Hamı laqeylikdən, adamların bir-birinə biganəliyindən şikayətlənir, özü də təkcə bizdə yox. Bu gün Avropa ölkələrində, liberal demokratiyanın vətəni, insan həyatına ayrıca önəm verilən Amerikada da insan taleyinə biganəlikdən şikayətlənirlər.  

 

1964-cü ildə Nyu York şəhərində axşamüstü Kiti Genoves adlı bir qadın çox da kimsəsiz olmayan bir küçədə zorakılığa məruz qalır. Qadına hücum edən şəxs ona təcavüz etməyə çalışır, istəyi alınmadıqda isə onu öldürmək istəyir. Cinayətkar nə düşünürsə qadını yaralı halda buraxıb gedir, amma qısa müddətdən sonra geri qayıdır və qadını qətlə yetirir. Həmin qatilin qayıtmasına qədər keçən bir saat ərzində yaralı qadın haray salaraq kömək istəyir, amma köməyinə yetən olmur. Hadisə haqqında qətldən bir saat sonra məlumat almış polis hadisə yerinə gələndə isə artıq çox gec idi...

    

Polislər ətrafı yoxlamağa başlayır. Qadının qətlə yetirildiyi ərazidə hadisəni heç kimin görməməsi, eşitməməsi mümkünsüz idi. Ətrafdakı evlər yoxlanıldıqdan sonra hadisəni məhəllədəki otuz yeddi sakininin gördüyü, hətta bir qisminin hadisəni sona qədər pəncərədən izlədiyi, ancaq heç birinin müdaxilə etmədiyi və polis çağırmadığı aydınlaşır. Hadisədən xeyli sonra polis rəisi bu əhvalatı öz jurnalist dostuna danışır. Hadisə jurnalistin diqqətini çəkir və o, zorakı olayın baş verdiyi anda ətrafdakı insanların laqeydliyini, vətəndaş passivliyini gündəmə gətirir. Bundan sonra psixoloqlar, psixoterapevtlər, sosioloqlar baş verənləri incələməyə başlayır və ortaya belə bir nəticə çıxır: Hadisənin şahidi olmuş şəxslərin hamısı “bir başqası mütləq polisə xəbər verər və ya müdaxilə edər” deyə düşünərək baş verənlərə laqeyd qalmışlar. Həmin təhlükəli sosial davranış Qərb ədəbiyyatlarında öldürülən qadının adı ilə “Kiti Genoves sindromu” adlandırılır. 

    

Xalq arasında “Əşşi, bu millət düzələn deyil” ifadəsini hamımız tez-tez eşidirik. Yaxşı, bəs bu millət dediyimiz nədir və kimlərdən ibarətdir? "Düzələcəyi" təqdirdə gözəl günlər görəcəyimizə inandığımız millətin əsasını kimlər təşkil edir? Bu ölkədə yaşayan, cəmiyyətdən şikayət edən və etməyən hər kəs “düzəlməz” dediyimiz topluma daxil deyilmi? Bəli, cəmiyyət fərdlərdən təşkil olunur və hər bir fərd nəzəri cəhətdən özündə güc taparaq cəmiyyətdəki müsbət  dəyişikliklərə kömək etməyə qadirdir. Bəs onda hanı özünü dəyərli hesab edən vətəndaşlarımız, niyə özlərini cəmiyyəti dəyişə biləcək qədər dəyərli, bacarıqlı hiss etmirlər. Nəyə görə bir ağac kəsiləndə,  qiymətli bir abidə uçurulanda, xalqın minillik dəyərləri tapdalananda səsini ucadan çıxara bilmir həmin vətəndaş?

    

Adını xatırlamadığım bir mütəfəkkirin sözüdür: dünyanı dəyişməyə özündən başla. Biz cəmiyyətimizin dəyişməsini, hər gecə yatarkən xəyal etdiyimiz Avropadakı kimi bir cəmiyyət olmasını istəyirik. Amma əvvəldə qeyd etdiyim “Kiti Genovse sindromu”nu yaşadığımıza görə bunu daim başqasından gözləməkdə israrlıyıq. Yadıma Həsən bəy Zərdabinin dəfnində səslənmiş bir fikir düşür: “Hamı belə hesab edir ki, millət üçün gərəkli olan bütün işləri bu kişi görməlidir!” Bu psixologiya indi də qalır. Əgər bu millətin və ölkənin tərəqqisi üçün bütün işləri bir neçə adam görəcəksə, bəs onda başqaları niyə yaşayır bu dünyada, bilmirəm. 

     

Bu gün tez-tez eşitdiyimiz bir cümlə var: “Qərb mədəniyyəti Şərqdən öyrənib” . Bəli, bir zamanlar “cənnət qəbzi”, indulgensiya satan və alan nadan Qərb cəmiyyəti bu gün tərəqqinin zirvəsindədi. Bu tərəqqi isə zəhmətsiz yaranmayıb. Avropa, Amerika elmin, təhsilin sayəsində buna nail olublar. Halbuki bir zamanlar mədəniyyətin beşiyi sayılan Şərq bu gün səfalət, cahillik və kütləvi şəkildə məhv olan insan taleləri, lokal savaşlar meydanına çevrilib. Bu gün Şərqin bir parçası olan biz azərbaycanlıların fəxr etdiyimiz ən böyük təsəllisi keçmişdi, ən böyük şəxsiyyətləri də ötüb-keçən tarixdədi. Amma fəxr etdiyimiz şəxslərin arzuladığı gələcəyi qura bilməmişik. Bu gedişlə heç qurmaq fikrimiz də yoxdur. “Palaza bürün elinən sürün” deyərək ömrümüzü bada verməkdəyik. Ölkəmizə, cəmiyyətimizə, hətta özümüzə və ailəmizə qarşı laqeyd və biganəyik. Süfrəmizdə quruyub qalan artıq çörək dilimlərindən, mətbəxdə, hamamda boşa axıtdığımız sudan başlayaraq ailəsini dolandırmaq üçün məktəbdən çıxıb işləyən uşağa qədər hər şeyə laqeydik.  Bu cəmiyyət bizim özümüzük, Sabirin, Üzeyir bəyin, Mirzə Cəlilin silkəlyib ayıltmaq istədiyi, ayildıb dəyişmək istədiyi həmin cəmiyyətik. 

    

Bu, bir aksiomdur, gözəl gələcək qurmaq istəyiriksə, biz özümüzü dəyişməliyik. Biz fəxr etdiyimiz keçmişə borcluyuq amma, mövcud olmaq və yaşamaq istəyiriksə mütləq nəzərlərimizi gələcəyə yönəltməliyik. Bunun üçün də ilk növbədə laqeydlik sindromundan xilas olmalıyıq…