Mühacirətdə olan polkovnik, Birinci Qarabağ savaşının cəfakeşlərindən olan İsa Sadıqov Moderator.az-ın Avropa bürosunun müxbirinə müsahibə verib. Qeyd edək ki, həmin müsahibə polkovnik haqqında dünən yayılmış məlumatdan-onun guya "Cövhər Dudadyev" batalyonunun qərargah rəisi təyin olunması xəbərindən 5 gün öncə alınıb.
-Cənab Polkovnik, söhbətimizə bəşəriyyətin ən dəhşətli faciələrindən
olan Xocalı soyqırımıyla başlayaq.
-Xocalı faciəsi tək
fevralın 26-da anılmamalıdı. Mətbuatda bir dəfə yazmışdım. Amma yenə də elə
ordan başlamaq istəyirəm.
Bir dəfə azərbaycanlı uşaqlar üçün Azərbaycan
məktəbinin açılışına dəvət olunmuşdum. Azərbaycandan göndərilən materialların
arasında nə Xocalı faciəsi, nə də Qarabağ həqiqətlərini əks etdirən heç bir
informasiyaya rast gəlmədim. Əvəzində bütün kitabların ilk səhifəsində Heydər
Əliyevin şəkilləri vardı. Bu, bizim körpəliyimizin yadda qalan xatirələrini
canlandırmaqdan başqa heç nəyə yaramırdı. Çünki o zamanlar da kitabların ilk
səhifəsində partiya və xalqın dahi rəhbəri Vladimir Ulyanovun şəkli olardı.
Hamı Leninin bizə təqdim olunan şəxsiyyətinə ilahi bir eşqlə pərəstiş edirdi.
Lakin 80 ildən sonra onun əsl kimliyi ortaya çıxdı”¦
İldə bir dəfə, millətin guya xətri qalmasın havasıyla anılan Xocalı faciəsi
hələ də Milli Məclis ”žsoyqırım“ qərarı verməyib. Bundan böyük xəyanət olarmı? Şübhəsiz ki,
gün gələcək, tarixdə hər zaman olduğu kimi bizim ölkəmizin həqiqi qəhrəmanları,
xalqımızın yaşadığı faciələr tədris kitablarının ana mövzusu olacaq. Onda bizim
hamımız Xocalı faciəsinin başvermə səbəbləri barədə dolğun biliklər əldə edəcəyik.
Bu gün əsas vəzifəmiz bax o gecikən, daha doğrusu məqsədli şəkildə
”žgecikdirilən“ ZAMANI bir an öncə qazanmaqdı. Dünyanın bir çox yerlərində ermənilər Xocalı
faciəsi barədə materialları nümayiş etdirərək bunları ermənilərin faciəsi kimi
təqdim edirlər. Biz isə neftdən gələn milyonlarla dünya çapında ”žheykəlqoyma“
birinciliyi qazanmaq uğrunda mübarizə aparırıq.
-Sizcə niyə mövcud hakimiyyət Xocalı soyqırımını rəsmi olaraq tanımaq istəmir?
-Xocalı hadisəsinin baş verdiyi ilkin dövrlərə,
bu münaqişənin əvvəlinə qaytarmaq istəyirəm.
Almaniyada hərbi xidmətdən sonra mən Zaqafqaziya
Hərbi Dairəsində, konkret olaraq, Gəncədə, o zaman Kirovabad adlandırılan
şəhərdə xidmət etməli oldum. Bu, 1984-cü il idi. Həmin il idi ki, Qazax,
Ağstafa və Tovuz rayonlarına daxil olan 5 min hektar ərazi ermənilərə verildi.
Bu rayonların əhalisinin sərt etirazına baxmayaraq, torpaqların ermənilərə
verilməsi rəsmiləşdirildi. Nəticədə, ermənilərlə konflikt başlayanda biz o
zamankı rəhbərlərin bu xəyanətkar əməllərinin əvəzini çox baha ödəməli olduq.
Faktiki olaraq, münaqişə zonasının bütün strateji yüksəklikləri düşmənin əlində
idi. Bu, həmin zamanlar idi ki, Heydər Əliyev
Moskvada Siyasi Büronun üzvü idi”¦ Ermənilər Xocalı faciəsini Sumqayıt
hadisələrinə cavab kimi də təqdim edirlər. Lakin ermənilərin Azərbaycan
ərazilərini işğal etmələrinin Sumqayıt hadisələrindən çox-çox əvvəl başladığı
faktdır. Ermənilər inadla, davamlı olaraq öz ərazilərini genişləndirmək üçün
planlar qurublar və həm də yalnız Azərbaycanın deyil, Türkiyə və Gürcüstanın da
torpaqlarına göz dikərək. Bizim rəhbərlərimizin cinayətkar sükutu və
xəyanətləri onlara zaman-zaman bu planlarını həyata keçirməyə imkan verib.
-Ermənilər
mənfur planlarını təkbaşına həyata keçirmirdilər axı”¦
-Bəli, keçmiş SSRI erməniləri məlum
Qarabağ hadisələrindən 5 il əvvəldən silahlandırmağa başlamışdı.
Stepanakertdə
1984-cü ildə yalnız bir hərbi hissənin dislokasiyası vardı, bu da kimya
batalyonu idi. Amma hərbi hissədə şəxsi heyət yox idi. Konservasiya üçün orada
dayanan bir neçə hərbi texnika vardı. 1958-ci ildə Gəncədə yerləşən 23-cü
motoatıcı diviziyadan 366-cı məhdud tərkibli alay ayrılaraq Stepanakertdə
yerləşdirildi. Hərbi hissənin bu yerdəyişməsinə 4-cü ordunun qərargah rəisi,
general leytenant Aslanyan rəhbərlik edirdi. Tədricən bu alayın döyüş texnikası
da zənginləşdirildi, ora tanklar, BMP-lər, artilleriya qurğuları verildi.
Batalyonun ştatı da tam tərkibə qədər genişləndirildi. Guya məqsəd Əfqanıstana
göndəriləcək mütəxəssisləri hazırlamaq idi. Səbəb kimi də göstərmişdilər ki,
guya oranın yerli şəraiti mütəxəssisləri hazırlamaq üçün daha əlverişlidi. Hərçənd,
bunun üçün ideal şərait Gəncədəki Seyfəli hərbi poliqonu idi. O vaxt da təəssüf ki, respublika rəhbərliyi bu
prosesə nə müdaxilə, nə də heç bir etiraz etmədi. Beləliklə də münaqişənin başlandığı zamana qədər
artıq ermənilərin nəzarətində tam təchiz edilmiş 366-cı alay vardı və bu hərbi
hissə bütün konflikt boyu ermənilərin tərəfdə idi. Orada 160-dan artıq texnika
- tanklar, BMP-lər, artilleriya qurğuları vardı. Köçəryanın guya onların əlində
yalnız Azərbaycandan alınmış 9 tankın olduğu haqda fikirləri tamamilə yalandı.
-"Qarabağın
”žqara gündəliyi“nin ilk sətirləri Amerikada Raisa Qarbaçovun əliylə yazıldı" fikrinə münasibətiniz bilmək istəyirəm.
-Yadımdadı, belə söhbətlər yayılmışdı. Hələ bu münaqişə odlu qarşıdurmaya çevrilməmişdən
əvvəl xəbərlər dolaşırdı ki, ermənilər Amerikada Qorbaçovla Dağlıq Qarabağ
haqqında danışıblar. Hətta onun həyat yoldaşı Raisa Qorbaçovaya verilən hansısa
çox bahalı hədiyyə haqqında da söhbətlər gedirdi.
Bir çox illər keçəndən sonra bu xəbərlərin
həqiqətdən uzaq olmadığı özünü göstərməyə başladı. SSRI-nin siyasi
rəhbərliyinin razılığı və köməkliyi sayəsində ermənilər Azərbaycan torpaqlarını
ələ keçirmək üçün fəal əməliyyatlara başladılar. Bu vəziyyətdə faciənin qarşısını almaq mümkün deyildi.
- 1986-cı ilin iyulunda mən Leninqradda hərbi akademiyaya
daxil oldum. Lakin 80-ci illərin sonlarında hamıya məlum olan hadisələr başladı
və mən 1991-ci ildə Tbilisiyə dönərək, baş zabit rütbəsilə xidmətə başladım.
Bizim şöbə birbaşa Moskvaya tabe idi və biz Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinə daxil
olan bütün hərbi hissələrdə texnika və hərbi sursatın yerdəyişməsinə nəzarət
edirdik. Buna görə də Hərbi Dairə ərazisində baş verənlərin hamısı haqqında
məlumatımız olurdu. Belə bir faktı diqqətinizə çatdırım ki, 1991-ci ildə artıq
silah-sursatın və hərbi texnikanın müəyyən edilmiş kvotaya uyğun olaraq,
müttəfiq respublikaların yerində qurulmuş milli dövlətlərə verilməsi barədə
qərar çıxarılmışdı. Amma tezliklə bəlli oldu ki, yerdə qalan artıq texnikanı və
silah-sursatı bu ölkələrin ərazisindən çıxarmaq ağır xərclər hesabına başa gəlir və ya onları çıxararkən müqavimət yaranır. O
zaman belə bir qərar çıxarıldı ki, hər bir dövlətin ərazisində olan bu hərbi
vasitələr həmin dövlətlərə təslim edilsin. Mən də təhvil-təslim komissiyasının
üzvü idim. Həmin vaxt milli dövlətlərin peşəkar kadrlarla bağlı problemləri
vardı və üstəlik, Sovet ordusunun əksər ixtisaslı kadrları milli dövlətlərin
yeni yaranmış ordularında qalıb xidmət etmək istəmirdilər.
Bu ərəfədə Azərbaycan hökuməti çox ciddi bir
şansı əldən qaçıraraq, Azərbaycanda yerləşən 4-cü ordunun silah və hərbi
texnikasına sahib olmaq iddiasını göstərmədi. Texnikanın bir hissəsi əldə
edilsə də, onlardan istifadə edəcək mütəxəssislərin ölkədə qalması və milli
kadrların hazırlanmasında o mütəxəssislərdən yararlanmaq işi təşkil edilmədi.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda milli ordunun
yaradılmasına yerli hakimiyyət çox soyuq yanaşır, sanki kənardan hansısa
göstəriş gözləyirdilər. Ermənistanda isə bunun əksinə, milli ordunun
yaradılması işinə çox həssas və yüksək səviyyədə yanaşmağa başladılar.
Bu bir faktdır ki,Azərbaycan hökuməti ayağını
sürüməklə məşğul olarkən, Ermənistan hələ 1991-ci ilin payızından başlayaraq hərbi
hissələrin formalaşdırılması, ordu üçün kadr hazırlığı işini açıq-aşkar şəkildə
aparırdı.
Onlar elə başa düşürdülər ki, qarşıya qoyduqları
məqsədə çatmaq üçün yalnız Qarabağ ermənilərinin minimal imkanları kifayət
etməyəcək və buna görə də Ermənistan ermənilərinin də səfərbərliyə alınması
lazım gələcək. Ermənistan ərazisindəki bütün hərbi hissələr beləcə, yenidən
təşkil edildi və 1991-ci ildə bu hərbi hissələr gözlənilən müharibəyə mümkün
olan ən yaxın səviyyədə hazırlıq vəziyyətinə gətirildi.
-Qarabağ müharibəsində görünən tərəf Ermənistan olsa da, əsas gücün Rusiya olduğu o vaxt hamıya bəlli idi.
-Təbii ki. Erməni
əsgərlərinə bütün təlimləri rus zabitləri keçirdi.Bu hazırlıq təkcə Ermənistan ərazisində getmirdi.
Gürcüstan ərazisindəki 171 saylı diviziyanın təlim bazasına da erməni
çağırışçılar hərbi xidmətə gətirilirdilər. Bu gəncləri rus zabitləri 4-6 aylıq
təlim kurslarında hazırlayırdılar. Bu təlim kurslarını keçdikdən sonra şəxsi
heyət artıq Ermənistan və ya Dağlıq Qarabağ ərazisindəki nizami ordunun
tərkibinə qatılmaq üçün göndərilirdi.
Erməni gənclər Qarabağda vuruşmaq istəmirdi.
Diqqət yetirin, bu, 1992-ci il deyil, 1991-ci il
- hələ Xocalı hadisəsi baş verməmişdən əvvəlki il idi. Yaxşı xatırlayıram, 1992-ci
ilin əvvəllərində erməni gənclər başa düşəndə ki, onları Gürcüstanın təlim
düşərgələrində Qarabağda döyüşmək üçün hazırlayırlar, artıq fərarilik tüğyan
edirdi. Amma onları Ermənistan ərazisində tutub yenidən Gürcüstana
gətirirdilər. Hərbi hissələrdə Ermənistandan olan nəzarətçilər təyin edilmişdi
ki, fərariliyin qarşısını almaq mümkün olsun. Hazırlıq sürətlə və tam
ciddiyyətlə gedirdi. Gənclərə silahların bütün növlərindən atəş açmaq, tank və
artilleriya qurğularından istifadə etməyi öyrədirdilər.
-Bəs,
həmin dövrdə Azərbaycanda nə baş verirdi?
- Heç nə. Kimsə etiraz edib deyə bilər ki,
məsələn, Şıxovda batalyon vardı. Bəlkə də vardı, amma hərbi hissə və
birləşmələr, mütəxəssislər yox idi. Biz bizi gözləyən o müdhiş hadisələrə,
müharibəyə 80-ci illərdə Sovet ordusunun inşaat briqadalarında qulluq etmiş,
silah-sursatdan anlayışları olmayan ”žkadrlarla“ gedirdik. Belə olan halda,
Xocalı faciəsi kimi dəhşətli bir faciənin qarşısını almaq mümkün deyildi. Mən
bunu azacıq da olsa, hərbi təcrübəsi olan biri kimi deyirəm.
Üstəlik hərəkətsizliyimizdən, astagəlliyimizdən
məharətlə istifadə etdi düşmən.
-Bütün bunlar Xocalı faciəsinə gətirib çıxaran səbəblər idi. Indi isə
konkret olaraq, Xocalı hadisəsinin ilə bağlı danışın lütfən.
-Müharibələr tarixindən bizə bu cür hadisələr,
düşmənin bu cür vəhşilikləri haqda nələrsə bəllidir. Belə vəhşilikləri psixoloji
üstünlüyü əldə etmək, düşməni mənəvi cəhətdən sındırmaq üçün törədirlər. Bu,
çox vacib bir faktordur və bu faktor hansı tərəfdədirsə, həmin tərəfin qələbə
qazanmaq, üstünlük əldə etmək imkanları daha artıq olur.
Doğrudur, müharibə edən hər bir tərəf özünə bu
cür vəhşiliyi törətməyi rəva görməz, baxmayaraq ki, ermənilər bu cür
hərəkətləri həmişə eləyiblər. Məsələn, 1915-18-ci illərdə Türkiyənin əli silah
tutan bütün kişiləri müharibədə olanda ermənilər arxa cəbhədə bu vəhşilikləri
törətmiş, qadınları və uşaqları diri-diri yandırmışdılar.
Bu münaqişənin lap başlanğıcında da onlar
mənəvi-psixoloji üstünlük əldə etmək, azərbaycanlıların gözünü qorxutmaq üçün
belə əzazil vəhşilikləri etmişdilər.
1991-ci ilin dekabrında Hərbi Dairənin
Qərargahına 366-cı alayın rus zabitləri və onların ailə üzvlərindən məktub
gəldi. Məktubda onlar şikayətlənirdilər ki, burada sutka boyu atışmalar gedir,
millətlərarası savaş gerçəkləşməkdədir və belə bir şəraitdə onların burada
qalması, xidməti davam etdirməsi mümkünsüzdür. Əgər ciddi tədbirlər görülməsə,
onlar xidməti yerlərini buraxıb, öz vətənlərinə qayıtmalı olacaqlar.
Bu məktub Qərargahda müzakirəyə çıxarıldı, uzun
sürən debatlardan sonra qərara alındı ki, ora bir komissiya göndərilsin.
Komissiyaya sədrlik isə Hərbi Dairə komandirinin müavini, general-leytenant
Ohanyana həvalə edildi. Bu komissiya 366-cı alayın yerləşdiyi ərazidə bir neçə
həftə işlədi. Məhz bu komissiyanın fəaliyyətinin nəticəsi olaraq, Xocalıda
həmin dəhşətli hadisələr baş verdi.
-Xocalıda qətliam törədənlərə külli miqdarda pul
verildiyi də deyilirdi.
Bəli, məhz 366-cı alay erməni hərbi birləşmələri
ilə birlikdə Xocalının dinc sakinlərini qanına qəltan elədi. Onlar cəzasız
qalacaqlarına əmin olduqları və Azərbaycan rəhbərliyinin fəaliyyətsizliyi aşkar
göründüyü üçün bu qəddar əməliyyatı həyata keçirdilər. Bu qanlı olaylara qərar
verən ermənilər eyni zamanda, ona da əmin idilər ki, erməni lobbisi və diasporası
onların bu vəhşiliklərini bütün dünyada fərqli şəkildə təqdim etməyi bacaracaq.
1992-ci ilin mart ayında 366-cı alayın hərbi
qulluqçularını vertolyotla Gürcüstandakı Hərbi Təlim Mərkəzinə gətirdilər. Mən
onların bir qrupu ilə görüşə bildim. Aralarında bir zamanlar eyni hərbi hissədə
qulluq etdiyim adamlar da vardı. Mən hər şey haqqında soruşub çox şeyi
aydınlaşdıra bildim. Məlum oldu ki, az qala, bütün BMP-lərin sürücüləri və
mexanikləri Orta Asiya mənşəli adamlardır. Bəli, bu, belə idi. Mənim yaşadığım
ağrıları təsvir etməyiniz mümkün deyil. Mən öz millətimi öldürən insanlarla
söhbət edir, onlarla nəyi isə aydınlaşdırmağa çalışırdım. Ən dəhşətlisi isə
onlar mənim millətimə ermənilərdən qat-qat yaxın olan insanlar idi”¦
Bu əməliyyata görə onlara çoxlu pullar
verilmişdi. Zabit şərəfini, əsgər ləyaqətini itirən bu adamlar həmin pulları
əşya çantalarına doldurub özlərilə hərləyirdilər. Bu hadisə məni sarsıtdı”¦
-Və
milli mənsubiyyətini dərk edən biri olaraq sizə ehtiyacı olan millətin harayına
yetməyə qərar verdiniz”¦
-Bəli, yaşadıqlarım, duyduqlarım dünyagörüşümü,
millətimə, onun tarixinə, dəyərlərinə, mövcudluğuna duyduğum sevgi məni
tamamilə başqa bir adama çevirdi. Tam qətiyyətlə öz millətimə xidmət etmək
qərarı verdim və bir daha mənim millətimlə bu sayaq rəftar olunmasının qarşısını
ala bilmək üçün Vətənə yollandım.
1992-ci ilin payızında mən artıq Qazaxdakı hərbi
hissələrdən birinin komandiri idim. Hərdən burada erməni nümayəndə heyətlərilə
görüş, danışıqlar keçirilirdi və mən də orada iştirak etməli olurdum. Bir dəfə
Xocalıdan qaçqın düşmüş orta yaşlı bir adam mənim yanıma gəldi və öz ailə
üzvləri haqqında nəsə öyrənməyi xahiş etdi. O, çox da yaşlı deyildi, amma
saç-saqqalı tamamilə ağarmış və dərd belini bükmüşdü. Onun qızı və 3 nəvəsi
orada yox olmuşdu. O, hətta ya Gürcüstan, ya da Rusiya üzərindən Ermənistana
keçərək ailəsi haqqında bir şeylər öyrənməyə də cəhd etmişdi, amma heç nə
alınmamışdı. Nəhayət, Qazaxdakı tanışının evində qalaraq, mənim ona bir xəbər
verəcəyimi gözləməyə qərar vermişdi. Mən ona söz verdim ki, nəsə bir şey
öyrənməyə çalışaram və növbəti görüşdə Ermənistan Daxili Işlər Nazirliyinin
yüksək rütbəli bir zabitindən bu adamlar
haqqında bir xəbər öyrənməsini xahiş etdim. Bir sonrakı görüşdə isə o, məni və
Qazax polisinin rəisi Isaxan Aşurovu bir kənara çəkərək bildirdi ki, həmin
uşaqlar və onların anası diri-diri yandırılanların siyahısında olub. Bu adama
inanmamaq üçün əlimdə heç bir əsasım yox idi. Amma xəbər məni elə bir vəziyyətə
saldı ki, mən görüşün sonunu gözləmədən oranı tərk etdim və hərbi hissəyə qayıtdım.
Baxmayaraq ki, özümü ələ almalı idim, amma bacarmadım. Eyni zamanda, dərk etdim
ki, bu xəbəri həmin ailənin başçısına çatdıra bilməyəcəyəm. Köməkçimə dedim ki,
kişini birtəhər yola versin, görüşün baş tutmadığını desin və s. Amma adam
israr eləyib ki, komandir gəlsin, onun gözlərinə baxım və gedim. Nəhayət,
məcbur olub onu qəbul etdim. Kişi gözlərimə baxdı, kövrələrək dedi: “Komandir,
səndən xahiş edirəm, mənə doğrusunu söylə, mənim balalarıma
nə olub? Ən pis xəbərə də hazıram və söz verirəm ki, ən pis xəbəri də təmkinlə
qarşılayacağam”. Mən özümü ələ alıb həqiqəti ona dedim. O, sanki
şoka düşdü, amma özünü toparlayıb ayağa qalxdı və mənə sarıldı. Qəhər qarışıq
pıçıltı ilə dedi: “Sizə qurban olum, komandir, elə eləyin ki, onlar bir daha
heç kimin balasını yandıra bilməsinlər...”. Bu adamın
surəti heç zaman gözlərimin önündən getmədi və bütün fəaliyyətim boyu öz
xidməti borcumu namusla, şərəflə yerinə yetirməyə çalışdım. Adı Əli və ya Əbdül
olan o Xocalı qaçqınının faciəsini öz faciəm olaraq yaşadım. Bu, çox dəhşətli
faciə idi və onu yaşamamaq mümkün deyildi.
-Almaniyada
səfərdə olan Nazim İbrahimova Xocalı faciəsi ilə bağlı silsilə tədbirlər
keçirilməsi üçün müraciət edəndə ”žBu məsələ aktual deyil artıq“ cavabını verib.
Dövlət məmurunun milli faciəmizin
”žaktuallıq formatı“ sizə nə deyir?
-Bu millət bu faciəni yaşayıb, amma toxtamağı da
bacarıb. Bir onu bilirəm ki, Milləti fəlakətlərə soxub, onun bədbəxtliyi üzərində
öz xanimanını yaratmaq ləyaqətsizlikdi.