Bunu Moderator.az-a açıqlamasında Biologiya üzrə fəlsəfə elmləri doktoru, ekoloq dosent Gülçöhrə Hüseynova deyib. O daha sonra dekorativ bitkilərin əsas zərərvericilərindən də danışıb.

 

 

“Mənənə-yə bitki biti də deyilir. Yağmurlu yaz aylarında demək olar ki, əksər bitkilərdə müşahidə olunur. Cavan yarpaqları və zoğları daha çox zədələyir. Həşərat sirayətlənmiş yarpaq və zoğlar qıvrılıb bükülür və inkişafdan  qalır. Bitkidə mənənənin olmasını ilk nişan verən qarışqalar olur. Yəni, hansı bitkidə çoxlu sayda qarışqalar görünsə, deməli artıq orada mənənələr bitkiyə ziyan vurmaqdadırlar. Mənənə sirayətlənmiş bitkilərin yarpaq və budaqları qara, hisəbənzər örtüklə örtülür və uzun müddət (bir ilə qədər) bitki bu şəkildə qalır, dekorativliyi itir. Ən çox qızılgülə, petuniyaya (tənbəkiçiçəyi), payızgülünə (xrizantema), hind yasəməninə, tekomaya, otaq bitkilərindən çin qızılgülünə, sitruslara və b. ziyan vurur.

 

Sitrus ağqanadlısı – çox xırda, ağ və ya sarımtıl rəngli kəpənəklərdir. Bitkinin yarpaqlarının alt hissəsində məskən salır, yarpaq şirəsi ilə qidalanmaqla onun görkəmini pisləşdirir və qurudaraq tökülməsinə səbəb olur. Ən çox limon, naringi, feyxoa, çin qızılgülü, lantana, fuksiya və b. bitkilərdə müşahidə olunur.

 

Torlu gənə – adi gözlə çətin görünən, əsasən yarpağın alt hissəsində yaşayan və yarpaq şirəsi ilə qidalanan xırda həşəratdır. Koloniya halında yaşamaqla, özlərinə tor quraraq mühafizə olunurlar. Çox sürətlə çoxalırlar. Xüsusilə isti havalarda və istixanalarda bitkilərə çox ziyan verirlər.

 

Yastıcalar– dekorativ məqsədlə becərilən bitkilər üzərində bir çox yastıca növləri-qalxanlı yastıcalar, unlu yastıcalar və b. geniş yayılmışdır. Ağ, şabalıdı, boz rəngli olub, əl ilə sıxdıqda qanabənzər maye çıxır. Əvvəlcə yarpaq üzərində əhəng ləkələrinə bənzər ulduzcuqlar müşahidə olunur. Sonra isə sürətlə çoxalaraq bitkinin bütün orqanlarına yayılır, tək-tək və koloniya halında qidalanaraq bitkini zəiflədir. Qeyd olunan bu zərərvericilər – yəni, mənənələr, yastıcalar, gənələr, ağqanadlılar hamısı deşib-soran ağız aparatına malik həşəratlardır. Ona görə də bunlara qarşı kimyəvi mübarizə məqsədilə sistem təsirli preparatlardan istifadə olunmalıdır. Konfidor, hekplan, desis, avantaj, sumi- alfa və b. preparatların 0,1-0,3%-li məhlullarını çiləməklə effekt əldə etmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, dərmanlama işləri zərərvericinin inkişafının ilk mərhələsində aparılmalıdır. Gecikdirildikdə zərərvericilər özlərinə müdafiə vasitələri yaratmaqla müdafiə oluna bilirlər və dərmanlamanın səmərəliliyi aşağı düşür. Qeyd olunan zərərvericilərdən əlavə bitkilərə dəyişik ipəksarıyan, qış qarışçısı, Amerika ağ kəpənəyi, may böcəyi və b. da zərər verirlər. Onlarla mübarizə digər həşəratlarda olduğu kimidir” deyə o bildirib.

 

 

“ Mikroorqanizmlər, bakteriyalar, viruslar və göbələklər tərəfindən Aqrotexniki tədbirlərin vaxtlı-vaxtında və düzgün aparılmaması, torpaq məhlulunda bəzi qida elementlərinin çatışmaması, ekoloji amillərin bitkilərə mənfi təsiri nəticəsində onlar xəstələnə bilərlər. Dekorativ bağçılıqda hal-hazırda ən çox müşahidə olunan fuzarioz, pas, unlu şeh, yarpaqlarda qara ləkəlik xəstəlikləridir.

 

Fuzarioz–solma və ya kök boğazı çürüməsi xəstəliyi də adlanır. Bir sıra parazit göbələklər tərəfindən törənir. Ağac və kol bitkilərinin şitillərində, soğanaqlı bitkilərin soğanlarında və digər ot tipli bitkilərdə müşahidə olunur.  Xəstə bitkinin yarpaqları saralır, sonra isə bütün bitki solaraq quruyur. Solmaqda olan bitkini (şitilləri) torpaqdan çıxarıb kökünə baxdıqda, kök boğazının nazilərək quruduğu görünür. Rütubətli, ağır torpaqlarda xəstəlik daha sürətlə inkişaf edir. Əkin, səpin yerini dəyişdirmək, həmin yerə 3-4 il başqa bitki əkmək, toxumları səpindən qabaq 1:400 nisbətində formalinlə islatmaq, xəstəlik müşahidə olunan sahədə bitkiləri 0,4%-li Bordo məhlulu ilə 10-15 gündən bir 2-3 dəfə çiləmək, xəstə bitkiləri sahədən kənarlaşdırmaq bu xəstəliyə qarşı mübarizə üsuludur. 

 

Pas xəstəliyi –bir neçə növ göbələk tərəfindən törənir. Yarpaqların üst tərəfində narıncı və ya qırmızı, paslı ləkələr əmələ gəlir və güclü inkişaf etdikdə yarpaqları, cavan zoğları qurudaraq bitkinin inkişafını ləngidir. Xəstəlik rütubətli illərdə və ərazilərdə daha çox təsadüf edir. Ən çox ardıc, zirinc, itburnu, qızılgül, süsən, qərənfil və s. rast gəlinir. Xəstəlik intensivləşdikdə (erkən yazda) 1%-li Bordo məhlulu ilə 10-12 gündən bir 2-3 dəfə çiləmə aparılmalıdır” deyə o bildirib.

 

 

“Ən önəmli cəhətlərdən biri budur ki, bitkilərə düzgün, kompleks aqrotexniki qulluq göstərməklə, onların normal böyümə və inkişafı təmin olunduqda bitkilər az hallarda xəstələnirlər. Aqrotexniki tədbirlər kompleksinə aşağıdakılar daxildir:

 

1. Xarici görünüşcə sağlam, zədəsiz, illik böyümə gücü normal olan əkin materialı əldə etmək;

 

2. Səpin üçün sağlam və etibarlı mənbələrdən əldə olunmuş toxumlardan istifadə etmək;

 

3. Bitkinin əkin və səpin vaxtlarına düzgün əməl etmək;

 

4. Bitkilərin suvarılma rejiminə daimi riayət etmək;

 

5. Əsas bitkinin (və ya bitkilərin) becərildiyi ərazilərdə başqa bitkilərin (öz-özünə əmələ gəlmiş bitkilərin) qarşısını almaq;

 

6. Qurumuş və xəstə bitkiləri vaxtında ərazidən çıxarmaq;

 

7. Ərazidə çox sıxlıq olmaması üçün mütəmadi olaraq sıxlıq yaradan bitkiləri və ya budaqları kəsərək kənarlaşdırmaq;

 

8. Növbəli əkin sistemi tətbiq etmək.

 

Aqrotexniki tədbirlər kompleksi bitkilərin zərərverici və xəstəliklərlə yoluxmaması üçün qabaqlayıcı tədbirlərdir. Yəni, bütün yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlər tam həyata keçirildikdən sonra da bitkidə xəstəlik müşahidə olunarsa, o halda xəstəliyin mənşəyini müəyyən etməklə, müvafiq dərmanlardan istifadə olunmalıdır. Buradan belə bir sual meydana gəlir ki, dərman preparatlarından istifadə qaydaları necə olmalıdır? 

 

1. Dərman preparatlarlarından hazırlanmış bütün məhlullar 24 saat müddətində istifadə olunub qurtarmalıdır;

 

2. Tozlama halında istifadə olunanlar (məs. kükürd tozu) səhər saatlarında, çiləmə halında istifadə olunanlar isə axşam saatlarında tətbiq olunmalıdır;

 Çiləmə və tozlama zamanı çalışmaq lazımdır ki, dərman yarpaqların əsasən alt hissəsinə dəysin;

 

3. Çiləyici aparatın ucluğu elə nizamlanmalıdır ki, məhlul duman şəklində püskürsün;

 

4. Çiləyici və tozlayıcının ucluğu bitkidən 0,5-1,0 m məsafədə saxlanılmalıdır;

 

5. Küləkli, yağmurlu və qızmar günəşli (günorta saatlarında) vaxtlarda, və çiçəkləmə dövründə dərmanlamaq məsləhət deyil;

 

6. Dərmanlama apardıqdan sonra yağış yağarsa, yağış kəsdikdən və yarpaqlar quruduqdan sonra dərmanlama təkrar aparılmalıdır;

 

7. Torpaq zərərvericilərinə qarşı zəhərli aldadıcı yemlər günün axşam saatlarında qoyulmalı və səhərlər yığışdırılmalıdır;

 

8. Dərmanlarla ancaq səriştəsi olan bağbanlar, təhlükəsizlik tədbirləri keçmiş işçilər, sahə mütəxəssisləri işləməlidir;

 

9. Yadda saxlamaq lazımdır ki, xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı istifadə olunan bütün dərmanlar (pestisidlər) insan sağlamlığı üçün də təhlükəlidir. Bu səbəbdən pestisidlərlə iş ərəfəində xüsusi mühafizə geyimlərindən istifadə olunmaqla iş qurtardıqdan sonra işçi yaxşıca yuyunmalı və dərhal təmiz hava olan ərazilərdə dayanmalıdır” deyə ekoloq bildirib.