Məşhur filosof və yazıçı Əlisa Nicat “Hürriyyət” qəzeti və Moderator.az-a müsahibə verib. Həmin müsahibəni oxucuları diqqətinə çatdırırq.
-Əlisa müəllim, yaxın günlərdə ölkədə maliyyə amnistiyasının elan ediləcəyi və bunun nəticəsində bütün qeyri-leqal, oğurluq pulların leqallaşacağının anonsu verildi. Sizcə xalqdan oğurlanan milyonların bu şəkildə “halal” elan edilməsi nə dərəcədə məntiqlidir və bu “halallaşma” yeni oğurluq və talanların qarşısını ala biləcəkmi?
-Təbii ki, baş verənlərin rüşvət və korrupsiyanın qarşısını alacağını düşünmürəm. Sadəcə, dünyanın əksər ölkələrində bu cür addımlar atıldığına görə, Azərbaycanda da bunu həyata keçirməyə çalışırlar. Bununla dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlara göstərmək istəyirlər ki, baxın, szin bu tələb və gözləntinizi də həyata keçirdik. Azərbaycanda milyonçular təzə yaranıb. Təzə yaranan milyonçular hədsiz dərəcədə xəsis olurlar. Onlar pul üçün ölümə belə getməyə hazırdırlar. Alicənab milyonçular indiki milyonçuların oğulları və ya nəvələrindən formalaşa bilər. Çünki onlar yüksək təhsil və mədəniyyət görürlər və anlayırlar ki, dünyada hər şey heç də pul deyil. Xalq üçün, mədəniyyət üçün çalışmağın zəruriliyini dərk edirlər. Zamanla bu yolla müəyyən vəsaitlər xərcləyirlər, ölkənin mədəniyyətinə, incəsənətinə qayğı göstərirlər. İndiki məqamda isə belə bir gözlənti sadəcə əhəmiyyətsizdir və illüziyadır. Hətta maliyyə amnistiyası elan edilsə belə, heç bir böyük dövlətli üzə çıxmayacaq, öz həqiqi sərvəti haqqında düzgün məlumat verməyəcək. Azərbaycanda nazirlərin milyardlarla sahib olduğu hər kəsə bəllidir. Indi bu amnistiyadan sonra onlardan hansı durub elan edəcək ki, bəli, mənim milyardlarla pulum var? Bizdə dövlətlilərin əksəriyyətini vəzifəlilər təşkil edir. Vəzifəyə malik olmayan dövlətlilər isə çox azdır və onların sərvəti də digərləri ilə müqayisədə elə də çox deyil. Hakimiyyət qoymaz ki adi bir adam gəlib milyader olsun. Bu, sadəcə gözə qum atmaq kimi bir şeydir.
-Bəziləri iddia edir ki, Azərbaycanda rüşvət adi həyat normasına çevrilib və bu səbəbdən də ciddi ictimai təhlükə kəsb etmədiyi üçün ona qarşı mübarizə aparmaq zəruri deyil. Bu qənaəti bölüşürsünüzmü?
-Yox, mən bu qənaəti bölüşmürəm. Amma bunu da qeyd etməliyəm ki, reallıq budur. Bir ölkədə ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə aparmalı olan şəxslərin adı korrupsiyada hallanır, o ölkədə korrupsiyaya qarşı ciddi, səmimi mübarizə aparılmasını gözləməyin özü sadəlövhlükdür. Korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədi ilə guya hansısa addımların atılması ilə bağlı həyata keçirilən formal addımlar da beynəlxalq qurum və ictimaiyyətin gözündən pərdə asmağa xidmət edir. Çünki bugünə qədər hələ heç kim eşitməyib ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan qurumlar hansısa iri məmuru məsuliyyətə cəlb etsin.
-Bəzi ictimai-siyasi xadimlər hesab edir ki, əmək haqlarının artırılması ölkədəki rüşvət problemini həll edə bilər...
-Şəxsən mən belə düşünmürəm. Əksinə, nə qədər çox pul versən, bir o qədər çox istəyəcəklər. Çünki pul heç vaxt kifayət etmir. Insanın gözü təbiətən puldan doymur. Azərbaycan insanında isə bu göz həddindən artıq acdır.
-Pula, korrupsiyaya, rüşvətə bu qədər meyl bütün xalqlar üçün xarakterikdir, yoxsa bu, daha çox bizim üçün səciyyəvidir?
-Bu, ümumilikdə bütün insan təbiətləri üçün xarakterikdir. Amma ən qabarıq bizdə özünü göstərir. Min illərdir ki, Azərbaycan ailələrində qızıl yığılır, qızıl toplanılır. Doğrudur, dünyanın bütün ölkələrində qadınlar qızıla, brilianta meyilli olur. Lakin qızıl toplamaq ehtirası daha çox bizim üçün xarakterikdir. Bizim üçün qızıl fövqəladə dərəcədə əzizdir. Ermənilərdə sərvətə meyl, rüşvət və korrupsiya kimi hallar var. Gürcülər və başqa xalqlarda da bu belədir. Lakin bizimlə onlar arasında çox mühüm bir fərq var. Onlar lazım olanda malik olduqları bu sərvəti məmnuniyyətlə öz xalqlarının və vətənlərinin mənafeyi xeyrinə sərf edirlər. Onlar buna hazırdırlar. Şarl Aznavur 90-cı illərdə ermənilərə dəfələrlə təyyarə dolu silah-sursat göndərdi. Bəs eşitmisinizmi ki, bir nəfər azərbaycanlı müharibə illərində öz vəsaiti hesabına bir tüfəng alsın və bunu vuruşan əsgərlərimizə göndərsin? Halbuki, bizim xaricdə olan dövlətlilərimiz bəlkə də ermənilərdən çoxdur.
-Erməni diasporları Ermənistan dövlətinə yardım üçün hər il milyonlar yollasa da, Azərbaycan dövləti xaricdəki diasporların saxlanması üçün dövlət büdcəsindən külli miqdarda vəsait xərcləməkdədir. Bu təzadın səbəbi nədir?
-Ermənilər qədimdən eyniylə yəhudilər kimi müxtəlif ölkələrə səpələniblər. Dünyanın bütün ölkələrində ermənilərə rast gəlmək mümkündür. Axundovun “Aldanmış Kəvakib” əsərində Şah Abbas təklif edir ki, bunların kökünü kəsək, ölkədən yığışdıraq. Lakin ona məsləhət görürlər ki, bütün ölkələrdə onlar var və bizdə də qalmağı məsləhətdir. Eçmiədzinə hər zaman həmişə külli miqdarda vəsait göndərirdilər. Məqsəd erməni mədəniyyətini inkişaf etdirmək, erməni müəlliflərinin kitablarını çap etmək, erməni sənətkarlarına yardım idi. Ermənlərdə bu ənənəyə çevrilib. XX əsrin əvəllərindən bu ənənə özünü daha aydın büruzə verməyə başladı. Ermənilər ağıllı insanlar kimi hər yerdə böyük vəzifə sahibləri oldular. Onlar külli miqdarda sərvət topladılar və bu sərvətdən hər il Eçmiədzinə göndərdilər. Bu vəsaitdən erməni xalqının ehtiyaclarını ödəmək, lazımi məsələlərinə sərf etmək üçün istifadə etdilər. Azərbaycanlılar isə digər ölkələrdə yaşayan insanlar olmayıblar. Onlar Azərbaycanda yaşayıblar. Yalnız 90-cı illərdən sonra, Cənubi Azərbaycanda isə şah rejimi və Xomeyni dönəmində məcburiyyət qarşısında dünyanın müxtəlif ölkələrinə yayılmalı oldular. Xaricdəki azərbaycanlılar daha çox biznes işi ilə məşğuldurlar. Lakin hələ ki, bizdə belə bir ənənə yoxdur. Doğrudur, Azərbaycan Ermənistan deyil və zəngin bir ölkədir. Buna görə də Azərbaycan dövləti özü xaricdəki diasporlara maliyyə yardımı göstərir.
-Sizcə diasporlara ayrılan bu vəsaitdən səmərli surətdə istfadə edilirmi?
-Şübhəsiz, onlar bu vəsaitdən lazımınca yararlanmırlar. Orada təşkilatlar, cəmiyyətlər yaratmırlar. Vaqif Sultanlı neçə ildir ki, Dünya Azərbaycanlılarının Konqresini yaradıb bu işlə məşğul olurdu. O, gördükləri işlər, keçirdikləri görüşlərlə bağlı mənimlə söhbət edərdi. Məsələn, V.Sultanlı Almaniyada, İsveçdə konqresin toplantısını keçirirdi. Danışılırdı, danışılırdı, amma nəticə etibari ilə ortaya heç nə çıxmırdı. Yəni ortada hər şey var idi, amma heç nə yox idi. Xaricdəki azərbaycanlı biznesmenlər, elm adamları yığışırdı, 2-3 gün yeyib-içib dünya azərbaycanlılarının birliyinin zəruriliyi haqqında danışırdılar və bununla da iş bitirdi. Axı bununla məsələ bitmir. Bir araya gəlib beynəlxalq radio, beynəlxal televiziya yaradın. Ingilis, fransız, rus, fars və s. dillərdə jurnallar, qəzetlər buraxın. Bunları edin ki, həqiqətən də bir mübarizə aparıldığı, bir iş görüldüyü hiss olunsun. Bunların heç biri yoxdursa, 2-3 ildən bir toplaşıb eyni məsələlər haqqında danışmaq və yenidən bir araya gəlmək nəyə lazımdır? Bu, kimə nə fayda qazandıra bilər? Dövlət baş verənləri gördü və özünəməxsus şəkildə bunun qarşısını aldı. Yəni dövlət özü belə bir təşkilat yaratdı və bu məsələ tamamilə öldü. Bu gün dünyanın heç bir ölkəsində Azərbaycan xalqının mənafeyinə, onun elminə, mədəniyyətinə, incəsənətinə xidmət edən hər hansı bir təşkilatn yarandığı haqqında bir kəlmə söz eşitmək mümkün deyil. Nə bir televiziya, nə bir radio, nə bir qəzet ”“ heç nə yoxdur. Çünki belə şeylər bizim vecimizə deyil. M.Ə.Sabirin sözü ilə desək, insanlar “millət necə tarac olur-olsun nə işim var” prinsipi ilə hərəkət edirlər. Bugünlərdə avtobusda maraqlı və təəssüfedici bir hadisə ilə qarşılaşdım. Belə ki, avtobusa minəndən bir neçə dəqiqə sonra növbəti dayanacaqda yaşlı və fiziki baxımdan müəyyən problemləri olan bir şəxsin avtobusa mindiyini gördüm. Avtobusda əlində telefon müxtəlif oyunlar oynayan gənclərdən heç biri ayağa qalxıb ona yer vermədi. Mən məcburiyyət qarşısında qalıb qarşımdakı gənc bir xanımdan ayağa qalxmağı və yaşlı, xəstə şəxsə yer verməyi xahiş etdim. Gənc qadın mənim bu xahişmə əməl etsə də qaş-qabaqlı görkəmindən xeyli narazı olduğunu büruzə verirdi. Həmin qadının həyat yoldaşı da avtobusda idi və düzü heç biri baş verənlərlə bağlı heç nə demədi. Bu mənzərəni müşahidə edən təxminən 50 yaşlarındakı bir qadın mənə üz tutaraq “nə işin var, niyə qarışırsan” deyə səsləndi. Baxın, “nə işin var, nəyinə gərək”? Hardasa bir haqsızlıq, ədalətsizlik, qeyri-etik bir hadisə baş versə, ictimaiyyət bu hadisəyə müdaxilə etmir. Hamı bir şey haqqında düşünür: “nə işimə”, “nəyimə lazım”? Bu, bütün Azərbaycana xas bir şəkil almaqdadır.
-Azərbaycanda mədəniyyət və incəsənət tənəzzül etdikdə əməkdar mədəniyyət və incəsənət xadimi, Qarabağ işğal altında qaldıqca general rütbəsi alanların sayı artmaqdadır. Sizcə uğursuzluq və tənəzzülə görə təltif siyasəti nə dərəcədə normaldır?
Ardı var
Seymur Əliyev
