Belə ismarlayıb yaddaşlara xocalar xocası Əhməd Yəsəvi dədəmiz. Özünə rəva bilmədiyini bir başqasına qarşı etmə deyərək. Özümüzdən başlaya bilməyimizin örnəyi olaraq özündən başlayıb, özünə səslənir:

Böyük Əhməd Yəsəvinin buyurduğu kimi, Elazıq yollarıyla ayıq, eyni zamanda da ehtiramlı duyğularla yürüdük...

Elazığın kutsal dünyasını, munisliyini müqəddəsliyin gerçək üzlərindən biri olaraq ziyarət etdik. Bir an, tək bircə məqam olmadı ki, Əhməd Yəsəvi dədəmizin bu xəyal yüksəldib, könül açan misraları bizimlə olmasın. Hər qədəmimizi, hər baxışımızı izlədi, izlədi:

Ancaq qaçılmaz gerçəklikdi ki, qarşı yatan qara dağları, gen-bol düzəngahları, ətəyi obalı-elli yamacları uca Yaradanın özü bir ziyarətgah olaraq yaratmışdı. Baxdıqca gözümüz sevinir, qəlbimiz isinirdi. «Türkük, müsəlmanıq bu dağlar qədər» qürurumuz hər baxışdan yaslanır, şəkillənirdi.

Bu tarixi, unudulmaz diyara, bolluq-bərəkət məkanı olan vilayətə Giresun-Ordu, Karabük-Safranbolu, Malatya yollarından keçib də gəlmişdik. Yaşıltəpə köyünü sol səmtdə qoyub düzü-düzünə Elazıq yolunı tutub yürümüşdük. Unudulmaz Malatya xatirələri ilə baş-başa varıb gəlmişdik. Malatya-Elazıq şosse yolu tarixi gəlişmələrin bir unudulmaz səhifəsini açmışdı önümüzdə. Malatyanın geniş ərik bağlarından duyğularımıza əsən xoş qoxu dəfolunmaz bir ilğım kimi sarmışdı yan-yörəmizi. Dost-qardaş diyarı-məskəni bilərək də yolu-izi tutub gəlmişdik Elazığa. Sakinləriylə bir ətdən, bir qandan, bir ruhdan gəldiyimizi bilirdik. Dörd min illik tarixinə bələdliyimiz vardı. Bir boydan, bir soydan gəlməmizin fərqindəydik. Bilirdik ki, qədim-qayım Oğuz eli ərənlərinin ruhu bu bənzərsiz mədəniyyət daşıyıcısı olan vilayətin hər səmtindən ürpənməkdəydi.

Erməni vəhşətinin qurbanı olan doğma Xocalımızın soyqırıma məruz taleyinin ağrısını Elazıq insanlarının bizlərdən az çəkmədiklərini əməli işlərindən bilirdik; İllər öncəsi Elazığın mərkəzində Azərbaycan parkı salmış, burada Azərbaycan şəhidlərinin xatirəsinə abidə ucaltmışlar. Xankəndi məhəlləsini hər gün keçib-gedən Elazıq insanları bu yolla uzun illərdir qardaş, dost həmrəyliklərini bəyan etmədədilər. Xankəndi bağlılığı dostluq-qardaşlığın daha əzəlki bağı, ilməsi kimi bizlərə əziz idi.

Mənəvi böyüklərimizdən olan Şəms Təbrizinin ruhu şad olsun; öyüdünü-nəsihətini unutduğumuz olmadı heç. İznliydik qardaş şəhərinə qədəm basmağa. Şəhər bələdiyyəsinin yetkililəri dost-doğma qardaş ehtiramı ilə yolumuzu bəkləməkdəydilər. Fırat Universitetində yolumuzu gözləyirdilər.

Görkəmli füzulişünas alim Ək­rəm Cəfər bu dahi şairdən bəhs edər­kən söylərdi ki, Füzuli şeriyyətini mütaliə etdiyim zamanda hər misra, hər beyt önündə salavat çevirirəm.

Müqəddəslik, paklıq önündə ən önəmli güman yerimiz salavat çevirməkdi.

Elazığın hər qədəm torpağı, cığırı-izi Məhəmməd Füzuli şeriyyətinin ruh içində ruh oyadan pak dünyası kimiydi; Salavat çevirib, ehtiramla baş endirməyimizin savabı vardı. Elə duyğulu idik ki... Bu yollarla ayıq yürüyüb, sadiq olmamaq mümkünmü? Könlü Kəbə yapmadan adlayıb getməkmi olar? Qədimdən-qədim tarixini yarpaq-yarpaq vərəqləməyincə çörəyinə əl uzadıb, suyunu içməkmi olar?

Ancaq gərəkdi ki, lap əzəl başdan Harput şəhər tarixindən başlayasan. Elazıq mərkəzinin vur-tut beşcə kilometrliyində yerləşir. Bu tarixi məkanda ilk dəfə Hürrilər məskən salıblar. Hitit və Assurlarla davamlı əlaqələri olan Hürrilərin Asiyaya çıxışları da geniş idi. Hititlərin baş şəhəri Boğazköydə aşkar edilən yazılı qaynaqlar Harputdan «İtuva» deyərək bəhs edir. Yenə də Miladdan öncə 9-cu yüzildə Doğu Anadoluda dövlət quran Urartuların Elazıq tarixindəki yeri Harput qalasının bilinən və bilinməyən pünhan dünyasında ömr etməkdədi.

Tarixi qaynaqlar, məxəzlər üzərinə aparan söhbəti balla kəsmək istəyirəm.

Bir növ, məcburam buna. O səbəbdən ki, Elazığa qədəm qoyduğumuz ilk andan yaddaşıma köçürdüyüm və hər məqamı mənə əziz olan xatirələr yeni bir biçimdə qələmin ucuna sarınır, önə çıxır, diqqətimi məhz həmin səmtə yönəldir. Bu xatirələrin unudulmazlığı, xətri-hörməti önündən etinasız keçə bilmirəm. İlk dəfədi ki, təslim oluram anın felinə. İlk dəfədi ki, özümüzdən başlayası oluram...

Upuzun bir yol adlayıb yetişmişdik Elazığa. Gecədən xeyli keçmişdi. Bu yolçuluqda mənimlə bir arada olan dostlarım otelə yetər-yetməz həmən odalarına çəkilmişdilər. Səhər erkəndən toplantılar, Dağlıq Qarabağ problemi və Xocalı Soyqırımı ilə bağlı konfranslar, çoxlu görüşlər bizi gözləyirdi. Hamı yatmışdı... Unudulmaz Məhəmməd­hüseyn Şəhriyar demiş, bir Allah oyaq idi, bir də mən... Özümlə götürdüyüm kitabları yerbəyer edirdim. Ertəsi gün Fırat Universitetində soyqırım qurbanı Xocalının anım günüylə bağlı düzənlənəcək tədbirdə söyləyəcəklərimi düşünürdüm... Aradan keçən 22 illik vaxt, zaman məsafəsinin duz yükü varlığımı nanə yarpağı kimi büküb-bürmələyir, yuxumu ərşə çəkirdi. Dualarımı edirdim, diləyimi diləyirdim: «İlahi, özün yardım et ki, insanlarımızın günahsız axıdılan qanı yerdə qalmasın. Bu insanlıq əleyhinə cinayəti törədənlərin ədalət qarşısında cavab verməsinə nail olması üçün xalqımıza yardım et! Bizi şəhid ruhu önündə xəcil eyləmə. Düşmən məkrlidi, hiyləgərdi, arxadan vurmağın, namərdliyin, nakəsliyin xas ustasıdı. Namərd əlindədi düşmən zənciri, necə qısqırtsalar. O cür həmlə edir haqqın üstünə... İlahi, haqq ağacımızı, haqq savaşımızı şəhid qanımızla sulamağa, ayaqda saxlamağa yardımçı ol. Dədəmiz Əhməd Yəsəvi demiş:

Bizi mübarizə, haqq savaşı aşiqliyindən cüda etmə.

Dədə Ələsgərdən qalan öyüd-nəsiyyətdi; “dəvət olunduğun bağın almasın ye, heyvasın dər, narın üz” - deyib də saza əl aparıb o böyük ustad. Bizi Elazıqda Fırat Universitetində çalışan alim dostlar; qarşıladılar. Səhər o başdan, dan yeri ağarar-ağarmaz bizi səhər süfrəsi başına götürdülər.

İlk bələdçimiz, can deyib-can eşidənimiz Fırat Universitenin dəyərli aydınları Elazıq Böyük Şəhər Bələdiyyəsinin yetkililəri oldu. Qardaş sayğısını gördük ilk andan. Qardaş sayğısıyla duz-çörək kəsdik. Əl uzatdığımız halal qardaş, dost süfrəsi oldu.

Şair, ədəbiyyatşünas qardaşım Sərvaz Hüseynoğlu ancaq mənim eşidə biləcəyim bir tərzdə, özünəməxsus sakitliklə səhər o başdan etdiyi ricanı xatırlatdı mənə. Qanlı-qadalı 37-ci illərin repressiya qurbanı, nakam şairimiz Almas İldırımın tez-tez ziyarət etdiyi, doğma Xəzər dənizinin qoxusunu aldığı Xəzər gölünü ziyarət etmək istədiyini bildirmişdi. «Mütləq ziyarət edəcəyik-demişdim. - Mütləq!»

Həmən, heç unuda bilmədiyim, zaman-zaman haqqı tapdalanmış, eli-obası yağmalanmış Azərbaycanımıza ana laylası kimi xitab olunmuş misralar yaddaşımı göynədib keçmişdi:

Ani olaraq yenə xatırlayıram o unudulmaz misraları. Xocalı ağrısının, nisgilinin qaysağını qoparır elə bil...

Bələdiyyə yetkililəri və alim dostlar:

- Bir şeymi gərəkdi-deyə soruşurlar.

Almas İldırımla bağlı Elazıqda nələrin qaldığını soruşuram.

O könül parçalayan olaylar yenidən xatırlanır; Sovet imperiyası təzyiqləri əlindən doğma Bakısından baş götürüb Türküstana qaçan şairi burada da rahat qoymurlar. Əlacsız qalıb Cənubi Azərbaycana üz tutur. Burada da fars zabitləri onu cəsus hesab edir, səhərə qədər boğazına kimi çıxan su içində saxlayırlar. Birtəhər canını qurtarıb qardaş Türkiyəyə pənah gətirir. Həyat yoldaşı və körpə balası Azərlə bərabər. Azər Yılmaz 3-4 il əvvəl Bakıda olarkən Sərvaz bəyə özü danışıb bu əhvalatı: «İran sərhəddini keçərkən mən anamın qucağında olmuşam. Bir yandan yorğunluq, əzab-əziyyət, bir yandan da mənim aclıqdan ağlamağım əhdlərini kəsibmiş. Məni bir qaya dibində qoyub Allaha tapşırırlar. Ayrı əlac yox imiş. Ancaq az getməmiş dözməyiblər. Dönüb götürüblər. Nə qədər çətin olsa da götürüblər».

Gəliblər Elazığa. Almas İldırım burada bir müddət müəllim kimi çalışıb. Xiffət içində yaşayıb. Gəlirmiş doğma Xəzərini xatırladan gölün kənarına, saatlarla oturub tamaşa edir, xəyala dalırmış. Sonra Türk dünyasının böyük oğlu Mustafa Kamal Atatürkə məktub yazıb, bu gölə rəsmən Xəzər adının verilməsini xahiş edib. Nakam şairin bu arzusu nəzərə alınıb. O ağrılı illərin canlı şahidi Azər Yılmaz söyləyir bunları.

Fırat Universitetinin rektor yardımçısı Nuru bəy telefon açıb kiminləsə konuşur: - Azərbaycandan millət vəkilimiz Qənirə xanım öz arkadaşları ilə gəlib. Bizimlə olmağınızı rica edirik, həmən gəl!

Az keçməmiş Azərbaycan ədəbiyyatının yorulmaz təbliğatçısı, «Manas» nəşriyyatının başqanı Şener Bulut gəlir. Hal-əhvallaşır, sonacan bir yerdə oluruq. Almas İldırımdan bəhs edirik. Şener bəy «Uyuduğu qəbir naməlumdu, - deyir - ancaq şəhərimizdə adını daşıyan küçə var...» Oğlu Azər Yılmazın mobil telefonunu verir. Həmən zəng edirəm. Azər bəyin yorğun, qos-qoca, tutqun səsi «sizi Azərbaycanın Millət vəkili Qənirə xanım Paşayeva arayır» sözlərini eşidəndə elə bil birdən-birə dirçəlir, yorğun, səsi fərəh dolu bir ahəng alır...

Həm də titrəyir...

Həm də qəm dolu bir hekayət boxçası kimi açılır elə bil...

Fevralın 23-də İstanbulda olacağımızı və mütləq ona telefon açacağımı söyləyib sağollaşıram... Heç unutmadığım misralar dolaşır yaddaşımda:

Hakka aşiq dərvişlərin daşı göydə,

Bu aləmdə məkan tutmaz canı göydə...

Haqqa aşiq olan dərvişlərin könül dostu Almas İldırımın ciyərparası Azər bəyin telefonda titrəyən, eyni zamanda sevincək səsi hələ də qulaqlarımdan getmir.

Elazığın ən görümlü yerlərindən birində Azərbaycan adını əzizdən əziz tutaraq salıblar bu parkı. Tanış olduğumuz qısa vaxt ərzində bizimlə çox doğmalaşan Şener bəy parkda Azərbaycan şəhidlərinin anımıyla bağlı abidənin açılış mərasimindən söz açır. «Yazıçılar Birliyinin sədri Anar və bir çox başqa ziyalılar da iştirak edirdilər” ”“ deyir.

Qardaşın qardaşa olan təmənnasız sayğısından, dərdini, kədərini dərdi, kədəri bilməsindən duyğulanır, qürur keçiririk. Eyni zamanda, Xocalı yaramız, o gözəl bölgələrimizin işğal altında olması könüldən sevinməyə imkan vermir. Şəhidlərimizin ruhuna dualar oxuyur, Xocalı dəhşətinin törədildiyi günlərdə çəkdiyimiz acılardan söz açırıq. Hamımız “İnşallah, torpaqlarımızın bir millət olaraq azad edib o gözəl bölgələrimizdə də şəhidlərimizin ruhuna abidələr ucaldarıq... İnşallah, gələn dəfə Dağlıq Qarabağda görüşək“ deyirik.

Xoş anlardı ki, Elazıq mərkəzində salınan «Azərbaycan parkı»ndan keçib Almas İldırım küçəsi, Bəxtiyar Vahabzadə prospekti ilə irəliləyirik. Xankəndi məhəlləsi haqqında Şener Buludun verdiyi bilgiləri dinləyə-dinləyə tarixi qardaşlığımızdan, bir kökdən gəlib, bir kökə getməyimizdən söhbət açırıq. Elə hey düşünürəm ki, elə bil, başlarına gələcək qəzavü-qədəri əvvəlcədən bildiyi üçün Allah daha möhkəm yaddaş veribmiş bizim Qarabağ camaatına. Tarixin bəzi dönəmlərində Qarabağdan köçmək məcburiyytində qalmış bəzi Qarabağlı ailələr hara köçüblərsə o yerlərə özləri ilə bərabər doğma yer-yurd adlarını da aparıblar, məskunlaşdıqları yerə öz doğma obalarının adını veriblər. Bu, Qarabağdan köçmək məcburiyyətində qalan insanlarımızın xüsusi özəlliyə malik bir xarakter, düşüncə, ilkinliyə bağlılıq xüsusiyyətləridi.

Almaz İldırım küçəsi, Bəxtiyar Vahabzadə prospektində söhbət edirik. Elazıqlı alim dostlarımız Azərbaycan ədəbiyyatının bir sıra tanınmış şair və yazıçılarının Elazığı ziyarət etdiklərini xatırladır. Dönüşümüzdə onlara salamını çatdırmağı rica edir: “Elazıqda ənənəvi şəkildə keçirilən Beynəlxalq Xəzər poeziya şöləninə Azərbaycandan xeyli şair dəvət edirik. Sağ olsunlar, həmişə sözümüzü tutub gəlirlər. Bu dəvətlər və görüşlər qarşılıqlıdı. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin dəstəyi ilə Bakıda keçirilən Xəzər şeir axşamları günlərini heç unutmadıq ki!..” An əbədiyyətə qovuşur. Zaman durdurulur. Məmməd Arazın misraları sıralanır yaddaşımda: «Burda nə danışmaq, burda nə dinmək, gedən gedərgidir, qalan qalacaq...»

Bir yanı Malatya, bir yanı Bingöl, bir yanı Tunceli və Diyarbəkir olan Elazıqda qonaq deyilik... Daha çox ev sahibi kimiyik; Xankəndi məhəlləmizlə, Almas İldırım küçəmizlə, Bəxtiyar Vahabzadə prospektimizlə, «Azərbaycan parkı»mızla, Xəzər gölümüzlə. Bu yurdun hər qarış torpağını qanı-canı bahasına qorumuş, bu vilayəti qurmuş, ucaltmış, Harput əfsanəsinin baş qəhrəmanı Balak Qazi dost-doğma Oğuz boyundan gəlmişdi. O boydan ki, ruhumuz, canımız o müqəddəslikdən qaynaqlanır.