Yanvarın əvvəlində Qazaxıstanda baş verən kütləvi etirazlar zamanı analitikləri, beynəlxalq müşahidəçiləri və sadə vətəndaşları maraqlandıran başlıca məsələlərdən biri də bu idi: Nursultan Nazarbayev haradadır?

 

Belə kritik dönəmdə onun açıq məkanda yoxa çıxmasını onunla izah edirdilər ki, sabiq prezident və "millət atası" ölkəni tərk edib, həlak olub və ya əməkqabiliyyəti deyil, lakin yanvarın 18-də nəhayət o, videomüraciətlə çıxış edib.

 

Bundan bir müddət əvvəl "Qardian" qəzetində dərc edilən materialda iddia edilirdi ki, Qazaxıstanda Nazarbayev klanı ilə prezidet Qasım-Jomərt Tokayev arasında sərvət bölgüsü gedir.

 

"Məndə olan məlumata görə, Nazarbayev sağdır və Tokayevlə aktivlərin, qənimətlərin və icarələrin yenidən bölüşdürülməsi barədə qızğın danışıqlar gedir", - adıçəkilən nəşr Qazaxıstanda yaxşı əlaqələri olan qərb hökumətinin sabiq məmurunun sözlərindən iqtibas gətirir.

 

Əgər bu, belədirsə, o zaman Nazarbayevin videomüraciəti, görünür, bu danışıqlarda nöqtə qoyulub. O, bəyan edib ki, ölkə elitasında hər hansı münaqişə və ya qarşıdurma yoxdur, Tokayev hakimiyyətə tam səlahiyyətlidir, ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəridir və tezliklə hakim partiyaya başçılıq edəcək, Nazarbayevin özü isə "Qazaxıstanın paytaxtında" "haqq etdiyi istirahətdədir".

 

"Nazarbayev tamamilə qaynayıb-qarışıb", - bu barədə politoloq Abbas Qallyamov yazıb.

 

"Bu, Boris Nikolayeviçin məşhur dekabr nitqinə bənzəyir: "Mən yorulmuşam, mən gedirəm", - bunu "Exo Moskvı"nın efirində politoloq Yekaterina Şulman deyib. - Məhz bu ifadə orada səslənmədi. Lakin artıq  dillərə düşüb və bunu təkzib edə bilmərsən, ona etiraz edə bilmərsən".

 

1991-2019-cu illərdə Qazaxıstanın lideri olan Nazarbayev uzun müddət Mərkəzi Asiya dövlətində bütün işgüzar və siyasi qərarların hakimi idi və hər yerdə şəxsiyyətə pərəstişin obyektinə çevrilmişdi.

 

2019-cu ildə o, Qasım-Jomərt Tokayevi özünün varisi seçərək, bu zaman pərdəararxası hakimiyyəti özündə saxladı. Ölkənin paytaxtı, hava limanı və əsas universiteti onun şərəfinə Nazarbayev adlandırıldı.

 

Tokayev nə zamansa onun tərəfdarı idi, lakin kütləvi iğtişaşlar sabiq liderin şəxsiyyətinə pərəstişinə son qoydu. O, Təhlükəsizlik Şurasının sədri səlahiyyətlərini öz üzərinə götürdü, baxmayaraq ki, Konstitusiyaya görə, bu vəzifə ömürlük olaraq Nazarayevə verilib.

 

İğtişaşlar zamanı sabiq prezidentin aşırılan heykəli bərpa edilməyib; Almatı şəhərində Nazarbayevin adını daşıyan sökülmüş küçə-prospektlərin adları yenidən müəyyən edilməyib. Tokayeb bəyan edib ki, Nazarbayevin sayəsində ölkədə "çox gəlirli şirkətlər qrupu  və hətta beynəlxalq ölçülərə görə zəngin adamların təbəqəsi meydana çıxıb" və Qazaxıstan xalqının "haqq etdiyini qaytarmaq" zamanı yetişib.

 

Hakimiyyət Nazarbayevə loyallığı ilə seçilən təhlükəsizlik xidmətinin başçısı Kərim Kərimovu hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhddə günahlandırılaraq həbs edib. Nazarbayevin üç kürəkəni- "Atamakan" sahibkarlar milli palatası rəyasət heyətinin sədri Timur Kulibayev, "KazTransOyl" səhmdar cəmiyyəti idarə heyətinin sədri Dimaş Dodanov və "QazaqGaz milli şirkəti" səhmdar cəmiyyəti idarə heyətinin sədri Kayrat Şaripbayev öz postlarından məhrum olub. Bundan başqa, Tokayev Milli Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin birinci müavini, Nazarbayevin qohumu Samat Abişi işdən azad edib. Onun digər qohumları ölkədən qaçıb.

 

"Bir çox adamlar Nazarbayevin düşərgəsindən prezident Tokayevin tərəfinə keçib, - Nazarbayevin sabiq naziri və müşaviri Yerməhəmməd Yertısbayev deyib. - Mən düşünürəm ki, Nazarbayev Frensis Ford Koppolanın böyük "Xaç atası" filminə kifayət qədər diqqətlə baxmayıb. Şübhə yoxdur ki, o, müstəqil Qazaxıstan dövlətinin banisidir, lakin o, canlı insandır, onun da öz mənfi cəhətləri var. Ən böyük mənfi cəhəti onun öz ailəsinə və nəslinə olan sentimental sevgisidir. Mən hesab edirəm ki, bu, dövlət başçısı üçün qəbuledilməzdir".

 

O, həmçinin əlavə edib ki, bu yaxınlarda baş verən zorakılığın günahını "Nazarbayev klanının irtica və mühafizəkar qüvvələrinin" üzərinə qoyub.

 

Lakin Moskvanın Karnegi mərkəzinin analitiklərinin yazdığına görə, "Nazarbayevi özünün qurduğu qazax siyasi sistemindən asanlıqla götürüb çıxarmaq olmaz.

 

Tokayev üçün onun sələfinin hakimiyyətin köhnə sistemindəki postları tutmaq kifayət deyil, o özü yeni sistem qurmalıdır".

 

"Bu, asan məsələ deyil, çünki yeni prezident hələ nə nüfuz qazanmağa, nə də özünü ona qarşı loyal olan elita ilə əhatə etməyə nail olmayıb. Ən başlıcası, güc strukturlarının ona sadiq olmasına arxayın deyil".

Hakimiyyətin bu tranziti Qazaxıstanın hüdudlarından kənara çıxa biləcək nəticələr verə bilər. Hadisələrin inkişafına Moskvadan və Minskdən diqqətlə izləyirlər. Güman edilirdi ki, hər iki avtoritar lider "Nazarbayev variantı"nı öz ölkələrində keçid ssenarisi kimi görürlər.

 

Səlahiyyət müddəti 2024-cü ildə başa çatan Putin bu yaxınlarda ona 2036-cı ilədək prezident postunda qalmağa imkan verən qanun imzalayıb. Lakin analitiklər həmçinin Nazarbayevsayağı "millət atası"nın rolundan danışırdılar, bu da onlara siyasətdən təhlükəsiz və rahat şəkildə geri çəkilməyə və son nəzarəti özündə saxlamağa imkan verərdi. Qəflətən bu variant az etibarlı göründü.

 

"Bu, heç bir keçidin mümkün olmayacağının xeyrinə dəlil kimi istifadə ediləcək, - Şulman belə hesab edir.

 

Aleksandra Appelberq, "Detaly" ( İsrail).