 BİZİM ERA ƏRƏFƏSİNDƏ İLK DƏFƏ VƏ MÖHTƏŞƏM VƏ TARİXİ QƏLƏBƏ MÜNASİBƏTİLƏ BÜTÜN AZƏRBAYCAN XALQINI, QƏHRƏMAN AZƏRBAYCAN ORDUSUNU, BİZİM BU QƏLƏBƏMİZƏ ÇOX CİDDİ KÖMƏK EDƏN ÜÇ QARDAŞ VƏ DOST ÖLKƏLƏRİN TÜRKİYƏ, İSRAİL VƏ PAKİSTAN XALQINI VƏ NƏHAYƏT BU İNCƏ VƏ BÖYÜK İŞLƏRİN BAŞINDA DURAN ALİ BAŞ KOMANDAN CƏNAB İLHAM ƏLİYEVİ TƏBRİK EDİRƏM.

 2000 İLLİK TARİXDƏ 50 MİLYONLUQ AZƏRBAYCANIN İLK VƏ ƏN QÜDRƏTLİ QƏLƏBƏSİ İDİ. 30 İLLİK ƏSARƏTDƏ QALAN TORPAQLARIN İŞĞALDAN AZAD OLUNMASI VƏ ÜSTÜMÜZDƏN TARİXİ LƏKƏNİ TƏMİZLƏMƏKLƏ YANAŞI ÇOX DAHA BÖYÜK ƏHƏMİYYƏTƏ MALİK OLDU.

 

44 GÜNLÜK VƏTƏN MÜHARİBƏSİNİN POZİTİV DƏRSLƏRİ

 Azərbaycan xalqını uzun növbəli tarixi məğlubiyəət sindromundan çıxardı və bu millətin özünə güvəncı, öz gücünə inamı bərpa elədi.

 200 illik Erməni Azərbaycan qarşıdurmasında ilk dəfə olaraq məğlubiyyət

sindromunu sındırdı, torpaq itirilmə ənənəsinə son verdi, əksinə 30 illik əsarətdə

olan vətən torpaqlarını azad etdi. Hər Bakı, Quba, Şamaxı soyqırımı haqqında

eşidəndə xəcalət çəkirdim. Bunlara son verildi.

 İndi düşmən qarşısına görünməmiş qüdrətə sahib, super modern rəqəmsal texnologiyalı beşinci nəsil süni intelekt maşınlarına malik, müasir informasiya

texnologiyaları və soft proqram sistemləri ilə öyrədilmiş şəxsi heyyətə malik ordu

çıxarıldı.

Gözünü açıb düşünməyə vaxt tapa bilməyən düşmən prosesi heç belə qavraya bilmədi. Dünya hərb tarixində ən sürətli hücum əməliyyatı kimi qiymətləndirilə bilən bu müharibə zamanı ordu hər günə təqribən Sinqapur kimi nəhəng iqtisadi potensiallı dövlətin ərazisi qədər ərazisini işğaldan azad etmişdir. 43 gündə azad olunan bu ərazilərdə 25 dənə Sinqapur kimi dövlət qurmaq olardı və bunlarda Sinqapur kimi bir Rusiya kimi nəhəng ölkədən bir neçə dəfə artıq iqtisadi potensial əldə etmək olar.

 Bu qısa zamanda siyasi və beynəlxalq müstəvidə görünməmiş, ağıla gəlməz

uğurlar əldə edilmişdir, beynəlxalq aləm 180 dərəcə düşmənə qarşı

yönəldilmişdir. Azərbaycanın son bir əsr ərzində beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılan pozitiv informasiyada daha çoxu son 4 ay ərzində çatdırılmışdır. Həm də intelektual səviyyəsinə görə qat qat yüksək.

 Son 4 ayda prezident Əliyevin və onun köməkçilərinin ağıllı, məntiqli, əsaslandırılmış çox saylı intervulerində bir dənə olsun beynəlxalq konvensiyaların əksinə, pozulmasına fikir tapıla bilməmişlər.

Mən bildiyim analoji b. Konvensiya pozuntuları son 30 ildə 3 ölkədə olmuşdur.

 İraq-Küveyt. Bütün dünya qarışdı, sərhədlərin bərpasına İEÖ və Ərəb liqası ölkələri 60 milyard nəqd pul xərclədi. Bu işğaldan dəyən zərər bir trilyona yaxın oldu. Bunun üstündə Səddam asıldı, on minlərlə insan tələfatı oldu.

 Rusiyanın Krımı ilhaq etməsi, sərhədlərini zorla dəyişməsi. Buna qədər Rusiya uyğun pozğuntuları Gürcüstanda, Moldovada etmiş, Azərbaycanda stimullaşdırmışdı. Dərhal Rusiyanın üstünə çoxsaylı sanksiyalar axıdılmış. Rusiya və Ukrayna kimi Avropanın iki nəhəng ölkəsinin iqtisadiyyatı

çökdürülmüşdür. Avropa, Amerika böyük zərərlər görmüşdür. Ümumi zərərin məbləği yenə də bir trilyonu keçmişdir.

 Azərbaycan sərhədlərinin pozulması daha gobud formada və daha böyük zərərlə olmuşdur. BMT və dünya düzəninə məsul olan İEÖ bir neçə quru bəyənat və qətnamə ilə işlərini bitmiş hesab etdi.

 Azərbaycan təkbaşına həll etdi. Həm öz üzərinə düşən, həm də BMT və 38 İEÖ nin üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirdi və öz iqtisadiyyatını dağıtmadan, sürətli inkişafı təmin edərək. Əminəm Azərbaycan təcrübəsi ümumdünya konfliktlərinin həll olunmasında çox geniş istifadə olunacaq və Azərbaycanın köməyinə çox ehtiyac yaranacaq. Dünya ictimaiyyətini təqribən bir trilyon dollarlıq məsrəf və zərərdən azad etdi. Bu zərər və məsrəflərin 5%-ni İEÖ-lər dağıdılmış rayonların bərpasına bu və ya digər formada xərcləməyı borcludurlar.

 Zərərlər böyükdür, saysız-hesabsızdır. Amma bu qədər böyük zərərlər Azərbaycan iqtisadiyyatını çökdürə bilmədi. Əksinə Azərbaycan toparlandı, resurslarına sahib çıxdı, resurs bölgüsünü optimallaşdırdı və sürətlə iqtisadiyyatını dirçəldə bildi.

 İqtisadi inkişaf sürətlə getməklə qüdrətli ordu quruldu. 1 milyon qaçqın demək olar ki, heç bir kömək olmadan rahatlandı, yerləşdirildi, ev eşik sahibi edildi.

 Müstəqillik ərəfəsində faktiki bərabar iqtisadi potensiala malik iki ölkə arasındakı

iqtisadi inkişaf fərqi dört dəfəyə qalxdı.

 İqtisadi zərərlər müxtəlif hesablamalara görə 50 milyarddan 200 milyard dollara

qədər qiymətləndirilir. Təzminat üçün müraciətlər Ermənistana sübut etmək

olmurdu, amma İlham Əliyev Rusiya ilə birlikdə məcburi imza atdırdıqdan sonra cinayətkar kimi tərəf olduğunu qəbul etdi və indi artıq təzminat barəsində b.məhk. İş aqldırmaq olar.

 

Bərpanın təqribi dəyəri

 Bərpa məsrəfləri təqribən 60 milyard dollar məsrəf tələb edir.

 Əlbəttə uzun müddət vaxt tələb edir.

 Bərpa işlərini həyata keçirmək üçün birinci növbədə qanunvericilik bazası

yaradılmalı və bununla da fərqli bir iqtisadi mexanizm qurmaq tələb olunur.

 Hüquqi təminat üzrə artıq prezidentin start fərmanı var, bundan sonra bütün istiqamətlər detallaşdırılmalıdır. Belə sənədlər ləngiməmək məqsədi ilə pezidentin fərmanı ilə start verilməsi və sonradan qanun kimi parlamentə təsdiqə vermək olar. Əgər parlamentdə dəyişiklik nəzərdə tutlarsa qanunda əksini tapır və son qərar olaraq tətbiqə davam edilir.

 Əlbəttə, bərpa konsepsiyası və strategiyası ayrıca hazırlana və tətbiq oluna bilməz, bu strategiya müharibədən sonrakı iqtisadi islahatlar kontekstinə uyğun və birlikdə qurulmalıdır.

 

 Elm və texnologiyaya əsaslanan rəqəmsal keçidin şərtlərinə uyğun mexanizm

qurulması

 Təhlükəsizlik və riskin qarşısının alınması üçün beynəlxalq sığorta və təkrar

sığorta sisteminin yaradılması

 Yerləşdirmədə və maliyyələşdirmədə Türkiyə, İsrail, Pakistan və daha çox Azərbaycanlıların yaşayan ölkələr üçün xüsusi əlverişli rejim yaratmaq

 Xarici kapital üçün bu bölgələrdə xüsusiilə əlverişli rejim yaratmaq, özəlliklə, ABŞ, Almaniya, BB, Yaponiya, Çin, C. Koreya, Sinqapur kimi ölkələrə tam manesiz rejim yaratmaq

 

 İmkan olduqca xarici mənbələri cəlb etmək lazımdı. Xarici kapital həm də qoruma funksiyasini yerinə yetirir. Nə qədər güclü ordu olmasına baxmayaraq, bu bölgədə bəlli səviyyədə risk qalmaqda davam edir. Riski aradan qaldırmaq üçün sığorta köməyə çatır.

 Tam təminatlı Sığorta sistemi qurmaq zəruridir. Bunu isə yalnız dövlətin üzərinə qoymaq yanlış olardı. Mütləq beynəlxalq maliyyə kredit institutlarını və dünyanın sığorta nəhənglərinin cəlb etmək lazımdır. BVF və DB nəzdində fəaliyyət göstərən MİGA ilə artıq danışıqlara başlamaq vaxtıdır. Anthem income ABS, Allianz - Almaniya, Ping un insurance group - Çin kimi ən böyük şirkətlərdir, bunlarla danışıqlar başlamalıdır.

 Bölgənin bərpası üçün böyük məbləğdə vəsait tələb olunur, qoyulan kapital riskdən, erməni terrorundan qorunmalıdır. Maliyyələşmə yükü əsasən ilkin olaraq neft fondunun üzərinə düşəcək, amma daxili və beynəlxalq maliyyə bazarlarında çox ciddi işləmək tələb olunacaq.

 

 1. Şuşa dünya azərbaycanlılarının və bütövlükdə türklərinin rəmzi paytaxt şəhəri elan olunur və qanuni status verilir. Bununla bərabar Şuşa offshore zona elan olunur, vergisiz biznes və bank sistemi qurulur. İstənilən böyük banklar burada sərbəst rəqəmsal filial qura bilər. Bu banklar vasitəsi ilə güclü kapital axını həyata keçirmək olar. Dünyanın ən böyük bankları bura dəvət olunur. Bir iri bankın təqribən 3-4 trilyon dollar bank aktivləri var, əgər belə bir bank bank aktivlərinin 0,1% -ni belə bu bölgələrdə yerləşdirsə, 3-4 milyard dollar vəsaitcəlb etmiş oluruq.

 2. Yerli banklar öz rəqəmsal filiallarını qurmalıdir, dövlətin bir bərpa bankı qurması və ya bərpa üzrə dövlətin agent bankı rolunu oynayan banka həvalə etməsi lazımdı. Bu məsələ, aqrar sənaye bankı və ya başqası ola bilər.

 3. Maliyyə mənbəələri cəlb etmək üçün beynəlxalq maliyyə və kredit institutları və həmçinin, inkişaf etmiş ölkələrin hökümətləri və çoxsaylı fondları ilə danışıqlara başlamaq məqsədəuyğundur. Beynəlxalq konvensiya və qaydalara görə bu onların beyn. İctimaiyyət qarşısında götürdükləri öhdəliklərdi. BVF, DB, BİA, BMK, MİGA, İİB, AYİB, AİB və s qurumlar həm maddi kömək, həm texniki kömək, həm kreditlər verə bilər. Amma hamısı ilə danışıqlar artıq başlanmalıdırş

 

 1. Şuşa şəhərində maliyyə mərkəzinin və maliyyə bazarının qurulması

məqsədəuyğundur.

 2. Qurulmuş beynəlxalq bərpa sığorta qarantiyası ilə bərpa istiqrazlarının və digər maliyyə insrumentlərinin buraxılması və eyni zamanda onlara investisiya statusunun verilməsi xeyli vəsait toplamağa imkan verərdi.

 3. Bərpa sığorta və əmanətlərin sığorta fondu hesabına zəmanət verilmiş investisiya əmanətlərinin dövriyyəyə buraxılması. Bu həm əmanət və həm də investisiya kimi çıxış edəcək. Mərkəz bankı gərək indidən bu maliyyə alətlərinin təlimatını hazırlaşın.

 

 Bərpa fondu üçün böyük miqdarda kredit resursları formalaşmalıdır. Bu

məqsədlə illik ən azı 20 milyard kredit resursları yığılmalıdır.

 Faizlər bərpa zonasında 3-4 faizi aşmamalıdır.

 Azərbaycan maliyyə potensialı illik kredit resurslarının həcminin 100 milyard

manata çatdırmağa imkan verir. Bu gün 15-16 milyard həcmindədir.

 Bu resursların və bərpa maliyyə vəsaitinin istifadəsi zamanı şəhid ailələrinin, qazilərin və müharibə iştirakçıların biznesinin özəl maliyyələşməsi rejimi tətbiq olunur. Subsidiya, faizsiz kreditlər və ən əlverişli şərtlər.

 

 Mənə elə gəlir ki, şəhər və tarixi abidələrin bərpası 1988-ci il statusunda həyata keçirilsə daha yaxşı olardı, işğalda qalan miras 1988-ci il statuusna dönsə daha yaxşı olardı. Əlbəttə, burada əsas söz sahibi memarlarımız olacaq.

 Bu bölgələrin barpası və investisiyaların yerləşdirilməsi zamanı bölgənin

içğaldan azad olunması prosesində xüsusi rolu olan Türkiyə, İsrail, Pakistan və digər ölkələrin Azərbaycanlı vətəndaşlarına Azərbaycan Respublikası vətəndaşı statusu səviyyəsində hüquq verilməsi və həmçinin bərpa güzəştlərinin tətbiq olunması

 Böyük və dost dövlətlərdən əlverişli və güzəştli investisiya rejiminin elan

olunması. Bu prosesə ən böyük gücləri qatmaq lazımdır. Bu bölgənin gələcək təhlükəsizliyinin qarantı ola bilərdi.

 Bütün bərpa prosesi elmi- texnoloji inkişafın ən son nailiyyətləri əsasında həyata keçirilməsi zəruridir.

 Rəqəmsal keçid dövrünə təsadüf edən hazırkı bərpa

prosesi başa çatana qədər virtual -rəqəmsal keçid başa çatmış olacaq.

 Buna görə də bərpa prosesi ilk başlanğıcdan rəqəmsal prosesə, süni intelektlə və son model informasiya

texnologiyalarına əsaslanmalıdır.

 

 Bu məqsədlə məşhur Türk, İsrail və dünyanın ən məşhur universitetlərində fəaliyyət göstərən Azərbaycan alimlərinin iştirakı ilə Şuşada rəqəmsal smart elmi tədqiqat və təhsil universitetinin qurulması və xaricdəki Azərbaycan iş adamlarının bu işə cəlb olunması.

 Bu təklif hörmətli alimimiz, Rutger universitetinin professoru GUBAD İbadoğlu tərəfindən də səsləndirilmişdir. Bu işə Nobel mükafatı laureatı hörmətli prof. Əziz Sancarın da dəvət olması məqsədəuyğundur.

 Universitetdə bir neçə elmi labaratoriya yaradıla bilər. İlk növbədə

proqramlaşma, süni intellekt, nüvə tədqiqatları, fəza tədqiqatları, genalogiya

və s yaratmaq olar. Bu laboratoriyalar həm də böyük gəlir mənbəyi ola bilər.

 Digər regionlarda da elmi təşkilatlar və startap şirkətlərin yaratmaq zəruridir.Bununla bərabər bütün Azərbaycan üçün pilot layihə olaraq Şuşada smart şəhər qurulması bütün ölkə üçün çox böyük effekti verərdi.

 

 Sünayenin bərpası üçün ən yaxşı təcrübə ikinci dünya müharibəsindən sonra faşistlərin dagıtdıqları Avropa şəhərlərinin bərpasıdı. Bu yolla da bizim bu bölgələrdə barpa işlərini aparmağımız məqsədəuyğundur.

 Maliyyələşmə prosesində əsas yük beynəlxalq maliyyə-kredit qurumlarının və İEÖ üzərinə düşməlidir. Bizim əsas vəzifəmiz beynəlxalq konvensiya və müqavilələrə əsasən bu mənbəələri bərpa bölgəsinə adaptə etməkdir.

 Sənayenin bərpası İsrail və Türkiyə mütəxəssisləri və texnologiyaları əsasında

koordinasiya olunması daha uyğundur.

 Elmi-texnoloji və hərbi texnoloji sahələr prioritet elan olunması

məqsədəuyğundur.

 Hər şəhərdə və iri qəsəbələrdə sənaye və aqrar industriya parklarının

salınması

 

 Kənd təsərrüfatının bərpası əsasən İsrail texnoloji və elmi

sistemi ilə bərpa olunması məqsədəuyğundur.

 Bu məqsədlə İsrailin Moşav fondu ilə bərabər layihə sisteminin

hazırlanması və respublika təliminin keçirilməsi zəruridir.

 Bu məqsədlə Cənubi Koreyanın KOPİA proqramı ilə və Avropa ittifaqı ilə əməkdaşlıq mexanizminin yaradılması və pilot layihələrin həyata keçirilməsi işi daha da sürətləndirə bilərdi.

 Meşələr məhv edilib, dorğanıb, çatmadıqlarını qəsdən yandırılıb sıradan çıxarıblar. Bu region üçün böyük fəlakətə gətirib çıxara bilər: ekologiyaya, oksigenlə təminata, su təminatına, ətraf mühitin cirklənməsinə ağır zərbə vura bilər. Meşələrin

bərpasına beynəlxalq ekologiya təşkilatlarının cəlbi vacibdi.

 Nəqliyyat dəhlizlərinin yenilənməsi, bütün dəmir yol xəttlərinin bərpası və yalnız sürətli dəmir yolu xəttləri ilə. Hunday, Simens və digər sirkətlərin iştirakı ilə bütün istiqamətlərdə sürətli dəmir yollarının çəkilməsi

 Avtomobil yollarının da iki istiqamətdə layihələndirilməsi: mövcud yolların

əsasən dövlət tərəfindən yenilənməsi, həmçinin paralel olaraq xarici iri

şirkətlərin dəvət olunması, öz hesablarına paralel pullu yolların çəkilməsi və

həmin şirkətlərin idarəçiliyinə verilməsi.

 İri bölgələrdə yeni hava limanlarının inşaası

 Turizmin potensialı böyükdür, bu sahədə ciddi addımlr atılması vacibdir

 Tarixi abidələrin bərpasına beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT-nin cəlb

olunması zəruridir.