Bu gün Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 97-ci ildönümüdür. Bu tarixi gündə həm ölkə başçısı, həm də I vitse-prezident Mehriban Əliyeva Bakının Suraxanı rayonundakı keçmiş yod-brom zavodunun ərazisində ağac əkib, Heydər Əliyevə olan hörmət və ehtiramlarını təbiətə göstərdikləri qayğı ilə nümayiş etdiriblər.
Bütün həyatı boyu təbiətə,
ekologiyaya həssas münasibəti ilə diqqət çəkən ulu öndərin anadan olmasının
ildönümündə belə bir addımın atılması həm də rəmzi məna ifadə edir. Çünki təbiət
Heydər Əliyev üçün yaşamın və həyatın ayrılmaz bir hissəsi idi və o, ömrünün önəmli
bir hissəsini təbiətin qorunmasına, eləcə də Ermənistanın ekoloji terror siyasətinə
qarşı mübarizəyə həsr etmişdir.
Moderator.az xəbər verir
ki, jurnalist-tarixçi Seymur Əliyevin “Heydər Əliyev və Ermənistanın ekoloji
terrorizm siyasətinə qarşı mübarizə” kitabında ulu öndərin bu yöndəki fəaliyyəti
ilə bağlı maraqlı faktlar yer alıb. Bu faktlardan birini oxucuların diqqətinə
çatdırırıq.
“Ermənilərin ekoloji terror siyasətinə qarşı daim mübarizə aparan
Heydər Əliyevin bu savaşda əldə etdiyi uğurlardan biri də Zəngilan rayonunun Bəsitçay
dərəsində yerləşən təbii çinar meşəliyi ilə bağlıdır. Bu meşəliyin kəsb etdiyi
önəmi təsəvvür etmək üçün bircə onu demək kifayətdir ki, Bəsitçay meşəliyi
yalnız Qafqazın deyil, bütün Avropanın ən böyük təbii çinar meşəliyi hesab
edilir.
XX əsrin 50-ci illərindən etibarən Bəsitçay dərəsindəki çinar meşəsi
məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi ki, bu da Azərbaycan təbiətsevərlərinin
ciddi narahatlığına səbəb olmuşdu. Məhz bu səbəbdən də 1959-cu ildə Nazirlər Kabinetinə çinar meşəsinin
mühafizəsi məqsədi ilə qoruq yaradılması üçün layihə təqdim edilmişdi. Lakin
ermənipərəst məmurların müdaxiləsi səbəbi ilə Azərbaycan tərəfinin verdiyi bu
layihə laqeydliklə qarşılanmışdı. Əvəzində 1960-cı ildə meşənin Ermənistan hissəsində
qoruq yaradan ermənilər meşənin Azərbaycan tərəfindəki hissəsinin daha
acınacaqlı hala salınmasında fəal iştirak edirdi.
İllər keçdikcə vəziyyətin daha dözülməz hal aldığını görən akademik Həsən
Əliyev Respublika Nazirlər Soveti qarşısında layihə ilə çıxış edir. Layihə Heydər
Əliyev tərəfindən dəstəklənir və nəticədə 1974-cü ildə Bəsitçay çinar meşəsinin
qoruq elan edilməsinə nail olunur. Bu,
Heydər Əliyevin Ermənistanın ekoloji terrorizm siyasətinə qarşı apardığı
mübarizədə əldə etdiyi ən böyük qələbələrdən biri idi.
Bu qələbə Bəsitçay meşəliyinin hifz edilməsini təmin etdi. Lakin XX əsrin
90-cı illərində başlayan Qarabağ müharibəsinin gedişatında Azərbaycan
torpaqlarını işğal edən Ermənistan Bəsitçay meşəsini də ələ keçirdi. Hazırda Bəsitçay
meşəliyinin ermənilər tərəfindən
acınacaqlı vəziyyətə salınması ilə bağlı ciddi informasyalar mövcuddur ki, bu
da böyük narahatlıq doğurmaqdadır.
Məlumat üçün qeyd edək ki, Bəsitçay vadisindəki çinar meşəliyi 117
hektar sahəni əhatə edir ki, onun da 107 hektarı Bəsitçay Dövlət Təbiət
Qoruğuna məxsusdur. Meşənin uzunluğu 15 km, eni isə 150-200 metrdir.
Onu da qeyd edək ki, Bəsitçay meşəliyi Heydər Əliyevin səyi nəticəsində
hifz edilsə də, qoruğun Ermənistan ərazisindəki hissəsi həm ulu öndəri, həm də
respubliklamızın görkəmli ziyalılarını, təbiətşünaslarını ciddi şəkildə narahat
edirdi. Ermənilərin təbiətə münasibəti ümummilli lider və Azərbaycan təbiətşünaslarına
bəlli olduğu üçün onlar Bəsitçay qoruğunun Ermənistana düşən hissəsinin
taleyindən ciddi narahatlıq keçirir, bu problemin həlli üçün də müxtəlif yollar
fikirləşirdilər. Həmin ərəfədə Azərbaycan təbiətinin bir parçası olan bu qiymətli
meşələri qorumaq üçün ölkə ziyalıları tərəfindən müxtəlif təkliflər səslənirdi
ki, bunlardan da biri akademik Həsən Əliyev tərəfindən irəli sürülən Bəsitçay
meşəsinin birgə qorunması ideyası idi.
Mövcud dönəmin mürəkkəb vəziyyətini nəzərə alan görkəmli alim Həsən
Əliyev hesab edirdi ki, Bəsitçay meşəsinin birgə qorunması məsələsinin reallaşması
meşənin Ermənistan ərazisindəki hissəsinin taleyini qismən də olsa sığortalaya
bilər. Bu səbəbdən də Həsən Əliyev həmmüəllifi olduğu “Təbiətin keşiyində”
kitabında bu barədə yazırdı: “Qeyd etmək lazımdır ki, buradakı meşələr 180
ha-ya qədər olub, 120 ha-sı Bəsitçay dərəsində Azərbaycan ərazisində, 60 ha-sı
isə Bəsitçayın davamı olan Sav çayının dərəsində Ermənistan ərazisində yerləşir.
Həmin çayların dərələri kimi iki respublikanın yeganə iri çinar meşələri də
bir-birinin davamıdır. Daha yaxşı olardı ki, hər iki meşə sahəsi birləşdirilib
(ərazicə hər respublikanın ərazisi öz hesabında olmaqla) meşələri “qoruq meşələri”
kimi birgə qoruna idi. Dünya qoruq sistemi tarixində beynəlxalq qoruqların təşkili
yüksək effektli nəticələr vermişdir. Daqomeya, Nigeriya və Yuxarı Volta ölkələri
ərazisindəki “V” milli parkı, Daqomeya və Toqo ərazisindəki Sinğu qoruğu buna
misal ola bilər. Deməli, gələcəkdə iki yeganə təbii və şərti sərhədlə ayrılan Bəsitçay
və Sav çay çinar meşələrini birgə qorumaq və çinarlarla bağlı olan birgə tədbirlər
həyata keçirmək mümkündür”. (H.Ə.Əliyev, X.H.Həsəmov. “Təbiətin keşiyində”.
Elmi-kütləvi əsər. Bakı, “Maarif”, 1993. 311 səh. Səh – 140).
H.Əliyev Bəsitçay meşəliyini qorumaq, onun genişlənməsini təmin etmək üçün əlavə tədbirlərin həyata keçirilməsini də zəruri sayırdı. Görkəmli alim, meşənin qorunmasını təmin etmək üçün xalq arasında maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi ilə yanaşı, bununla bağlı muzeyin yaradılmasını da atılması gərəkən zəruri addımlardan biri hesab edirdi: “Respublikamızın çox yerlərində, eləcə də çinarın yayıldığı ərazilərdə bu bitkinin əhəmiyyətini bilmir və onu layiqincə qiymətləndirmirlər. Ona görə də Bəsitçay qoruğu ərazisində xalq arasında geniş təbliğat işləri aparmaq, mühafizə maarifilə əlaqədar olan tədbirlər görmək lazımdır. Burada çinarın əhəmiyyəti, qorunması və artırılması ilə əlaqədar olan muzeyin təşkil edilməsinin də mühüm əhəmiyyəti olardı”. (H.Ə.Əliyev, X.H.Həsəmov. “Təbiətin keşiyində”. Elmi-kütləvi əsər. Bakı, “Maarif”, 1993. 311 səh. Səh – 140).
Aydın olduğu kimi, Azərbaycan tərəfi Heydər Əliyevin dönəmində Bəsitçay
meşəliyinin qorunması üçün kompleks tədbirlər həyata keçirməyi nəzərdə tuturdu.
Lakin təəssüflər olsun ki, sonrakı dönəmlərdə Ermənistanın Azərbaycana yönəlik açıq
ərazi iddiaları, işğalçılıq siyasəti bu planların bəzisini həyata keçirməyə
imakn vermədi. Ermənistanın işğal siyasəti Azərbaycan təbiətinin çoxsaylı
nümunləri ilə yanaşı, Bəsitçay meşəsinə də ağır zərbə vurdu”.
Seymur Əliyev, “Heydər Əliyev və Ermənistanın
ekoloji terrorizm siyasətinə qarşı mübarizə” kitabından.