“Avro-4” standartına keçid rəsmən elan edilsə də, texniki baxımdan köhnələn avtomobillərin utilizasiya məsələsi hələ də açıq qalıb. Hansı ki, belə bir utilizasiya gerçəkləşdirilmədən ekoloji mühitin yaxşılaşmasına nail olmaq, atmosferin avtonəqliyyat vasitələri tərəfindən çirklənməsinin qarşısını almaq mümkünsüzdür.
Bununla bağlı Moderator.az-a açıqlama verən millət vəkili, parlamentin İqtisadi Siyasət Komitəsinin üzvü Əli Məsimli, utilizasiya prosesin hansı meyarlar əsasında aparılması ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib. İqtisadçı ekspertin fikirncə, bu proses mərhələli şəkildə, vətəndaşların maraqları çərçivəsində həyata keçirilməlidir:
“Məlum olduğu kimi, insan həyatı və sağlamlığının, ətraf mühitin qorunması xeyli dərəcədə atmosferə buraxılan zərərli maddələrin qarşısının nə dərəcədə alınmasından asılıdır. Atmosferin çirklənməsində avtonəqliyyat vasitələri xüsusi rol oynayır. Bununla əlaqədar olaraq Nazirlər Kabineti Azərbaycan ərazisində avtonəqliyyat vasitələrindən atmosferə atılan zərərli maddələrə dair tələblərin "Avro-4" ekoloji normalarına uyğunlaşdırılması barədə qərar qəbul edib. Həmin qərara əsasən, avtonəqliyyat vasitələrindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələrin miqdarının azaldılması və ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması məqsədilə ölkə ərazisində avtonəqliyyat vasitələrindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələr üzrə 2014-cü il aprelin 1-dən "Avro-4" ekoloji normaları tətbiq edilməyə başladı. "Avro-4" standartlarına həyata keçirməkdən ötrü hələ xeyli iş görmək lazımdı. Onların arasında 3 problemin həlli daha böyük əhəmiyyət kəsb edir: Birincisi, "Avro-4" standartlarına və ekoloji normalarına cavab verməyən avtomobillərin Azərbaycana gətirilməsinə qadağa qoyulması. Bununla əlaqədar olaraq aprelin 1-dən Azərbaycana Avropa Birliyi ölkələrinin istehsalı üçün 2005, ABŞ istehsalı üçün 2004, Yaponiya, Çin istehsalı üçün 2011, Koreya istehsalı üçün 2006, Türkiyə istehsalı üçün isə 2009-cu ildən aşağı maşınlar gətirilə bilməz. İkincisi, yanacağın qiymətləri qaldırılsa da, onun hazırkı keyfiyyəti “Avro-4” standartına uyğun deyil. Deməli, yanacağın keyfiyyətini də “Avro-4” standartına çatdırmaq lazımdı. Təkcə Bakıda yox, bütün ölkə ərazisində, xüsusən də regionlarda avtomobil yanacağının keyfiyyətinə və tərkibinə nəzarət gücləndirilməlidir. Keyfiyyətdən əlavə, həm də yanacaq satışı, yanacağın ödənilən pulla müqayisədə az verilməsi, kəsilməsi ilə bağlı problemlər var və bu sahədə istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi, onların aldadılmasının qarşısının alınması istiqamətində işlək mexanizm hazırlayıb tətbiq etmək lazımdı. Üçüncüsü, Azərbaycanda mövcud olan "Avro-4" standartlarına və ekoloji normalarına cavab verməyən nəqliyyat vasitələrinin dövriyyədən çıxarılması. “Avro-4” standartları ilk növbədə minik avtomobillərinə, sonra isə yük və dəmir yol nəqliyyatına da aid ediləcəkdir. Bunların arasında ən mürəkkəbi minik avtomobilləri ilə bağlı məsələdir. Çünki araşdırma aparılsa, məlum olar ki, hazırda Azərbaycanda mövcud olan minik avtomobillərinin əksər hissəsi “Avro-4” standartlarının tələblərinə cavab vermir. Bu isə hər il yüz minlərlə avtomobilin utulizasiyasını həyat keçirməyi tələb edir. Bu baxımdan avtomobillərin utilizasiyası- çox mürəkkəb və zaman aparan bir prosesdir. Bu prosesi həyata keçirməkdən ötrü bir qayda olaraq xüsusi proqramlar qəbul edilir və mərhələrlə həyata keçirilir. Bizdə də bu yolla getmək olar. Bu zaman utilizasiya mərhələsi kimi əvvəlcə “Avro-1” və “Avro-2” standartlarına cavab verməyən, sora isə “Avro-3” və “Avro-4” standartlarına cavab verməyən avtomobilləri yığışdırmaq olar. Bu üsul daha çox zaman aparar deyə, utilizasiyanı avtomobilin buraxılış ilinə görə həyata keçirmək daha münasib olar. Məsələn, 1995-ci ilə qədər olan avtomobillər ilk növbədə, onda sonra isə həmin tarixdən sonra buraxılan avtomobilləri utilizasiya etmək olar. Amma fikrimizcə ən yaxşısı birbaşa kim istəyirsə, avtomobilin buraxılış tarixinə müvafiq kompensasiya və güzəştli kredit verilməsi üsulu bu prosesi xeyli sürətləndirmiş olar. Dünya təcrübəsində köhnə avtomobili zorla sahibinin əlindən almaq təcrübəsi yoxdur və Azərbaycanda da bu vacib nüans nəzərə alınmalıdır. Məsələn, Avropada, avtomobilin istifadə müddəti qoyulmuş həddi keçirsə, verginin səviyyəsini qaldırırlar. Belə şərait həmin avtomobil sahibini qane etmədiyindən, avtombilini təzələyir. Əsas məsələlərdən biri köhnə avtombillər sahiblərindən alınarkən kompensasiya ödənilməslidir. Bu kompensasiya müxtəlif ölkələrdə müxtəlif məbləğlərlə ifadə olunur. Məsələn, bir neçə il bundan əvvəl Rusiyada utilizasiya proqramı həyata keçirilərkən köhnə avtomobilini utulizasiyaya verənə 50 min rubl(1700 dollar) ödəyirdilər.Təbii ki, bu çox aşağı bir məbləğdi... Ona görə də bəzən kompensasiya həmin avtonəqliyyat vasitəsinin dəyərinin 30-50 faizinə ( məsələn, avtobuslar utilizasiyaya veriləndə) çatır. Fikrimizcə, ilkin ödəniş məsələsinə yenidən baxılmalı, avtoobilini utilizasiyaya verən insanlar üçün aşağı salınmalı və köhnə atomobilləri təhvil verənlərə heç olmasa ilkin ödənişə yetərli səviyyədə kompensasiya və güzəştli şərtlərlə avtomobil krediti verilməlidir. Məsələn, Avropada təzə avtomobil almağın güzəştli proqramları tətbiq edilir. Avropada avtomobil almaq istəyən 2-3 faizə, bizdə isə 15 faizə avtokredit alır. Bizdə də belə güzəştli proqramlar tətbiq oluna bilər”.
