Etiraf edək ki, sabah - yanvarın 11-də Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya rəhbərlərinin Moskvada keçiriləcək üçtərəfli görüşü həm həyəcan yaradır, həm də narahatçılıq. Görüşün bəyanat imzalanandan düz iki ay sonra baş tutması hiss olunur ki, elə o vaxtdan nəzərdə tutulub və bu müddətdə baş verənlərin müzakirəsinə ehtiyac olacağının vacibliyi qabaqcadan müəyyən edilib. Doğrudur, məğlub olmuş Ermənistanla müqayisədə Azərbaycan cəmiyyətinin keçirdiyi narahatçılıq gərginlik səviyyəsində deyil, əksinə, 10 noyabrdan bəri nəzarət edə bilmədiyimiz ərazilərdə baş verənlərin yaratdığı narahatçılıqlara son qoyulacağı ümidi də var. Yəni, bu görüşə Azərbaycan tərəfi daha çox tələblə gedir, nəinki öhdəlik götürməyə.  Rusiya “sülhməramlıları”nın və Ermənistan Respublikasının imzalanmış  bəyanatdan irəli gələn tələblərə bu iki ay ərzində əməl etmədiyini artıq səfərdən öncə dövlət başçısı öz çıxışında vurğulayıb. Qarabağda hələ də yerləşən və Ermənistan müdafiə nazirliyinə tabe olan silahlı qüvvələrin çıxarılmaması yolverilməzdir və ən qısa müddətdə  onların Azərbaycan ərazisini tərk etməsi yəqin ki, bu görüşdə artıq tələb kimi irəli sürüləcək. Rusiya sülhməramlılarının mandatına uyğun olmayan fəaliyyəti faktiki olaraq Dağlıq Qarabağ separatçılarına ikinci nəfəs verib və ona görə də bu cinayətkar rejim ordu quruculuğu, “Artsaxın tanınması” kimi siyasətlərinə yenidən qayıdıblar. Bu narahatçılıq da Azərbaycan Prezidenti tərəfindən söylənilib və görüş zamanı da sülhməramlıların qanuni missiyalarından kənara çıxmaması bir şərt kimi Rusiya rəhbərliyinin nəzərinə çatdırılacağı ehtimalı böyükdür.

Ermənistanda bu görüşlı bağlı gərginlik o səviyyədədir ki, hətta aeroportu bağlayıb Nikol Paşinyanın Moskvaya uçmasına imkan verməmək kimi çağırışlar var. Siyasət adamları məğlub olan şəxsin yeni öhdəliklər götürəcəyini vurğulayır və Paşinyanı bu görüşdən imtina etməyə, onu heç bir sənədi imzalamamağa çağırırlar. 

 

Moskva da görüşdən bir gün əvvəl ciddi hazırlıq işləri görüb. Vladimir Putinin görüşdən əvvəl Təhlükəsizlik Şurasının katibi Patruşevlə, XİN naziri Lavrovla, müdafiə naziri Şoyqu ilə, FTX rəhbəri Bortnikovla və Xarici Kəşfiyyat xidmətinin başçısı Narışkinlə  bu məsələni müzakirə edib. Bu, faktiki Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının Qarabağla əlaqədar toplantısı və müzakirəsi hesab olunur. Bu qurumların rəhbərlərinin məlumatları əsasında Rusiya prezidenti sabahkı görüşə ciddi hazırlaşır.  Məqsəd Rusiyanın Cənubi Qafqazda, konkret olaraq Qarabağda uzun müddətə qalmasının əsaslandırılmasıdır.

Bizi narahat edən məsələlərdən biri də Putinin elə bu gün görüşdən əvvəl Fransa prezidenti Makronla Qarabağ problemini müzakirə etməsidir. Fransa prezidentinin, senatının birmənalı şəkildə Ermənistanın mövqeyini dəstəklədiyi, müdafiə etdiyi məlum məsələdir. Bu zəng Minsk Qrupu həmsədr ölkəsi olan Fransaya edilən zəng  kimi qəbul oluna bilməz, olsaydı ABŞ rəsmilərindən biri ilə də formal olaraq danışlmalı idi. Fransa prezidentinin Azərbaycanın maraqlarının əleyhinə söhbət apardığına şübhəmiz yoxdur və sabah, necə deyərlər, tüstüsü çıxacaq. 

Əgər görüşdən əvvəl Putin Türkiyə Prezidenti Ərdoğanla da telefon  danışığı aparsaydı, biz Makrona olan zəngdən heç də narahat olmazdıq. Amma, Rusiyanın bütün ciddi-cəhdlə Türkiyəni Qarabağ  danışıqlarından kənar tutması, Türkiyənin Cənubi Qafqazda nüfuzunu və təsirini azaltmaq məqsədi güdür və bu tendensiyanın davamlı olması bizi narahat etməyə bilməz. Türkiyənin bölgəyə, konkret olaraq Azərbaycana necə nüfuz edəcəyi Türkiyənin öz işidir və yaxın günlərdə biz bunun şahidi olacağıq. Rusiyanın burada Türkiyə ilə ziddiyyət yaşayan Fransanı qatmağa çalışması boş cəhddir. Qərb yalnız Fransa demək deyil, Türkiyə NATO ölkəsi kimi elə Qərbin özüdür.

Bir məsələ isə xüsusi vurğulanmalıdır. Bəyanatın bütün bəndlərindən danışılsa da 7-ci bənd haqqında indiyədək tərəflər rəsmi mövqe nümayiş etdirməyiblər. Daha doğrusu, ermənilərə aid hissə icra olunur, bizə aid olandan danışan yoxdur. 7-ci bənddə qaçqınların Dağlıq Qarabağa qaytarılması qeyd edilib, amma bir neçə günlüyə Ermənistana qaçan erməniləri Rusiya sülhməramlıları dartıb gətirib yerləşdirə bilir, 50 min erməninin geri qayıtdığını rəsmən elan edir, amma 28 ildən çox qaçqın düşən azərbaycanlıların Dağlıq Qarabağa qaytarılmasını rəsmi şəkildə xatırlayan da yoxdur. Təəssüf ki, burada günahı həm də Azərbaycan rəsmilərində axtarmalıyıq. İndiyədək azərbaycanlı qaçqınların qayıtması ilə bağlı Azərbaycan öz mövqeyini ən azı Rusiya sülhməramlı qüvvələrə bildirməli idi. Bu, ermənilərin Yuxarı Qarabağda siyasi gələcəyini, daha doğrusu gələcəksizliyini müəyyən edən vacib amillərdən biridir. 

Bəzi analitiklər izə sabah yalnız iqtisadi məsələlərin, yəni Mehri dəlizinin, yolların, infrastrukturun, aeroportun açılmasının, hərbi əsirlərin dəyişdirilməsinin və bundan sonra hansı addımların atılacağının müzakirə ediləcəyini və heç bir sənədin imzalanmayacağını qeyd edirlər. Yol məsələsindən danışlanda Ağdam-Şuşa yolunun, Tərtər-Ağdərə-Kəlbəcər yolunun da açılması bizim üçün vacib olan məsələlərdəndir. 

Ümumiyyətlə, nə əsasdırsa, vacibdirsə, dövlətimiz onu qətiyyətlə və zamanında bildirməlidir, çünki praktikadan da göründü ki, Azərbaycan tərəf qəti mövqe bildirən kimi yalnız Ermənistan siyasiləri deyil, sıravi vətəndaşları da bununla hesablaşır, hətta çəkinir. İnanırıq ki, sabahkı görüşdən də qalib kimi çıxacağıq. Müharibədən qalib çıxan ölkənin,  danışıqlarda da qalib çıxmaqdan başqa ayrı yolu ola bilməz.