariyyət veriləməsini hökumətdən tələb edirmiş. Bakı və Bakıdan 350 kilometr aralıda yerləşən Yelizavetpolda dairə məhkəmələrində iş kəsmək üçün andçı müvəkkil vəzifəsini icra etmişdir.  

Zaqafqaziya seyminin üzvü və Zaqafqaziya Fedarativ Respublikası hökumətinin ədliyyə naziri işləyibmiş. Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olunandan sonra ilk müstəqil hökuməti təşkil etmək bitərəf Xoyskiyə tapşırılıb. Həm nazirlər şurasının sədri, həm də daxili işlər naziridir. 

Nəsib bəy Yusifzadə. 1881-ci ildə Yelizavetpolda anadan olub. Orta təhsilini oradakı gimnaziyada alıb. Odesdə Novarasiyyski universitetinin huquq fakültəısinə daxil olub, amma bitirməyib, çar hökuməti universiteti bağladığı üçün. O da Bağ¬ça¬¬saray şəhərinə gedib, burada İsmayıl Qaspralının “Tərcüman” qəzetilə əməkdaşlıq etməyə başlayıb. 1908-ci ildə İstanbula köçərək publisistlik fəaliyyəti ilə bərabər “Türk dərnəyi cəmiyyəti”ni təşkili eləyib. O, bir türk qızıyla evləndiyi üçün İstanbulda qalıb. Bir ildən sonra Yelizavetpola qayıdıb və şəhər bələdiyyəsində çalışıb. 1911-cı ildə “Molla Nəsrəddin”ə məqalələr yollayıb. “Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti”, “Müsəlmanların maariflənməsi cəmiyyəti”, “Aktyorların fəaliyyəti cəmiyyəti”ndə yaxından iştirak edib. Bu zaman M,Ə,Rəsulzadə ilə tanış olub və ictimai-siyasi fəaliyyətə başlamışdır. 1917-ci ildə öz yaxınları ilə Yelizavetpolda “Milli fedaralistlər”in türk partiyasını yaratmışdır. Yeni yaradılan partiyanın əsas tələbi Rusiyanın milli-ərazi muxtariyyətlərənin əsasının təşkili idi. 1917-ci ilin iyulunda partiya Rəsulzadənin başçılığı i Demotratik Müsavat partiyası” birləşərək “Müsavat” adlandırılmağa başlanmışdır. Onun proramlarında millətçi fedaralistlərin əsas tələbi Rusiyanın milli-ərazi muxtariyyəti qurulması ilə başlamışdır. Rəsulzadə Müsavat partiyasının mərkəzi komitəsinin sədri seçiləndən sonra Yelizavetpolda partiyanın rəhbəri Nəsib bəy olmuşdu. 1917-ci ilin oktyabr inqilabından sonra başda siz olmaqla biz bolşeviklər hakimiyyətə gələndən sonra partiya özü nizamnaməsində dəyişiklik edərək Azərbaycanın tam müstəqilliyini tələb etməyə başlamışdır. Hal-hazırda xarici işlər naziridir. 

Şaumyan sonra Məhəmməd Həsən Hacınskinin dosyesini oxudu.  O, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətini yaradanların tərcümeyi-halını oxuduqca tez-tez “guya” sözünü işlədirdi. Bu “guyalar” Azərbaycan ziyalılarının hər cəhətdən onun mənfur ermənilərindən, o cümlədən özündən qat-qat üstün olmasına üsyan xarakteri daşıyırdı və Azərbaycan türklərinə paxıllıq eləməkdə tayı-bərabəri olmayan bu əxlaqsız adam bununla özünə bir növ təsəlli verirdi. 

Şaumyan dosyeləri oxuyub bitirəndən sonra Lenin ayağa qalxıb ona tərəf gəldi və onun bir addımlığında dayanıb əlini onun çiyninə qoydu:

”“ Düşmən düşündüyümüz qədər də zəif deyil əziz Stepan. Belə görürəm ki, müsəlmanlar dünyəvi elmlərə yiyələnəndən sonra hamısını vurub keçirlər. Onların başçıları Rəsulzadə isə hamısından təhlükəlidir. 

Lenin əlini Şaumyanın çiynindən götürüb adəti üzrə kabinetin döşəməsi üstündə var-gəl eləməyə başladı:

”“ Onun haqqında çox eşitmişəm. Özünün də cəmisi 34 yaşı var. Mənə elə gəlir ki, Rəsulzadə gecələr də yatmır və oraları bizə yenidən təslim eləməmək üçün bütün gücünü ortaya qoyacaq. 

Lenin var-gəlini saxlayıb Şaumyana baxdı:

”“ Deməli, Rəsulzadə artıq Türkiyədədədir, hə?! 

 Sonra o, özü-öz sualnını başqa şəkildə cavablandırdı:

”“ Bu çox pisdir, Stepan, çox. 

O, əlindəki qələmlə masanın üstünü tıqqıldatdı:

”“ Mən yüz faiz əminəm ki, Rəsulzadə Türkiyə dövlətiylə saziş imzalayıb türk ordusunu Qafqaza dəvət eləmək istəyir. Türklər isə döyüşməyi çox yaxşı bacarırlar. 

O, yenə bir neçə dəfə masanın üstünü dınqıllatdı:

”“ Mən bunun qarşısını almalıyam, Stepan, mütləq almalıyam. 

Şaumyan uçurdu, Leninin qətiyyətlə dediyi sözlər onu “Bö¬yük Ermənistan”ın ucu-bucağı görünməyən səmalarında uçurdurdu.