Moderator.az tanınmış tədqiqatçı Adıgözəl Məmmədovun M.C.Bağırovun gizli məchulları  və onu satan yaxın çevrəsinə gün işığı tutan maraqlı araşdırmasının dərc edirik. Bu geniş araşdırmada təkcə, Bağırov deyil, onun yaxın ətrafı, Stalindən tutmuş, tarix üçün bu gün də müəmma olan başqa şəxslərdən söz açılacaq...

İstintaq başa çatdıqdan sonra Beriyadan fərqli olaraq M.C.Bağırova qarşı açıq məhkəmə prosesi qurulur. Məhkəmə  M.C.Bağırovdan başqa Azərbaycandakı represiv mexanizmin hissələri olan S.Yemelyanovun, X.Qriqoryanın, R.Markar¬yanın, A.Ata¬kişiyevin, T.Borşovun və Sumbatov-Topuridzenin (qiyabi-A.M.) fəaliyyətlərinə hüquqi qiymət verirdi. M.C.Bağırov və onlar  daha çox repressiyaların təşkilində ittiham olunurdular. Onda sual oluna bilər: məgər bu repressiyalar birbaşa Moskvadan İttifaq Xalq Daxili İşlər Komissarlığının (00447 nömrəli sərəncama əsasən-A.M.) göstərişinə uyğun aparılmırdımı?

Xruşşov Ukraynada, Arutyunov   (Mikoyanın qudası-A.M.) Ermənistanda və o cümlədən, bütün SSRİ məkanındakı rəhbərlər bu göstərişləri həyata keçirmirdilərmi? Niyə onda bu rəhbərlərə qarşı Ermənistanda, Özbəkistanda, Qazaxıstanda, Ukraynada məhkəmə prosesi qu¬rulmurdu? Bəs niyə Azərbaycan rəhbəri müqəssirlərin ən böyüyü sayılaraq ən ağır cəzaya məhkum edilir? Bax, burda, bu məhkəmənin məğzi üzə çıxır. Məhkəməyə milli rəng verməmək üçün rus və erməniləri də ittiham olunan şəxslər siyahısına daxil etdilər. İstintaq zamanı X.Qriqoryan, R.Mar-karyan, T.Borşov və S.Yemelyanovdan M.C.Bağırovun əleyhinə qondarma ifadələr alınırdı. Onlarda belə arxayınçılıq formalaşdırılırdı ki, siz ifadələrinizi M.C.Bağırova qarşı yönəltməklə məsuliyyətdən yaxa qurtaracaqsınız. Bax, elə buna görə də onlar M.C.Bağırovu  ləkələmək üçün sanki, biri-biriləri ilə yarışa girmişdilər.

Məhz ona görə də M.C.Bağırov məhkəmədə “məni asmaq azdır, məni güllələmək azdır, məni şaqqalamaq, dörd yerə bölüb tikə-tikə doğramaq lazımdır ki, mən inanmışam!” demişdi. Bu müraciətlə M.C.Bağırov öz etirazını sistemin özünə bildirirdi və sonra o, bəyan edirdi ki, xalqımın qarşısında vicdanım təmizdir! 

Bir həqiqəti nəzərdən qaçırmaq lazım deyil ki, 30-cu illərdə və 40-cı illərin II yarısına qədər Azərbaycanda güc strukturlarının rəhbərliyinin təyinatı birbaşa Moskvada həll olunurdu. Hətta M.C.Bağırov bu ermənilər ilə işləmək istəməsə də onlarla işləməyə məcbur idi. Bu hal 40-cı illərin ortalarına qədər davam etdi. Artıq Beriyanın Kremldəki mövqeyi möhkəmləndikdən sonra M.C.Bağırov yerli kadrları güc strukturlarında yerləşdirməyə başladı. O cümlədən, A.Atakişiyev və M.T.Yaqu-bov da daxili işlər naziri oldu. Niyə məhz M.T.Yaqubov yox, Atakişiyev həbs olundu? Axı Yaqubov da M.C.Bağırovun kadrı idi! Ona görə ki, M.T.Ya-qu¬bo¬v M.C.Bağırova qarşı yönəldilmiş Xruşşov-Mikoyan ssenarisində mühüm personajlardan biri idi. Bunları sənədlərlə kitabda gös¬tərmişdim. Elə buna görə də Atakişiyevin ittiham olunan şəxslər arasında yeri çoxdan hazırlanmışdı. Stalinin ölümündən son¬ra, Daxili işlər nazirliyi ilə dövlət təhlükəsizlik naxirliyi birləşdikdən son¬ra Yemelyanov daxili işlər naziri olur. Beriya Bağırova Yemelyanovu yerli kadrlarla əvəz etməyi məsləhət görürdü. Məhkəmənin niyə məhz bu heyət üzərində qurulmağı da Kremldə əyləşmiş imperiya agentlərinin istək¬lərindən irəli gəlirdi. Çox güman ki, bu qərarların baş məsləhətçisi Mikoyan və Molotov idi. Oxucunun gözünə ilk sata¬şan hal bu Heyətin tam bərabər böl¬güsüdür. İki azərbaycanlı, iki rus, iki erməni. M.C.Bağırovla bərabər, üzərində məhkəmə qurulan bu şəxslərin hər biri müəyyən dövrlərdə Azərbaycanda güc strukturla¬rında rəhbər vəzifələrdə işləmişdilər. Sual oluna bilər, bütün erməni¬lərin havadarı nə yaxşı bu ermənilərin M.C.Bağırovla bərabər güllələnməsinə göz yummalı oldu? Bu suala yalnız erməni dünyagö¬rü¬şü-nün məntiqi ilə cavab vermək olar. Mikoyanın qalxanının altında SSRİ məkanındakı erməni «balinalarının» qarşısında Markaryan və Qri¬qor¬yan  «kilkə» kimi görünürdü. Ona görə də bu «balinaları» qorumaq üçün «kilkələrin» qurban verilməsi müqayisəyə gəlmirdi. Burada erməni yazıçısı Aleksandr Şirvanzadənin bir fikri yadı¬ma dü¬şür. O, qeyd edirdi:

«Ermənilərin milli dünyagörüşündə belə bir xarakterik keyfiyyət vardır: Onlar ümumi erməni işi üçün hətta zaman-zaman öz içərilərin¬dən cəllad baltası altına qurbanlıqlar da göndərirlər». 

8-12 may 2003-cü ildə «Yeni Zaman» qəzetinin 32-ci sayında «M.C.Bağırovun dindirilməsi» məqaləsi dərc olunmuşdu. Təəssüf hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, artıq bu zamanda da M.C.Bağırov haqqında məsuliyyətsiz yazılar dərc edilir. Məqalə başdan-başa uydurmalarla doludur. Məqalədə yazılır ki, 1946-cı ildə «Tudə» partiyasının rəhbərləri ilə M.C.Bağırov görüşür və onların vətənpərvər olmaqları barədə istintaq zamanı müstəntiqə ifadə verir.  

Bu fikir tam yalandır! Ona görə ki, hələ 1944-cü ildə Mir Cəfər Bağırov Stalinə göndərdiyi məktubda «Tudə» partiya¬sının rəhbərinin erməni olduğunu göstərərək və bu partiyanın Azərbaycan xalqını arxasınca apara bilməyəcəyini yazır (bu  məktubu barədə mən müəllifi olduğum “M.C.Bağırov. Tam məxfi” kitabımda geniş bəhs etmişəm – A.M.). 

Yaxud, məqalədə yazılır ki, Bakı-Batumi neft kəməri layihəsi M.C.Bağırovun təşəbbüsü ilə ləğv edilmişdir. Görü¬nür, məqalənin müəllifi bu barədə hardansa eşidib və bu faktı istintaq materialları kimi oxuculara təqdim edir. Həqiqətdə isə reallıq başqa cür olmuşdur. Belə ki, N.K.Baybakovun 1995-ci ilin 23 fevralında «Trud» qəzetindəki məqaləsində yazılır: «Müharibə illərində prespektivli layihələr haqqınla deyil, döyüş meydanında sovet silahlı qüvvələrinin fasiləsiz yanacaqla təmin olunması barədə daha çox düşünürdük. Ona görə ki, Həştərxandan göndərilən neft ehtiyacları ödəmirdi. Stalinqrad ətrafında ağır vuruşlar gedirdi. Biz faşist təyyarələrinin atəşləri altında Kuybışevdən Saratova neft kəməri çəkirdik. İşə başladıqda bizi bir sual düşündürürdü: boruları hardan əldən etmək?

Bu vaxt biz Bakı-Batumi neft kəmərinin borularını demon¬taj edərək bu borular vasitəsilə  Saratovdan da Kuybışevə neft kəmərini çəkə bildik».

Yaxud, müəllif məqalədə qeyd edir ki, M.C.Bağırov 1931-ci ildə Stalin tərəfindən Azərbaycan K(b)P MK-nın I katibi vəzifəsinə təyin edilir və sonra yazır ki, Bağırov çar ordusunun zabiti olubmuş. Mən (müəllif), həmin məqaləni yazana xatırla¬dıram ki, M.C.Bağırov 1933-cü ildən AK (b)P MK-nın I katibi seçilir və o, heç vaxt çar ordusunun zabiti olmamışdır. Yaxşı olar ki, məqalənin müəllifi kitabda M.C.Bağırov haqqındakı tərcümeyi-halı diqqətlə oxusun. 

Məqalədə guya müstəntiqlər tərəfindən M.C.Bağırovun ünvanına söylədikləri söyüşlərin müəllif tərəfindən hərtərəfli verilməsi məni (A.M.) çox hiddətləndirdi. Axı sual olunur ki, harda görünüb ki, istənilən müttəhim müstəntiq tərəfindən söyülsün və söyüşlər olduğu kimi istintaq protokoluna yazılsın. Ona görə də bütün mətbuat işçilərindən xahişim odur ki, bu cür məsələlərə diqqətlə yanaşsınlar və heç kimin də M.C.Bağırovu təhqir etməyə hüquqi cəhətdən əsası yoxdur. 

Bu günə qədər bu məhkəmə prose¬si barədə çox danışılıb və orada olan ittihamlarada ziddiyyətli  münasibətlər olub. Ancaq yenə də bu məhkəmədə M.C.Bağırova qarşı səslənən, bəzi ittihamlara münasibət bildirmək istəyirəm. Belə ki, «M.C.Bağırovun məhkəməsi» kitabında, səh. 33 – 37, 37 – 40-da qeyd edilir:

«Biz artıq göstərmişik ki, 1917-ci ildə Qubada Əlibəy Zizinskinin Bağırovdan başqa köməkçisi iri mülkədar ailəsindən olan əksinqilabçı, müsavat parlamentinin üzvü Qazı Əhməd bəy Məhəmmədbəyov idi.

Azərbaycan sovetləşəndən sonra Məhəmmədbəyov heç bir repressiyaya uğramayıb, Mahaçqala şəhərində yaşayıb, hüquq məsləhətçisi işləyirmiş. Bağırov bundan xəbərdar olmaya bil¬məzdi. Çünki 1936-cı ilin fevralında Məhəmmədbəyov Triniçin işi üzrə şahid sifətilə dindirilirmiş. O vaxt öz ifa¬də¬lərində Məhəm¬mədbəyov göstərirdi ki, Bağırovla birlikdə o, qəza komissarı Əlibəy Zizinskinin müavini vəzifəsində çalışırmış. Ancaq Bağırov Zizinskinin birinci müavini oldu¬ğundan o, Əhməd Əfəndinin (Triniçin) 1918-19-cu illərdə Qubadakı fəaliyyəti barədə daha ətraflı məlumat verə bilər. Bağırov Məhəm¬mədbəyovun bu ifadələrindən xəbərsiz ola bilməzdi.

Əlində həmin şəxsləri cinayətkar kimi xarakterizə edən kifayət qədər material olmasına baxmayaraq, Bağırov uzun illər boyu qolçomaq Camal Mirzəyevə, onun oğulları Cəmil və Şamilə himayədarlıq etmişdir.

Bağırovun antisovet ünsürləri qorumasına və onlara hima¬yədarlıq etməsinə daha bir nümunə keçmiş müsavat pris¬tavı və siyasi quldur, çar zamanı xidmət etmiş Qiyas bəy Cahangir bəy oğlu Şıxlinskinin üzə çıxarılmasıdır. Bağırov onu nəinki üzə çıxardı, hətta Qazax qəzasında milis rəisi vəzifəsinə də təyin etdi.

O illərdə Azərbaycan BSİ işçiləri arasında Şıxlinski daima Bağırovla yaxınlığını qeyd edirdi. (ardı var)